"Беларуска (на белорусском языке)" - читать интересную книгу автора (Пиньска Марта)Пиньска МартаБеларуска (на белорусском языке)Марта Пiньска Беларуска Пераклаў з польскамоўнага рукапiсу Дзядзька Васiль I Люблю заходзiць у гэтую пiццэрыю ў цэнтры Менска. "Patio Pizza" - гэта трошкi атмасферы вялiкага горада i адчування, што ты пусцiў карэнне ў заходнi стыль: абед - хуценькая, подбегам, перакуска ў самым цэнтры вiрлiвага жыцця. Сяджу каля вялiкага акна ў памяшканнi i разам з тым на праспекце Скарыны сярод людской куламесы, што чакае бiтком набiтага тралейбуса. Салон пiццэрыi ахiнае непаўторная атмасфера тусоўкi. Ёмiстая неўабхват, высокая афiцыянтка з разложыстымi клубамi калышацца над мною, прымаючы заказ. Яе меланхалiчны выгляд яшчэ да нядаўняга даводзiў мяне ледзь не да шалу. Але я ўжо тут цэлы год i цяпер, бадай што, лепей разумею ў яе вачах тутэйшую невымоўную тугу па нечым неакрэсленым. Такi стыль жыцця. Нiчога акрамя. Анiякай табе фiласофii. Каля стойкi бара нейкi фраер пацягвае сок. Такiм спосабам прабаўляе цалюткi божы дзень. Гаворыць па сотавiку, а сам абсмаквае мяне павабна-юрлiвымi вачыма. Але прыкметны недахоп эрэкцыi ў яго вачах знеахвочвае мяне да далейшай забавы ў рэстаранны флiрт. Не магу адгадаць, чым жа ён так пераймаецца. Можа, на службе ў КДБ i цяпер проста фiксуе, што робяць, што гавораць людзi. Па-свойму гэта павiнна быць багатая iнстытуцыя, калi мае на ўтрыманнi такiх вiжоў. А, можа, валютчык i праварочвае па тэлефоне вялiкiя партыi даляраў. Аднаго разу нават падумала была, а цi не зладзiў ён тут легальную яўку сваёй агентуры, бо час ад часу да яго клеiлiся раздэкальтаваныя паненкi ў кароткiх уаблiпку спаднiчках. Але будзь яно так, ён мусiў бы не-не ды пастаўляць iх i клiентам. А ён з дзяўчатамi толькi балбоча ды фамiльярна агладжвае iх па плечыках i каленцах. Спрабую зноў расшыфраваць асноўны змест заняткаў гэтага шустрыка... Тут я першы раз убачыла яе. Яна ўвайшла ў пiццэрыю, уся ў скуры, проста з матацыкла. Следам невысокенькi iтальянчык з цёмным загарэлым тварам. Мне адразу кiнулася ў вочы яе спакойная, гарманiчная ўсмешка. Што рэдкасць у гэтай краiне. Людзi тут наогул не ўсмiхаюцца, а ў дзяўчат ва ўсмешцы хутчэй нешта ад вагiнальнай адкрытасцi, чым простай зычлiвасцi да свету. А ў ёй я адразу змецiла гармонiю i шчырасць. Нават не здзiвiлася, што такое бывае ў гэтым свеце. Яна прайшла са сваiм iтальянцам праз увесь доўгi салон i села ў канцы каля акна, так што я магла бачыць яе твар i гуллiвыя вочы. Не ведаю, чым я звярнула на сябе яе ўвагу, але ж некалькi разоў нашыя вочы сустрэлiся ў ацэначнай прыглядцы. Я спрабавала зразумець цягу беларускiх дзяўчат да iтальянцаў, у гэтай халоднай краiне, поўнай тугi па яркiм i бесшабашным свеце поўдня. Як лёгка даецца назваць усё гэта прагай да грошай i люксу. А тым часам той iтальянскi свет, што прыбiваецца да менскага берагу, гэта нейкая маргiнальнасць, каб не сказаць - шумавiнне вялiкага бiзнесу. Няма ладу якi там такi вялiкi свет, а проста дробныя гандляры, адмывальнiкi мафiёзных барышоў, распанелыя ў чэраве падстаркi-паклоннiкi славянскай красы. Неяк я прачытала была ў тутэйшай газеце гiсторыйку адной маладзенькай дзяўчыны i iтальянца з Вероны. Было тое ў часы вайны, i хай сабе кажуць, што фашысты звозiлi на тэрыторыю Беларусi iтальянскiх вязьняў на прымусовую нявольнiцкую працу, сёння я не так ужо i ўпэўненая ў гэтым. У 1943-м цi тое ў 1944-м годзе на абутковай фабрыцы, сёння гэта вядомы "Луч", працавалi iтальянцы. Адзiн з iх малады веронец Анжэла Ковач надыбаў тут семнаццацiгадовую Аду Наркевiч. Злюбiлiся. Сустракалiся яны ў мiлосным замроеннi i, хай не ведалi родных моваў адно аднаго, а от жа целы iхнiя паразумелiся дасканала i без слоў. Некалькi гадоў пасля вайны Ада думала, што Анжэла падзялiў лёс многiх сваiх землякоў, целы якiх паўкiдалi ў глыбокiя равы ў розных лясах i пералесках Беларусi. I раптам неспадзявана атрымала лiст, якога нiкому не паказала i не пераклала, баючыся расшалелай цэнзуры i падазрэнняў ў небяспечных кантактах з Захадам. Праз паўстагоддзя нехта пераклаў ёй тэкст лiста. Яна ўжо была пры смерцi, але паспела даведацца, што Анжэла пачуваецца добра, сумуе па ёй, хацеў бы, каб прыехала да яго. Апiсвае фiрму вопраткi, якая вельмi добра раскручваецца, i ўпраўляе ён ёю разам з бацькам, мацi i сястрою. Можа, акурат цяпер Анжэлаў зяць шукае рынкаў збыту ў Маскве i плануе закласцi швальню ў Менску, Гораднi цi ў Берасцi, ведаючы, што ў Беларусi ладныя i працавiтыя дзяўчаты, гатовыя шыць кашулi багатым рымлянам i мiланцам. Iтальянцы яшчэ i з iншай прычыны сталiся бывальцамi ў гэтым рэгiёне Эўропы. Гэта ж бо iхнiя дойлiды будавалi тут палацы Радзiвiлам i Сапегам, iх iнжынеры i майстры прымалi запрашэннi на будаўнiцтва цi аздабленне шмат якiх касцёлаў. Ну i, вядома, тутэйшыя дзяўчаты - ясныя, вабныя, усмешлiвыя, з нейкай iнтрыгай славянскай мiладушнасцi ў сабе. Цi адзiн з iх мусiў уцякаць ад раз'юшанай сварлiвай жонкi ў спакойныя абдымкi цярплiва-трывалай беларусачкi... Калi афiцыянтка прыносiць маю пiццу, я адрываю вочы ад развiраванага натоўпу каля аўтобуса i гляджу на яе, гэтую цiкавую дзяўчыну ў канцы залы, каля якое сядзiць брунет i, жвава размахваючы рукамi, спрабуе ёй нешта давесцi. Яна пасмiхнулася мне. Я адразу адузаемнiлася эычлiвым позiркам i праз нейкi момант мне ўжо здавалася, быццм i я i яна з адценнем iронii паглядаем на выхiлясы яе няўрымслiвага заляцанца. II Нечакана мы спаткалiся зноў у суботу на картынгавым полi, дзе менская моладзь бавiць дапалуднёвы час у спартыўных заездах. Прывёз мяне туды Вова, даўнi, яшчэ з савецкiх часоў хiпi, на рахунку якога адсiдка ў сярэдзiне васьмiдзесятых за дармаедства. Аўтар мяцежнiцкiх вершаў, але больш вядомы тут як гаспадар "Harley Davidson'a". Адзiн з нямногiх у Беларусi "жалезных братоў", якi ў гэтыя цяжкiя часiны яшчэ мае сiлу разбэшчваць моладзь занадта i залiшне, як на саракагадовага, шпаркай i шумнай яздой. Вова паказвае мне свет менскай залатой моладзi, разбагацелых тарбахватаў i беларускiх нуварышаў. Усiм падавай нестандартныя машыны, нестандартную хуткасць, грукат i смурод выхлапных газаў. За гэтым светам стаiць патрэба волi i вольнiцы. Неацуглянай i неабмежаванай. Нямала мужчын прыходзiць толькi дзеля таго, каб не страцiць кантактаў з калегамi. Iншыя - павыстаўляцца з новымi бабамi. А яшчэ - каб папасвiцца сярод дзяўчат, што наведваюцца сюды, а тое i закадрыць каторую. Альбо проста пазнаёмiцца з кiм-небудзь талковым ды пракiнуцца з iм увечары на дыскатэку. Трапляюцца i такiя, што прыходзяць з жонкамi, але, напэўна ж, каб паказаць iм, што iх свет не замыкаецца ў чатырох сценах сужэнскiх мусовасцяў. Вова расказвае мне, што большасць яго калегаў - тут на картынгу, гэтым своеасаблiвым аўкцыёне новых аўтамабiляў, новых цёлак, прыкiдаў. Але сам ён гэтым грэбуе. Прыязджаюць, каб сваёй штучнай i пластыкавай душою прыляпiцца да сапраўднага свету. Махнуў рукою ўбок дзяўчыны каля матора - гэта адна з такiх дзельных баб у гэтым горадзе. Уявi сабе, заснавала з яшчэ некалькiмi маетнiцамi матацыклаў i скутэраў клуб "жалезных сёстраў". У пiку хлопцам надзелi скураныя курткi, пакуплялi матацыклы i з вясны да канца лета аб'язджаюць усёй грамадай цэнтр горада альбо кавалькадай шыбуюць у Горадню, Берасце цi Наваполацак. Там сустракаюцца з намi. Бывае, вiтаем i адпраўляем праезджых байкераў на Маскву альбо Парыж. Апошнiм часам быў тут у нас Анджэй з Варшавы, валацуга i вырвас, якi гадоў наццаць правёў у Штатах i мае на рахунку вялiкiя жалезныя выправы вакол свету. Прыгадваю, аднаго разу ўлетку я бачыла кавалькаду матацыклаў i адчула, як ад iх павеяла свабодай. Але ў Менску кiроўцы растуркатаных машын не прымаюць на сур'ёзе матацыклiстаў цi веласiпедыстаў. Тут небяспечна. Можа, рыхтык дзеля таго i ездзяць. Насуперак. Вова падыходзiць да матацыклiсткi, падштурхоўваючы мяне блiжэй, каб я пазнаёмiлася з ёю. Яна разгiнаецца ад мшыны, паварочваецца, i ў сонечным бляску асфальтавай пляцоўкi ўсю мяне аблiвае знаёмая цёплая ўсмешка. III Я i не думала, што праз некалькi дзён мы зноў сустрэнемся на канцэрце. Убачыла яе ў тым самым скураным строi, як яна стаяла сярод гiтарыстаў нейкага гурту ў антракце i весела размаўляла. Пасля канцэрта мы пiлi кепскае беларускае пiва ў буфеце Дома афiцэраў. Дом афiцэраў. Гучыць у тон усiм гэтым назвам вулiц: Рэвалюцыйная, Камунiстычная, Пралетарская... альбо - па iмёнах нейкiх савецкiх герояў, што нi пра што мне не гавораць: Харужая, Мяснiкоў, Прытыцкi... Парадокс, бо людзi, ходзячы па вулiцы Камунiстычнай не маюць нiчога агульнага з камунiзмам. Разам з уласнiкам дарагой забягалаўкi, якi, пэўна, шторанiцы ачухваецца ад кашмарных сноў, у якiх у яго адбiраюць усё набытае iм за апошнiя некалькi гадоў. У Доме афiцэраў хлопцы з NRM цi групы "Новае неба" спяваюць пра нягеглага дырэктара калгаса, у якога на стале ў кабiнеце стаiць глобус i якi ў хвiлiны дэпрэсii пасля праваленай уборачнай, пiшучы чарговую просьбу мiнiстру пра датацыю, суцяшаецца, паглядаючы на вялiкi Савецкi Саюз, якi дазарэзу трэба неадкладна ўваскрэсiць, i тады адразу папруць угору ўраджаi, надоi i палепшыцца жытка. Кася Камоцкая спявае пра двух польскiх шпiёнаў Болека i Лёлека, а Вiктар Шалкевiч пра хамскую ўладу, якая надзела шляхецкi кунтуш, а ў самое з ботаў салома лезе. Моладзь перад эстрадай бушуе, махаючы нацыянальнымi сцягамi памерам з насоўку альбо запальнiчкамi, як тое ў нас гадоў дзесяць таму назад на канцэртах "Пэрфэкту" цi "Рэпублiкi". Пры гэтым падымаюць пальцы ў форме лiтары V i ягляць "Жыве Беларусь!". Рэспублiка Мары ў беларускiм выданнi гэта - Народная Рэспублiка Мроя (NRM) - даслоўна. Але калi я гляджу на хлопцаў, якiя па завязкi ўпiваюцца ў буфеце, - не пакiдае мяне аптымiзм. Некалькi месяцаў таму назад знаёмыя падарылi мне бiлеты на канцэрт расейскай групы "Машина времени". Паў-Менска збеглася паслухаць "дыназаўраў". Не натхнiла мяне тое анi. Расейскi блюз з тэкстамi, як у песеньках Анджэя i Элiзы цi групы "Pod bud#261;". Вечна нейкi пункцiк i паэтычны вобраз краю поўны залiшне меланхалiчнага спакою. Мае знаёмыя патлумачылi мне, што гэтая музыка на пераломе сямiдзесятых-васьмiдзесятых была глытком свежага паветра. Ну, так - трохi ў гэтым Боба Дылана, прызнаю. Але каб аж заходзiцца ад захаплення... Не спрамаглася пераканаць сябе. Толькi адно абудзiла ўва мне сiмпатыю, - што сцiжма моладзi пад сцэнай паводзiцца чыста, як у нас. Iншая рэч, што нiякай у тым палiтыкi. Хоць... усё-такi нейкая там дэманстрацыя антысавецкай поп-культуры. Тут, калi граюць беларускiя капэлы, няшмат моладзi, але затое больш дынамiкi i манiфестацыйнасцi. Пасля канцэрта я стала непадалёк ад яе ў бары i, калi б не музыка групы, якая ахвяравала нам дзве касэты, можа, нiколi не дайшло б да гутаркi. Завялася яна сама. Нiбыта мы ўжо знаёмыя каторы там месяц. Яна адразу адгадала, што я з Польшчы. Расказала мне пра NRM як пра бунт маладзейшага пакалення Беларусi супроць расейскай поп-культуры, супроць бальшавiцкiх схемаў у будным жыццi, супроць недалужнасцi. У iхнiх песеньках на канцэрце я не магла ўлавiць i зразумець паасобных слоў, бо гвалт стаяў неверагодны. I ад музыкаў, i ад публiкi. Таму я рашыла купiць касэту i спакойна праслухаць усё дома. Мы развiталiся, i я пабегла да знаёмых. На хвiлiну яна знiкла ў тлумiшчы каля выхаду. Але тут жа вынырнула зноў i падскочыла, трымаючы адной рукой на калене вялiкую скураную сумку, другою нешта спехам напiсала. Мы падалi адна адной руку, прадставiлiся па iмёнах. Яна сунула мне на маленькай жоўтай картачцы свой нумар тэлефона. Трэба будзе неяк сустрэцца ды пагаманiць. IV Я патэлефанавала праз некалькi дзён. Размова як з даўняй знаёмай. Яна папрасiла зайсцi да яе на кватэру ў цэнтры. Падала дакладны адрас i код да дзвярэй у пад'ездзе. Гэта як выдача сакрэту цi доказ даверу. Дамафоны ж у гэтым горадзе кепска альбо ўвогуле не працуюць. Я прыйшла таго самага вечара, прыхапiўшы ў прэзент бутэльку чырвонага вiна i некалькi дыскаў з джазам, крыху польскага, крыху амерыканскага. Слухаючы Колтрэна, пацягвалi вiно. Я ўпершыню слухала Томаша Станьку, i мне падабалася бачыць на яе твары ўхвалу i замiлаванасць. Пасля на кухнi зрабiлi сабе нешта на перакуску. I неяк само сабою гамана i гамана... I ўжо з першых хвiлiн я пацэлiла ў самую нутробу яе настрою. Ёй трэба было з кiм-небудзь падзялiцца сваiм. I мусова каб з кiмсьцi звонку. Не цяжка было вычытаць з яе твару, што далягаў ёй нейкi клопат. Праз гадзiну мы ўжо пачувалiся даволi блiзка. Як наладжаныя на прыём унутраных вiбрацый апараты. Я пачала падкiдаць ёй камплiменты пра яе здатнасць, глыбокi i радасны позiрк, пра славянскую душу, пра смутак, прыхаваны за гэтай знешняй маскай, якая не вельмi шчытна прыкрывае настальгiю i адчуванне няпэўнасцi ў сваiм лёсе. Я папрасiла, каб яна дазволiла мне дакрануца да яе валасоў. Яна не зрабiла нiякага жэсту нязгоды, але цэлы той час трымала ў сабе вялiкi зарад недаверу да мяне, што спрычынiла ўва мне пачуццё няпоўнай раскаванасцi. Я пасмяялася, што, бач, спрабую завесцi яе, а яна вось вельмi ж чуллiвая што да камплiментаў i недаверлiвая. Калi хтосьцi табе ўточыць камплiмента, значыцца, - пачынае гульню, хочучы змусцiць альбо падкупiць. Прыглядвалiся мы адна да адной доўга. I тады яна пачала мне спавядацца. Да гэтага часу ў жыццi яна, бадай што, не спаткала яшчэ чалавека, якi разумеў бы яе i прымаў з усёй авантурнасцю яе натуры, неспакойнай i поўнай вар'яцкiх паваротаў i заскокаў. У асяродку ўсяго гэтага яна часта разбiвае сабе галаву, спрабуючы вырвацца з рамак i прынятых тут шаблонаў. Яна даводзiла, што ў адносiнах памiж людзьмi найбольшая праблема няшчырасць з сабой, што спараджае хлусню, выкруткi, ашуканства. Яе папярэднi муж, якому пасля трох гадоў шлюбу i апошняй бурнай начы ў ложку яна паказала на дзверы, не здолеў унаравiць яе фантазiям i жаданням. Найбольш дакучала ягоная рэўнасць да ўяўных, а зрэшты, i рэальных раманаў. Але пры гэтым ён перастаў цiкавiцца ёю i адстаўляў яе ўбок як рэч, якая сталася ягонай уласнасцю i не вымагала адмысловай штодзённай увагi. Расказала, як аднаго разу ўвечары пасля году шлюбу ён прынiзiў яе, з паблажлiвай лiтасцю заглядваючы ў яе пажадлiвыя вочы, пасля чаго груба раздзеў яе i холадна, iранiчна пазiраючы ў твар, растрахаў яе без нiякае асалоды. Вылiў з сябе сперму i адкiнуўся ў крэсла з той самай пакеплiвай ухмылкай. Нешта ў ёй прарвалася, зламалася. Адчула, што гэта якраз той момант, калi ведаеш, дзе канчаецца цярплiвасць i пачынаецца адчужэнне альбо нават нянавiсць. Можа, гэта была i трапная нагода, каб драматычна пакласцi крэс жыццю ў клетцы, якое называецца шлюбам. Яна спакойна надзела сваю самую лепшую сукенку, зрабiла кiдкi макiяж, уступiла ў туфлi на высокiх абцасах i, заняўшыся добрай парфумай, змецiла ў люстры прыходжай яго ўражаны твар. Гэта была першая частка яе сатысфакцыi. Другая настала, калi вярнулася пад ранiцу i ўбачыла, як ён шалее ад злосцi. Спачатку стрымлiваўся, а тады вылiў з сябе цэлы цэбар брудных i лiпкiх слоў. Яна не сказала яму, што правяла ноч, задаўшы гвалту сваёй натуры, з першым лепшым добра ўбраным госцем, якога падчапiла ў iтальянскiм бары на Нямiзе. Пазней яны пайшлi ў гатэль i пiлi да поўначы, забаўляючыся непрыстойнымi размовамi. Спачатку госць думаў, што мае справу з прастытуткай. А калi зарыентаваўся, што тут не заходзiлася пра заробак, узяў яе ў саўну i, салiдна ўпiўшыся, не ўпораўся засмычыць яе. Яна пакiнула яго спаць на кушэтцы ў нейкi салонiку, знятым за некалькi сотняў даляраў, i вярнулася дамоў першым ранiшнiм аўтобусам, атрасаючы з сябе гiдлiвыя позiркi менскага пралетарыяту, якi паслухмяна вырупiўся на першую змену. Яна адчула сябе чыстай курвай-адорвай, i рыхтык гэта пацвердзiў муж, шкумутаючы i раскiдаючы яе вопратку. Дзякуючы створанай сабою ж сiтуацыi, яна са спакойным сэрцам пачала вызваляцца ад абрыдлiвага ўсведамлення: прадмет уласнiк. Сужэнства гэта пакута як кожная iншая дзе ад слодычы i цяпла вiбруе ў зубах метафiзiчны страх Прыгледзьмася да сябе на ростанi дарог здзiўленыя кпiнамi лёсу у здзеклiвасцi дакрананняў i рук адвярнуўшыся сыходзiм упрочкi Сужэнства гэта пакута у трыбуху Левiяфана шукаем суцяшэння хоць трохi нязмушанай радасцi разнапружання не трэба затурзвацца думкай што труцiць нас жахлiвы магут Сужэнства гэта пакута ў бiблiйнай арцы калышамся на бязмежных акiянах безнадзейна чакаем ацалення спазматычны лямант розуму адрываецца заносiць высока Наiўна мы думаем што гэта птушка ляцiць з чаканаю весткай V Спрабую разабрацца ў подлым пачуццi, што агарнула мяне, калi я зноў убачыла яе ў пiццэрыi з тым самым iтальянцам. Спачатку, як пацыент пасля горкага дыягназу, я не хацела пагадзiцца з фактам, што гэтае пачуццё трэба назывваць раўнiвай зайздрасцю. Нейкая млосць недзе ў грудной клетцы, напятасць, як фiзiялагiчныя праявы пры месячных, раптоўны наплыў асамотненасцi i барацьба з мiтуснёю думак. Спроба ўпарадкаваць пачуццi i ўлавiць у гэтым сумбуры хоць бы якую там рацыянальную прычыну раздражнення. Яна глядзiць на мяне ўсмешлiва i здзiўлена. Як бы разумеючы мой унутраны стан. Падыходзiць. Вiтаецца, цалуе ў шчочку. Просiць, каб я ўвечары патэлефанавала, i хуценька ўцякае да свайго залётнiка. Мяне захлiствае хваля незычлiвасцi да яе i нават пагарды. Гэта як бы другое аблiчча зайздрасцi, таго пачуцця, з якiм я павiнна даць сабе рады i сама ж на яго ўправу знайсцi. Такое са мною ўжо колькi бо разоў бывала. Памятаю свайго першанькага ў Кракаве, з якiм мы ўзаемна адкрывалi сабе рэакцыю нашых целаў на электрызуючыя дотыкi i цалункi. Не ведаю, цi было тое першым каханнем, але калi аднаго разу я ўбачыла яго з iншай дзяўчынай, адчула востры боль. Як бы нешта ў мяне адабралi цi ўкралi. Я шмат разоў аналiзавала гэты стан, якi называюць хто зайздрасцю, хто рэўнасцю, i кожнага разу трапляла ў тую самую скрынку, у якой схавана старадаўняя таямнiца чалавецтва, то бок, суадносiны ўласнасцi. Аж тры пункты дэкалогу прысвечаны гэтаму непасрэдна, астатняя рэшта ў пэўным сэнсе таксама. Цi ж бо гэта не таямнiца? У маiх пазнейшых закаханасцях цi мала калi здаралiся сiтуацыi, што адносiны з каханым пераходзiлi ў стан прыўлашчання. Зрэшты, апошнiм часам з Маркам, хлопцам, з якiм ужо больш года я цацкаюся тут у Менску, перажыла нешта падобнае. Аднаго разу ён уброiў мне авантуру, што, бач, цягаюся начамi па дыскатэках. Гэта была яго апошняя напамiнка ў такiм стылi. I хоць у мяне была вялiкая хэнць на яго ў той вечар, я бразнула дзвярмi i сышла ад яго на добры тыдзень. Потым была сур'ёзная размова за вялiкiм пiвам. Ён зразумеў тое, што я ў сваiм жыццi ўзяла сабе за галоўны прынцып, - не будзе, хто б ты нi будзь, абмяжоўваць маю свабоду. Я не ўласнасць дзяржавы, я нiчыя не ўласнасць. I канец. Якраз тады я i пачула ад яго ладны маналог пра рэўнасць. Як бы яму рассланiлiся хмары над галавой. Сказаў, што рэўнасць мае выгляд i рысы, якiх яму акурат i бракуе. Рэўнасць - гэта высокi шатэн са спартовай фiгурай, ездзiць на дужа добрым аўто, мае залатую Visa-карту, вядзе рассупоненае жыццё, што дае яму перавагу ў кожнай гутарцы i дыскусii. Я прызнала за iм рацыю, калi аналiзавала сваю рэўнасць. Трапнае апiсанне. Зайздрасць, рэўнасць мае статныя ногi, доўгiя падвiтыя валасы, большыя грудзi, меншы нос, ведае больш моваў, прачытала больш кнiг i, вядома ж, разумнейшая. Рэўнасць трэба апiсваць як iншую асобу, якая здаецца лепшай, разумнейшай, багацейшай, прыгажэйшай... VI З камянямi - тое была яе iдэя. Як бы са стыхiйнага парыву, што я найбольш цаню i што мяне ў ёй найбольш вабiць. Акруглыя, пляскатыя, зручныя, каляровыя марскiя камянi з лета ляжалi на палiцы з кнiгамi. Яна прывезла iх з Нiды, дзе правяла цудоўны тыдзень на летувiскiм узбярэжжы з групай сяброў з некалькiх менскiх газет. Камянi гэтыя, кажа, збiрала з мэтай, што паслужацца ёй для масажу цела. Я недзе чула пра такую методу. Нагрэтыя ў гарачай вадзе пасля масажу кладуцца на спiну. Цяпло камянёў суймае боль, супакойвае, мацуе i дае адчуванне гарту. Але яна ўзбагацiла гэтую iдэю пасля таго, як тады на пляжы ў Нiдзе Насця паклала тры разагрэтыя на сонцы камянi ёй на жывот. I яна адчула нязвыклую цеплыню, i якраз тады падумалася, што ў камянях заключана вялiкая эратычная моц. Асаблiва ў гэтых марскiх, тысячагоддзямi лашчаных вадой, шлiфаваных водарасцямi i марскiмi iстотамi. Калi я першы раз прыйшла да яе на кватэру, камянi падалiся мне звычайнымi мяшчанскiмi кiчовымi цацанкамi. Як фарфоравыя фiгуркi лялек i зверанят. А тым часам яна выбрала адзiн з iх - крапчаты, ржава-чырвоны. Глыбока затулiла яго ў далонi i трымала так некалькi хвiлiн, гледзячы мне ў самыя вочы, нiбы хацела ажывiць успамiны гэтага кавалка матэрыi, апелюючы да маёй памяцi. Я ўзгадала верш Ганны Каменскай i ўголас прачытала яго па-польску, робячы акцэнт на кожным слове. Яна ўсё разумела. Так, як бы гэтая паэзiя была таксама часткай яе памяцi, i каменя, i майго позiрку, i нашых целаў. У канцы мы самi маем права адчуваць сябе такiмi ж цвёрдымi камянямi, якiя, абцёртыя ў людскiм тлуме, сярод здарэнняў i лёсаў гартуюць сваю сутнасць i глыбока ўсярэдзiну хаваюць цяпло i складаную структуру перажывання свайго ўласнага кавалачка вечнасцi. Цёплы ад яе разгарачанай далонi камень яна прытулiла мне да шчакi, вуснаў, носа. Правяла iм па шыi i нiжэй. Пацалавала мяне i сказала, што гэта i ёсць размова з каменем. Пасля ўсунула яго мне ў далонь i сказала прынесцi праз некалькi тыдняў, калi, добра разагрэты маiм целам, ён будзе трымаць для яе запiс стуку майго сэрца, паху цела, гуку словаў i сiлы пагляду. Некалькi ночаў я трымала камень у сваiм ложку. Калi кахалiся з Маркам, камень быў сведкам нашых спазмаў i енкаў. Марк таксама браў яго ў далонi i гладзiў iм мае сцёгны, плечы, ступакi. Праз некалькi тыдняў, калi я аддавала ёй камень, мы ўжо выдатна разумелi адна адну. Яна ўзяла ў мяне гэты ржава-чырвоны i паклала на далонь iншы, халодны, з шэра-срабрыстай павалокай. Сказала толькi, што хоча дакрананнем, поўнай далоняй абняць цвёрдае змесцiва i выдабыць з яго тое, што я ўклала поўнай сiлай маiх найлепшых пачуццяў. Халодны камень назваць прыладай кахання... VII Я люблю яе кватэру ў цэнтры Менска. I гэта пачуццё супярэчыць маiм мяшчанскiм кракаўскiм прызвычайкам. Праўда, лесвiца няшмат рознiцца ад той, якую я з такiм задавальненнем пакiнула ў Страдоме некалькi гадоў таму назад. Задуха, кухонныя пахi, смурод мачы бамжоў i валацужных п'янчугаў з наваколля. I тыя кракаўскiя кашэчыя сцулi, да смуроду якiх так лёгка прывыкаеш, калi любiш жывёлаў. Але ў Кракаве кожная кватэра мела хоць крышку мяшчанскага цяпла. Такога неабходнага эўрапейцу, звыкламу пагарджаць перад сябрамi слабiнамi стэпавага воўка. Масiўныя дзверы кватэры паспяхова адсланяюць яе ад знешняга свету. Пасля некалькiх начных выпадкаў, калi ў дзверы ламалiся п'яныя iншаземцы, памылiўшыся дзвярмi з суседняй вышэй паверхам iнтымнай установай, яна пастанавiла сабе забяспечыцца салiднымi i моцнымi замкамi, жалезнай засаўкай i мяккай абiўкай, якая глушыла ўсе вонкавыя шумы. I тым не меней ноччу з лесвiчнай пляцоўкi далятае рэзкi стукат высокiх абцасаў альбо п'яныя крыкi неспатоленых клiентаў. У калiдоры яе кватэры старая мэбля пакрытая цёмнай палiтурай, такой моднай у канцы шасцiдзесятых, прыгнятае сваёй безгустоўнасцю. Але ўжо пакой, у якiм яна праводзiць большую частку жыцця, дае мне адчуванне пэўнасцi. Хоць, халодны i поўны пагардлiвай, задзiрыстай няўкладнасцi, ён мае некалькi прадметаў хатняга ўжытку i кнiг, моцна абжытых у такой самай эстэтыцы, якую калiсьцi ў Польшчы апiсаў нейкi малады сацыёлаг, высмейваючы хiпi ў доўгiх пацёртых свiтарах, з акулярамi на носе i прышпiленым на грудзях рэастатам. Што нас яшчэ лучыць, дык гэта яе вялiкi альпiнiсцкi заплечнiк у куце за шафай i заквэцаныя боты. У Беларусi цяжка з гарамi, а ейную любоў да вылазак у Судэты i Татры пацвярджаюць шматлiкiя здымкi, хаатычна развешаныя над сталом i кнiжнай палiцай. Калекцыя кампактдыскаў дае ўяўленне як пра добрую музычную адукацыю, так i пра малады ўзрост. Ад Баха, Скарлаццi праз Равэля, Стравiнскага, Шапэна аж да найноўшых дыскатэкавых хiтоў. Iншая рэч, што даступнасцю гэтай моднай прадукцыi можна заўдзячваць пiрацкаму бiзнесу i нiзкiм цэнам. Заўсёды, як я прыязджаю ў Кракаў, усе мае знаёмыя карыстаюцца маiмi запасамi навiнак CD без якiх-колечы азнакаў пачуцця вiны. Калi я гляджу ў высокiя старыя вокны, поўныя духу сталiнскага класiцызму, як i ў большасцi гэтых камянiц у цэнтры Менска, мяне забiрае ўражанне, нiбыта я пабывала ў Новай Гуце. З аднаго боку адчуванне чужароднасцi, нават варожасцi, з другога - усведамленне, што навокал напэўна ж бо жыве шмат цiкавых людзей i яны трактуюць гэтую архiтэктуру не як божае дапушчэнне, а як месца адыходу ад навыкаў нянавiсцi i непрыхiльнасцi да непрыязнай прасторы. Нехта сказаў мне, што ўвесь цэнтр Менска будавалi ваеннапалонныя вермахту пасля прайгранай вайны. Напэўна ж яны адшкадавалi сабе страчаныя месяцы лагернай бяздзейнасцi i галодных пайкоў працай у сваiх прафесiях. З прускай рамеснiцкай стараннасцю яны выконвалi заданнi савецкiх недавучаных дойлiдаў. З яе вокнаў я цяпер азiраю гэты "навагутны" Менск. Найбольш люблю глядзець на тусоўкi каля Макдональда. Тут найбольш праяўляецца значэнне гэтага слова. Тусоўка - гэта спроба наладзiць грамадскiя сувязi з апораю на бачанне i павярхоўны дыялог. Нешта як калода картаў, тасаваная спрытнай рукою абавязковай моды. Дзяўчаты какетнiчаюць, хлопцы ж тут дужа крутыя. Тусоўка пад Макдональдам, бадай што, найважнейшае месца ў цэнтры, дзе можна ўмовiцца пра спатканне, выпiць альбо зайсцi ў падземны пераход i там пад гукi разладжанай гiтары i хрыпатых песенек Чыжа купiць газету, каб даведацца, як там бацька - цi не прыдумаў якога дэкрэту супроць тусовак. Неяк бацька ўжо быў папракнуў, што на адкрыццё "закусачнага бара", гэтага сiмвалу амерыканскага iмперыялiзму, прыйшло зашмат моладзi, занаджанай таннымi гамбургерамi. Але я зразумела гэта неадольнае жаданне мець кавалачак Амерыкi дома, калi пачула расказ, як на пачатку дзевяностых менскiя дзяўчаты ездзiлi начным цягнiком у Маскву, каб прывезцi адтуль пластмасавы цi папяровы кубачак, упакоўку з-пад бiгмаку цi яшчэ якое падобнае смецце. Прыгадалiся i ўспамiны аднаго асiстэнта ў нашым iнстытуце, як за пару джынсаў ён колiсь прывозiў з Масквы залатыя абручыкi i масiўныя пярсцёнкi з жахлiва дарагiмi камянямi. Амерыканскi мiф у цане золата. З нядаўняга часу пад менскiм Макдональдам выгульваецца патруль АМАПу. Кантралююць паводзiны моладзi, зганяюць з гранiтнай балюстрады, забараняюць пляваць на тратуар, правяраюць дакуманты. Бацька чувае як Старэйшы Брат. З другога боку яе кватэры адкрываецца панарама не надта маляўнiчага царства КДБ, пракуратуры, МУС i чагосьцi там яшчэ. Вокны гэтых ўстановаў палохаюць тупымi i бяздушнымi правалiнамi як i распасвеныя квадратныя храпы iх гаспадароў, перакананых у сваёй усемагутнасцi i моцы. Пад вокнамi блiжэй да яе кватэры ў невялiкiм будынку маса ахоўнiкаў цi пажарнiкаў, якiя выдаюць пасведчаннi пра адпаведнасць забеспячэння бяспекi абавязковым цыркулярам. Невялiкае святло на вежы самага высокага будынка-дамiнанты КДБ нагадвае стары савецкi анекдот пра тое, як адзiн тутэйшынец хацеў упэўнiцца, цi сапраўды гэтая фiрма чувае, i са смехам назвоньваў туды сярод ночы, пытаючы ў дзяжурнага, чаму яго, грамадзянiна, яшчэ не павязалi. Пасля трэцяга званка ён адчуў на сваiм плячы лёгкае паляпванне далоняй i, збялеўшы ад перапуду, убачыў некалькi суворых мужчын у скураных плашчах. Цяпер скураныя плашчы замянiлi скуранымi курткамi, "скуранкамi", як тут кажуць, часцей за ўсё са стамбульскiх рынкаў. Адтуль павёўся турэцкi ўклад у развiццё сiл бяспекi Беларусi. Калi а шостай людзi выходзяць з працы альбо ўдзень на абедзены перапынак, увесь цэнтр i наваколле яго стракацiць панурымi аблiччамi ўсякiх тыпаў у скуранках. Мы стаiм каля акна. Я спрабую вытлумачыць ёй свой стан. Страх i ўсё большая i большая хваля рашучасцi, гатоўнасцi змагацца з гэтым брутальным i лiхiм светам. Здалёку мы бачым, як тамтэйшы муэдзiн на сваёй вежы круцiцца каля пiсьмовага стала, скупа асветленага агеньчыкам лампадкi. Святло падае амаль на нашыя твары, хоць адлегласць даволi вялiкая. Яна абняла мяне. Я адчуваю прыемны пах яе скуры. Валасы асыпаюць мой твар. Нечакана яна кажа, што, пачакай хвiлiнку, яна пераапранецца ў нейкi адмысловы прыкiд. Знiкае ў калiдоры, i я чую, як яна дастае з шафы ўбранне. Падыходжу блiжэй - яна перад люстрам здымае блузку i спаднiцу. Якi цудоўны бюст. Я кажу ёй камплiмент, а яна крывiцца, - ай, кiнь! - гэта ёй, бач, не да густу. Надзявае бардовую блузку, спаднiцу, абувае туфлi на высокiх абцасах. Становiцца перад мною. Такая прыгожая, страшна прыгожая. У вачах чарцяняты, сiне-шэрыя. Матухны, колькi ж бо ў ёй сексуальнасцi! Падыходжу яшчэ блiжэй, пагладжваю яе валасы, рукi, сцёгны, i неспадзявана мы ныраем у вiрлiвую прастору, дзе адкрываецца нешта такое, што ў нас наймацнейшае i не дае зважаць нi на якiя рэляцыi i справаздачы, быццам мы былi часткай гэтага грамадства, гэтага горада, часу, зацятасцi i граных у ёй роляў. З той самай сiлай адначасова з нас абедзьвюх вызваляецца нейкая энергiя, якая пазбаўляе нас усякай улады. Яна кiдае нас на канапу, на ложак. Прымушае дакранацца да цела ў найбольш iнтымных месцах. Яна праводзiць далоняй пяшчотную лiнiю па ўсiх самых далiкатных стацях, на стыку цела i псiхiкi, душы i фiзiчнасцi. Мы качаемся па падлозе, ахопленыя хваляй дзiкай жарсцi. Пацалункi, уздыхi i стогны. Валасы сплятаюцца, рассыпаныя недзе памiж шыяй, далонямi, адзеннем i бялiзнай. Мы абедзве ўзрушаныя гэтай сiтуацыяй i штохвiлiны са здзiўленнем прыпыняемся, каб паглядзець адна адной у вочы. Як бы з пытаннем, цi гэта праўда, цi такое магчыма. Але целы далей, нiбы незалежна i без нашага ўдзелу граюць сваю ўласную мелодыю, паводле толькi iм вядомага рытму. Не ведаю, колькi гэта доўжыцца. Можа, некалькi хвiлiн, можа, гадзiну. Вяртаемся i зноў кiдаемся ў тыя самыя рытмы, якiя ўзмацняюць i без таго вялiкi ўздым. Яна раптам выбухае мне ў твар стогнам асалоды i радасцi. Я адчуваю гарачую хвалю яе энергii, якая вылiваецца на мяне i даводзiць да знясiльнага аргазму. Мы цалуемся гэтак сама палка, цалуем твар, грудзi i гарачую скуру на ўсiм целе. Потым хвiлiну ляжым без руху, без духу, каб пасля перабрацца на тапчан. Я зноў гляджу на акно ў бок святла з суседняга дома. Там наш кат за кадэбэшным сталом спрабуе прывесцi нас у нармальны стан. Допыт працягваецца. А мы хаваем свае целы пад коўдрай, накрываючы ёю свой перапалох альбо пагарду i бяссiласць супроцуь гэтага мужчынскага свету. VIII Неспадзявана пасля нашай працяглай начной размовы яна дала мне сшытак з запiсамi. З таямнiчай усмешкай паведамiла, што гэта дазволiць мне крыху лепей зразумець яе ўнутраны лад. Я ўзялася чытаць з пэўным подзiвам. Крыху ў гэтым успамiнаў, вершаў, малiтваў, паэтычнай прозы, выпiсак з iншых кнiг - яе любiмага чытва. Ёсць таксама фрагменты нейкiх яе артыкулаў, цi эскiзаў i чарнавiкоў. Яна згадзiлася, каб частку тых тэкстаў я пераклала. Калi я пачынаю разважаць пра свабоду, я думаю пра абмежаваннi, якiя не дазваляюць мне адчуваць сябе свабоднай. I тады я задаю сабе пытанне - калi ж я свабодная. Чаму апынулася тут i цяпер, у гэтым часе i прасторы. Развалiўся Савецкi Саюз. Для маiх бацькоў гэта быў сур'ёзны дыскамфорт. Мацi камунiстка, бацька разважлiвы патрыёт, якi па начах слухаў "Радыё Свабода". Абое рашылi прыняць гэту новую рэчаiснасць i ўступiлi ў нейкi кааператыў, якi даваў хуткiя i неблагiя грошы. Адчулi свабоду i дастатак. Але адначасова i няўпэўненасць цi ўдасца так далей утрымацца. Бо ў перспектыве ўсё ж пенсiя i невядомы лёс. Мацi пачала даваць збоi ўжо ў 1994 годзе перад выбарамi прэзiдэнта. Нават угоньвалася з улёткамi, каб людзi ў нашым доме галасавалi за Лукашэнку. То былi класiчныя ўцёкi ад свабоды. Бацька пасля паражкi БНФ адышоў ад палiтыкi. Яго свабода таксама зазнала плягi. А для мяне, нягледзячы нi на што, быў гэта свет знешнi, з нiчым я сябе не атаясамлiвала. Нiякай палiтыкi, нiякiх поглядаў. Айчынная вайна яшчэ пэўная святыня, бо ў дзяцiнстве ў мяне быў любiмы дзядуля, якi ўвёў у мяне тую вялiкую легенду пра вайну з фашыстамi, вайну за вялiкую святую справу. У сярэдняй школе ўсё гэта адбiлася ўва мне патрыятычным парывам. Мне было шаснаццаць, калi я звярнулася ў ваенную камендатуру, каб мяне ўзялi ў Афганiстан на вайну санiтаркай. Калi сёння я чагосьцi саромеюся, дык не так высакароднага парыву, як таго невуцтва, якога нiхто з самых блiзкiх не мог альбо не хацеў паправiць. Бо пазней i зусiм ненаўмысны мiф пра высакародную вайну аказаўся мiстыфiкацыяй, а дзядуля сапраўды быў партызанам, але як скiнуты з парашутам камiсар НКВД. I зусiм не ваяваў з фашыстамi. Пасля вайны невядома чаму некалькi гадоў служыў у адным з лагераў на Калыме. У кожным разе не як ахвяра. Усё гэта не было схавана ад мяне, бо ў размовах з бабуляй я завялася занадта моцна цiкавiцца падрабязнасцямi. Але ўсе мы, мусiць, былi такiм суровым, высакародным матэрыялам, з якога спакваля i сiстэматычна пяклi нейкi хлеб, прасавалi iдэалагiчныя пляцкi з малых несвядомых кавалкаў, казурак, пазбаўленых абарончых механiзмаў. Адна мая знаёмая з мястэчка Беразiно сваiм часам была добрай, пачцiвай i гарачай камунiсткай. Верыла ва ўсе гэтыя глупствы. Мела добрую адукацыю, заслужаную пасаду ў раёне. Уладкаваны свет. Калi ў 1990 годзе ляснуўся яе даражэнькi Савецкi Саюз, лопнула ўся структура, яна месца сабе не знаходзiла. Паўгода хадзiла сама не свая. Страцiла працу ў райкаме, з ёю перасталi лiчыцца. Аднаго вечара яна кiнулася ў плынi ракi з самага высокага ў горадзе маста. Выцягнулi яе ў апошнi момант. Ляжала ў бальнiцы, лячылася больш года, i тады ў ёй нешта прарвалася. Узялася за паро, панадзiлася пiсаць вершы. Праз суседку запазналася з каталiцкiм ксяндзом. Заўчашчала ў касцёл. Ажыла. Зноў знайшла сваё месца. Калi я гляджу на такi лёс i думаю пра свабоду, адчуваю нейкi фальш i няпраўду ў кожнай навязанай структуры. А я ж тым самым часам ведаю, што свабода - гэта часцяком нейкi выбар акрэсленай праўды, структуры, схемы, што дае сiлу быць унутрана моцнай i добрай для iншых. Я ўсё яшчэ захавала ў сабе ўпэўненасць, што ўжо цяпер нiхто мяне больш не ашукае, як мiльёны гэтых бедных савецкiх грамадзян, кормленых iдэалогiяй, надзеяй, хлуснёй i страхам. Няма мне месца нi ў якой структуры. Адусюль, дзе толькi прыкмячаю хоць бы якi след складзенай кiмсьцi рэчаiснасцi, я выкоўзваюся, уцякаю i шалею як у прыступе клаўстрафобii. Замкнутая, усю сваю энергiю трачу на планаванне ўцёкаў i ўжо калi вырываюся, першы глыток свежага паветра мне больш вартасны i жывасны, чым увесь той спакой i ўнармаваная iснасць, да якой мяне дапасавалi. IX Яна расказала мне пра сваю апошнюю мару. Было, як у цёплым сне, ты яшчэ ўся ў iмгненнi абуджэння, яшчэ кволiшся ў мроiве, а ўжо святло, якое падае ў пакой, уступiла з табою ў блiзкi кантакт. Ёй снiўся прыгожы сон з падстрыжаным газонам i дагледжаным кветнiкам. На вулiцы перад пад'ездам вялiкi аўтамабiль, амерыканскi van з блiскучымi буферамi i ёмiстым нутром. На ветравой шыбе прылiплыя бярозавыя лiсткi. За ноч стаяння на металiчны лак асела раса. Усё гэта разам як вобраз упэўненасцi, стабiльнасцi, заможнасцi, перажываных у сямейным коле. Я аж сама дзiву далася, што так кiнулася ў мары. Туга па сямейным цяпле, апецы чалавекам, якi штодзень надзявае чыстую кашулю i прыносiць у дом гiбель колькi даляраў. Сапраўды я здзiвiлася, бо лiчыла яе цвёрдай дзяўчынай, якая, навучаная савецкiм вопытам, ведае, што няварта так лёгка аддавацца iлюзiям i марам, бо сутыкненне з брутальнай рэчаiснасцю бывае непрапарцыянальна балючае. Стараюся падтрымлiваць яе, каб апорысцей стаяла на зямлi. А яна тады расклеiлася i завялася ў румзы. Кажа, што гэтак сама адчула сябе калiсьцi, вярнуўшыся з Чэхii. Упадала ў iстэрыю праз таго чэскага бiзнесоўца, з якiм запазналася ў Менску на кiрмашы. Стары казёл звёў яе абяцанкамi, запрасiў у Судэты на лыжы, спыняўся ў дарагiх гатэлях, даваў вячэры ва ўтульных кнайпах. Меўся забяспечыць ёй сталы побыт, дазвол на працу, кватэру ў Празе. А пасля раптам знiк, пакiнуўшы яе каля польскай гранiцы. На шчасце аплацiў рахункi, i яна мела пры сабе колькi там даляраў, каб вярнуцца праз Уроцлаў начным цягнiком у Берасце. Кажа, што Багумiл спалохаўся яе тэмпераменту ў ложку. Яму ўжо было пад пяцьдзесят за плячыма, а яна мела дужа разгарачаны смак на жыццё, фiзiялогiю, якая вымагала сiстэматычнага пешчання i трэнiнгу. Я толькi не магла паверыць, што яна так проста i хутка далася загнаць сябе ў пастку ўласных мараў. Я разважала з ёю скрупулёзна крок за крокам, як яна ўяўляла сабе жыццё ў Чэхii - сцiплай журналiсткi з Беларусi, выстаўленай на пажыранне з прычыны гарманiчнай славянскай прыгажосцi, што адразу кiдалася ў вочы, - як безабаронны хутаранiн у лесе, поўным ваўкоў, рысяў i драпежных адзiнцоў. Дзяўчаты з Менска выязджаюць у Прагу наогул на вулiцу, i толькi некаторым перападае добрая халява ў начным кабарэ, дзе яны растрэсенымi сцёгнамi даводзяць да эрэкцыi поўныя партфелi тлустых i слiнявых пенсiянераў з Германii, Аўстрыi i адкуль бы там яшчэ тое нi было. Яна марыла вырвацца адтуль, з бруднай i бяздоннай ямы, дзе адзiныя сапраўдныя хахалi - гэта злачынцы ў люксусовых аўтамабiлях з прэзiдэнцкай цi iншай мафii. Яна доўга спасылалася на нейкiх знаёмых з радыё "Свабода", у беларускай рэдакцыi. Калi б Багумiл дапамог ёй зачапiцца на першых паўгода, яна напэўна знайшла б працу ў якой-небудзь культурнiцкай праграме радыё i пiсала б карэспандэнцыi пра артыстычную актыўнасць землякоў за гранiцай. З першага падарожжа ў Прагу яна i прывезла масу цiкавых фотаздымкаў. З усiх веяла яе нерацыянальнай тугой па мяшчанскiм уладжаным жыццi. Да знуджэння талдонiла мне, што даўно думала застацца там, бо ў Чэхii, бадай што, найпрасцей знайсцi самую сябе - мова блiзкая, краiна славянская, культура заходняя. Прачытала недзе ў менскай газеце, што там адносна лёгка дастаць карту на сталае жыхарства. Вацлаў, з якiм тады пазнаёмiлася ў начным бары, падрадзiўся паспрыяць. Але калi ён пад'юрыўся да яе ў саўне мала што не праз гадзiну пасля знаёмства, яна скемiла, што павiнна змянiць альбо прафесiю, альбо тактыку. Калi яна мне ўсё гэта расказала, я адчула крыху нясмаку i нават гiдлiвасцi да яе. Так лёгка знiзiла лёт амбiцый з прычыны фатальнай паласы ў жыццi. Вядома, няўдачы змушаюць да карэкцыi планаў, але з яе здольнасцямi гэта не праблема. Яна дасканалая журналiстка, паэтка, цудоўна разбiраецца ў музыцы, сама грае на фартэпiяна, па-майстэрску фатаграфуе, мае спартыўнае захапленне i добрыя ўмовы, каб шмат гадоў трымаць сваё цела ў выдатнай кандыцыi i прыгожай форме, без лiшняй траты сiлы, без адмысловага самаахвяравання. Веданне некалькiх моваў i класнае ўмельства зблiжацца з людзьмi, а таксама журналiсцкi нюх на ўсялякiя актуальнасцi. Пазнаёмiўшыся з ёю, я сама не магла адысцi ад здзiўлення, - чаму я так раптам проста з моста захапiлася гэтай самастойнай, упарцiстай дзяўчынай, якая з французскай iнтэлектуальнай лёгкасцю, нямецкай паслядоўнасцю ў працы i iтальянскiм тэмпераментам заваявала Менск. А цяпер як звычайная няўдалiца падбiвае мяне выехаць з ёю куды-небудзь з гэтай юдолi роспачы i адчаю. Яна iмпэтна загараецца новымi iдэямi i, з блiскучымi вачыма, падкурчыўшы ногi на тапчане, уголас чытае фрагменты тэкстаў з газет пра тое, што замежныя iнвестары ў Чэхii могуць i не мець спецыяльных грошай, дастаткова зацiкавiць фiрму, каб закупiць нерухомасць i дастаць права на жыхарства... Толькi як нядаўна, апошняй зiмою, з'ездзiла туды - у чэшскiя Судэты - яе першая зачараванасць добрай арганiзацыяй кожнай дэталi жыцця перарадзiлася ў скепсiс, калi ёй далi зразумець, што яна там такая ж чужая, як цыган альбо хтось такi iншы. Яна пазычала лыжы на цэлы тыдзень, i нiхто яе спецыяльна не чапаў, калi аддавала на дзень-другi пазней. З усмешкай запрашалi прыйсцi наступным разам. Жыла ў вялiкiм гатэлi, з вокан якога былi вiдны падсвечаныя горы. Праз некалькi дзён нейкi трыбухаты чэх, якi ўвесь час ейнага пражывання ўважлiва пасвiў яе вокам, намякнуў, што ён там гаспадар i чакае аддзякi за такiя прыемныя хвiлiны. Можа, не было б у тым нiчога брыдкага, але калi ён прапанаваў падмацаваць ужо дадзеныя авансы канкрэтнай платай, яна адчула гiдлiвасць. Бадай, хутчэй да самой сябе, чым да таго разапселага парвеню. Ён жа аказаўся звычайнай свiннёй, бо за адхiленыя авансы паквiтаўся i данёс iмiграцыйным уладам, што яна прастытутка. I яна з адмiнiстрацыйнай вiзай мусiла пакiнуць Чэхiю на працягу дваццацi чатырох гадзiн. Магу сабе ўявiць, колькi сораму i ганьбы ператрывала. Ну, i год перапынку, балючага расстання з квяцiстай рэчаiснасцю, да якой паспела ўжо душой прыкiпець. X З таго часу седнем засела ў Менску i заўзята пiша справаздачы з выставаў, якiя наведала ў Празе. Нiхто не хоча публiкаваць, дык расчараванасць паглыбляецца. А Марк прыходзiць да яе на кватэру i, убачыўшы нас абедзвюх, прытухлых i нябогiх, прапануе выехаць у Рыгу. Пазней я гутарыла з Маркам, якi заўсёды ахвочы да новых выклiкаў лёсу i перамен. Не вельмi яму гэта абыходзiць, не дужа далягае. Кантракт з немцамi ўжо канчаецца, а прапановы працы ў гандлёвай канторы пасольства даволi цьмяныя. Але i Марк, якi заўсёды цвёрда ходзiць па зямлi, высмеяў такую перспектыву. Хоць ён i не паляк, але раiў ёй, што лепш было б зачапiцца ў Польшчы. Марк са сваiм латышскiм грамадзянствам i банкаўскай прафесiяй можа не турбавацца. Адзiная праблема, якою ён дастаў мяне, гэта - што мы павiнны былi б пабрацца i такiм чынам урэгуляваць нашыя адносiны. А ў мяне на тое жаднай ахвоты. Дык вось калi ён прыходзiць да яе i бачыць нас абедзвюх, як мы сядзiм блiзка адна каля аднае на кухнi над чайнiкам гарбаты, ён упадае ў ятру i спаганяе на ёй усё сваё раздражненне. Тады яна дэманструе мне мужчынскую салiдарнасць i падбiвае мяне пагаварыць з iм больш сур'ёна, чым дагэтуль. Зрэшты я трактую гэта як правакацыю цi яе жарт. А Марк недаверлiва глядзiць на нас i ўсё гэта прымае за вытанчана далiкатную гульню дзвюх кабет супроць адзiнага тут вартаснага мужчыны. Часта паўтараю ёй, што такi постсавецкi госць шануе цябе, пакуль ты незалежная. Пайсцi на ягоныя хлябы i транты - гэта прыкладна тое самае, як дацца замкнуць сябе ў камеры турмы на Валадарскага, якую цi не кожны дзень я сузiраю са свайго акна. А сёння ён салодзенькi i любенькi, хоць ты цалуйся з iм. I такога яго люблю, але iду ў заклад, што праз дзень па шлюбе ён меў бы мяне глыбока ў срацы. Так i бачу iх абаiх перад тэлевiзарам, як яны мастурбуюцца, да позняй ночы праглядаючы парнаграфiчныя фiльмы, пакiдаючы ялавым такое ладнае цела на тапчане. А мне з iм добра, але я хачу незалежнасцi i права выбару. Апошнiм часам яна загаварыла пра выезд у Новую Зеландыю. Я бяссiльная i з такой самай бяссiлай мiнай выслухоўваю яе новыя намыслы. Кiдаецца з iлюзii ў iлюзiю. Я, вядома, нiчога не выключаю. Яна ведае мяне настолькi, што ўмее развярэдзiць маю фантазiю. Нездарма ж мы паслалi ўнёскi на вiзавую латарэю ў Штаты. Кантракт з Мiнiстэрствам адукацыi канчаецца ў мяне ў чэрвенi. Пасля двух гадоў працы выкладчыцай польскай мовы ў тутэйшых вучэльнях я думаю, што буду вымушана зрабiць сабе перапынак. Выязджаю ў Менск. Вяртаюся ў Кракаў. XI Так было ў мяне з адной маёй паездкай у Вiльню. Я купiла бiлет, села ў цягнiк i за няпоўныя чатыры гадзiны была ўжо там i рассякала старую Вiльню. Разглядваючы сябе ў вiтрынах крамаў, слухаючы цвiркатанне летувiскай мовы, заглыбляючыся ў змрочныя сутарэннi касцёлаў, я ўвесь час мела высокi ўзровень адрэналiну, якi дазваляў мне амаль навобмацак адчуваць сапраўдную свабоду. А свабода ж можа мець форму мужчыны. Хай сабе i не заўсёды i не надоўга. Я засела на Замкавай за столiк у кавярнi, замовiла сок i канапку. Як лёгка звярнуць на сябе ўвагу - самотная дзяўчына, усмешлiвая, нiкуды не спяшаецца. Суседнi столiк. Пажылы мужчына. Я адказала ўсмешкай на зачэпны кiвок галавой, якi, мусiць, павiнен быў азначаць "смачнога". З другога суседняга столiка падсунулася смешная сiтуацыя. Муж, жонка, дзiця. Ён бачыць пад сталом мае адкрытыя каленi i не зводзiць з iх вачэй. Няўжо мужчыны больш палiгамныя? Я не ўпэўненая, бо, бадай што i хутчэй за ўсё, палiгамныя мы, жанчыны. Калi, маючы ўсялякiя вартасцi i целы i асобавасцi, мы можам выбiраць спасярод залётнiкаў, шанавальнiкаў, сярод арды самцоў, якiя дужаюцца за доступ да ўлады, маёмасцi i нашых целаў, што таксама ёсць атрыбут улады i маёмасцi. Сярод гэтых iнстынктаў толькi тое, што робiм мы, ёсць сапраўдная палiгамiя. Быць са мною можа толькi той, каго захачу я. На хвiлiну, на адзiн раз, альбо на цэлае жыццё. I то ж большасць жанчын не ўсведамляюць гэтай сваёй незвычайнай улады. I паддаюцца мужчынам. Падпарадкоўваюцца, дзелячы ўладу i маёмасць свайго Гаспадара i ўладцы. На яе сплывае частка атрыбутаў улады. Прызвычаеныя выхаваннем матуляў i бабуляў трываюць у гэтым стане, даючы выйсце толькi бясплённым мроям. Насупраць селi два хлопцы. Маюць сотавiк, якi сюд-туд i назвоньвае. Балабоняць па-летувiску, уладжваюць нейкiя гешэфты. П'юць каву. Праз колькi там хвiлiн у iхнiх клопатах яўна настае нейкi пералом. Пасля аднаго такога званка радуюцца, паляпваюць па плечах, пляскаюць у далонi, як пасля гола ў баскетболе. Абодва летувiсы рослыя, светлавалосыя, у джынсах i спартовых кашулях. Уладзiўшы нейкую важную справу, адмаўляюцца ад кавы i заказваюць чатыры вялiкiя куфлi пiва. Расслабiўшыся, пачынаюць заўважаць мяне. Сваiм звычаем я какетлiва апускаю вочкi i сцiпленька ўсмiхаюся. Калi даядаю канапку i ўжо меруся плацiць, адзiн з iх устае ад столiка i пытаецца па-летувiску. Нiчога не разумею. Пытаецца па-расейску, цi нельга iм падсуседзiцца. Усмiхаюся. Яны бяруць сваё пiва, падсаджваюцца. Аднаго завуць Арвiдас, другога Ёнас. Абодва з Коўнi. Прыехалi купiць нейкую вялiкую партыю электратавараў у расейца з Калiнiнграда. Дамоўленую цану iм удалося збiць i вось радыя, бо ў Клайпедзе тавару ўжо чакае вялiкая крама. У такiм радасным настроi яны коратка расказалi пра ўдалы дзень, памысныя iнтэрасы i перспектывы сваёй фiрмы. Як на летувiсаў хлопцы даволi гаваркiя i адкрытыя. Выпiўшы пiва, заплацiлi, i мы пайлi на шпацыр па горадзе, бо, даведаўшыся, што я з Менска, от мусова зарупiла iм узяць мяне ў Коўню. Арвiдас адразу саступiў месца ля мяне Ёнасу. Можа, загадзя ўмовiлiся, альбо ж не хапала iм эратычнага ўяўлення. Шпацыр з кожнай хвiлiнай набываў усё гусцейшы характар як у тэмах гутаркi так ва ўсё часцейшых дакрананнях. Хлопцы, вiдаць, не ўяўлялi сабе, што я магла згадзiцца пайсцi з iмi абодвума, што хапае мне на тое адвагi, рашучасцi i сексуальнай фантазii. Мае намёкi не даходзiлi да Арвiдаса, толькi злавалi Ёнаса. У парадку. Я дала сабе спакою што да далейшых правакацый, не зацягвала iх больш на няпэўны грунт. Зрэшты, дзеля таго ж я i прыехала ў Вiльню, каб перажыць штосьцi моцнае. Арвiдас нарэшце праз дзве гадзiны злiняў. Мы з Ёнасам сядзелi ў кнайпе на Дамiнiканскай. Пачаў прыступаць да справы. Сапраўды спяшаецца ў Коўню, куды запрашае i мяне, але, зрэшты, маглi б праехацца на машыне куды-небудзь за горад. Я адразу згаджаюся, бо пасля добрага пасiлку варта i прагуляцца. Выязджаем у бок Неманчына. Дзесяцiгадовы чорны "Мэрсэдэс" цудоўны, як новенькi. Добрая музыка. Збочваем у лес. Я пытаюся ў Ёнаса, цi мае прэзерватывы. Пасаромлены, кiвае галавою, што не. Вяртаемся на блiжэйшую запраўку. Купляе. Вяртаемся ў лес. Ёнас заглыбляе машыну ў гушчобу. Выходжу. Ён кiдаецца на мяне, распалены. Супакойваю яго. Маем час, куды нам спяшацца паспеем у ягады схадзiць. Прапануе пакласцi мяне на нагрэтым чахле машыны. Дастае з багажнiка коўдру. Я здымаю майткi. Падцягваю спаднiцу. Ёнас ледзь дыхае. Не разлiчваў на такiя тэмпы. Надзяваю яму прэзерватыў. Няблага. Але ўжо праз хвiлiну ён канчаецца ўва мне. Поўны прэзерватыў спермы, Гладжу яго, але вiдаць, як хутка ападае ў iм ахвота да далейшых пяшчотаў. Дрэнь. Шмат цела, мала мазгоў у чэрапе. Я расчараваная. Ён не трацiць фасону. Робiць выгляд, што было o'кей. Нацягвае мне майткi, азiраецца навокал - крыху небяспечна. Не пярэчу. Пакуемся i - у машыну. Адчыняю бляшанку з пiвам. Ёнас крыху сумеўся. Спрабуе дамовiцца на наступнае спатканне. Аддае мне рэшту прэзерватываў, каб захавала да наступнага разу. Во, нахаба. Спяшаецца. Добра, разумею. Але каб так дэманстрацыйна. Завёз мяне ў горад. Развiталiся даволi холадна. Ён быў крыху агаломшаны маiм тэмпераментам i, вiдаць, адчуваў сорам, што я прынiзiла яго, навязаўшы свой рэжым. Але не зразумеў, што ў гэтым магло, зрэшты, заходзiцца пра нешта цалкам iншае. Калi б ён не аддаў мне тых прэзерватываў i не злез з мяне з такiм спрытам, ледзь не падганяючы мяне адзявацца, я ацанiла б яго зусiм iнакш. А я адчула сябе рэччу. Ён мог бы, вядома, у той момант сказаць, што я сама так хацела, бо лёгка на ўсё згадзiлася. Гэта толькi пачатак. Гэта толькi нагода прачынiць самыя патаемныя закануркi душы. Чым больш у сексе дзiкага эгаiзму, тым хутчэй трэба з iм канчаць. Секс адчыняе дзверы каханню. А ён, здаецца, таго не разумее. Цяжка, хоць гэта i мая страта. Я зноў на Замкавай. У запасе больш за дзве гадзiны да цягнiка. У Менску буду каля адзiнаццатай. Уваходжу ў касцёл св. Ганны. Як я люблю гэты касцёл. Ён адчыняе ўва мне ўсю маю генетычнную памяць. Я быццам заглыблялася ў iм ва ўсе закуткi гiсторыi, перажытага, трагедый i радасцяў. Нiбы я была сама гiсторыяй гэтай зямлi, часткаю людскiх лёсаў, якiя накладваюцца на маё марнае, нiкчэмнае жыццё. Малюся, уткнуўшыся тварам у далонi. На далонях яшчэ пах прэзерватыва. Не ведаю, смяяцца цi плакаць. Мяшаецца ўва мне дзiкасць маёй натуры з разбуджанай настальгiяй па ўпарадкаваным жыццi. (Якога nota bene не выношу). I як тут зразумець сябе самую. Выходжу з касцёла. Каля помнiка Мiцкевiчу дзве дзяўчыны за мальбертамi пэцкаюць палатно, надаючы вобразнасць гарадскiм краявiдам. Рашыла выпiць добрай кавы. Падымаю ацяжэлае цела на гару завулкамi з боку Зарэчча да касцёла айцоў Аўгусцiнцаў. Заварочваю на вулiцу Бокшта, уздоўж тоўстага цаглянага мура - направа i вяртаюся св. Казiмiрам у стары горад. Мiнаю пажылога мужчыну. Вiдаць, замежнiк, якi з дзiцячай радасцю спрабуе схапiць у аб'ектыў свайго апарата выдатна асветленую залацiстую званiцу касцёла св. Казiмiра. А ў мужыка чэпкае вока! Сапраўды, выгляд цудоўны. Архiтэктура, якая дае адчуванне велiчы як яе творцаў так i тых, што хоць бы на хвiлiну спрабуюць затрывалiць яе ў памяцi. З вулiцы св. Казiмiра я выйшла на пляцык перад фiлармонiяй. У ашклёнай кавяраньцы, прылепленай да сцяны старой камянiцы, знаходжу выдатны вiдок на ўваход да Вострабрамскай, арка з вулiцай уздоўж будынка фiлармонii, выхад на вулiцу Вялiкую (Дыджоi) з уваходам у браму ў камянiцы, на падворку якое зацiшны гатэлiк "Grybas". Заказваю каву, заходжу на хвiлiну ў сутарэнне ў туалет. Калi вяртаюся, за маiм столiку сядзiць той самы пажылы мужчына, якога спаткала, калi ён фатаграфаваў капулу св. Казiмiра. Мая сумка вiсiць на крэсле, дык я падыходжу зняць яе i перасесцi. Мужчына ўстае i па-ангельску перапрашаецца, што заняў маё месца. Сам перасядзе. Мы стаiм так з хвiлiну якую ў перапросiнах i раптам выбухаем смехам, рашаем сесцi i хай будзе, як ёсць. Мужчына прадстаўляецца. Iмя Марцiн. Амерыканскi жыд. Яго радня паходзiць з Вiльнi. Многiя з раднi загiнулi ў час вайны ў недалёкiх Панарах. Але ён не спынецца на падрабязнасцях. Бегла тлумачыць, што мае тут крыху iнтэрасу. Прадстаўляе як юрыст некалькi амерыканскiх фiрмаў у Вiльнi i ў Рызе. Мае даручаную працу i час ад часу прылятае сюды з Амерыкi. Жыве ў гатэлi насупраць, у "Грыбасе". Стары жыдоўскi дом купца Фейгельзона мае добрую аўру. Выпiваем каву. Я крыху расказваю яму пра сябе. Пра свае журналiсцкiя страсцi i пра пошукi свабоды, да якой з Менска так блiзка, а яна тым часам як бы i недаступная. I таму даводзiцца нам, беларусам, наязджаць сюды, каб падобна Фаме-недавярку дакрануцца i ўпэўнiцца, што так яно i ёсць напраўду. Скарачаю размову, дапiваючы каву i паглядаючы на гадзiннiк. Тлумачу, што праз сорак хвiлiн мой цягнiк. Марцiн заахвочвае мяне яшчэ, каб я заглянула з iм у браму дома насупраць. Згаджаюся. Ён паказвае мне чорную гранiтную дошку з надпiсам па-расейску i па-жыдоўску. Дом купца Фейгельзона. Выходзiм на вулiцу ў бок Вострай Брамы. Ён пытаецца, цi можна яму правесцi мяне да вакзала. Я ўсмiхаюся, дазваляючы. Ён вельмi сiмпатычны. Я прыглядваюся да ягонага твару ў прамянях надвячорнага сонца. Бадай што, яму гадоў пад шэсцьдзесят. Але не адчуваецца. Невысокi, хударлявы, дагледжаны. Мабыць, у Амерыцы гэта стандарт, у нас у Менску мужчына ў такiм веку абуджае сама большае спачуванне. А ён ужо пачынае мне да спадобы прыпадаць. Адчуўшы недасканаласць маёй ангельскай, стараецца гаварыць павольна, падбiраючы зразумелыя мне словы. Мы праходзiм пад вострабрамскай каплiцай, i ён, далiкатна беручы мяне за далонь, пытаецца, цi каталiчка я. Расказваю яму, як у семнаццаць гадоў я ўцякла з дому, каб з'ездзiць у Нясвiж i ахрысцiцца. Сама так рашыла. Цяпер не ведаю да канца, якога роду быў той выбар. Цi рэлiгii, цi нацыi, цi проста свабоды ад таго замкнутага савецкага свету, у якiм мне штораз рабiлася ўсё больш задушлiва. Яму гэта спадабалася. Ён расказаў мне, як адышоў ад рэлiгiйных традыцый сваiх бацькоў. Выхоўваўся на рабiна ў Нью-Йорку. Адкiнуў рэлiгiю, традыцыi. I нiколi не шкадаваў за свой выбар. Стаўся спраўным юрыстам. I яму добра вядзецца. Ён заможны, мае цудоўных дзяцей, нават адну ўнучку. Сапраўдны жыдоўскi кайф ад спраўджанага лёсу i жыцця. Але толькi калi прыехаў у Вiльню першага разу восем гадоў таму назад, адчуў, як глыбока засела ў iм усё жыдоўскае i як цяжка забыцца на продкавую спадчыну. Не, нiколi не адчуваў нiякай вiны. Ён задаволены сваiм жыццёвым выбарам. I Пан Бог нiколi не абыходзiў яго сваiмi даброцямi, даючы здароўе, дзве жонкi, маёмасць, поспех i дастатак. Толькi прыехаўшы ў Вiльню, адчуў нейкiя павевы свабоды. Дзiўная гэта свабода, вецер якое вее з магiлаў продкаў, ад старых камянiц, барваў i пахаў горада, якi называлi Паўночным Ерусалiмам. Расказваючы, Марцiн вельмi глыбока глядзеў мне ў вочы, як бы правяраючы, цi паспяваю я за iм. Не так за мовай i сказанымi словамi, як за думкай, за бегам перажыванняў, пачуццяў i тых хваляў эмоцыяў, якiя яго так шчасна i гарманiчна парываюць. Мая сiмпатыя да яго расла з хвiлiны на хвiлiну. Мы загаварылiся, а цягнiк ужо меўся ад'ехаць. Я махнула рукою з удаванай пакорай - а, паеду начным. Буду ў Менску пад ранiцу. Няма праблем. Марцiн быў рады з такога павароту справы. Мы рашылi пайсцi ўбок сiнагогi. Ён паказаў мне будынак, нiбы гэта была бацькава камянiца. Не, ягоны бацька не меў тут нiякай камянiцы. Проста хадзiў сюды малiцца. Хоць Марцiн i не ўпэўнены ў гэтым. Бацька асiрацiў яго, калi Марцiну споўнiлася семнаццаць. Пахаванне бацькi было акурат у дзень яго народзiнаў. Памяць пра Вiльню бацька, аднак, здолеў яму прышчапiць настолькi моцна, што, прыехаўшы сюды першы раз, адчуў, што нiбыта ведаў усе гэтыя вулачкi. Вiльня - гэта атмасфера горада, дзякуючы якой людзi робяцца яго часцiнай, як бы дадаткам да краявiду. Ягоныя сустрэчы з сучаснымi жыдамi пацьвярджаюць у iм горкую рэфлексiю, што многiя спрабуюць дапiсацца да гiсторыi, бачачы ў гэтым неблагi бiзнес. Жыд - гэта не нацыянальнасць, гэта прафесiя. Жартуе, тут жа дадаючы, што гэтак сама ж, мабыць, i з iншымi нацыямi. Сяго-таго я сказала б i пра немцаў з Казахстана цi палякаў у нас у Беларусi. Без анiякiх на тое заслугаў i паняверак прыпiсваюць сабе iншы лёс. Ставяць у лесе манекены цi статыстаў на прадстаўленне старцам, спрагненым вяртання сваёй маладосцi. Ён прызнаў маю рацыю i тут жа давай тлумачыць, што сам сюды наязджае з рэальнымi iнтарэсамi, што ён нiякi не магiльны партрэт сваiх продкаў. Я перапрасiлася за занадта моцнае параўнанне. Пасля чаго ён у мяне перапрасiўся, i мы, можна сказаць, пачалi выдурнiвацца ўзаемным какецтвам, калi Марцiн запрасiў схадзiць на неблагое пiва ў джаз-клуб непадалёк ад дамiнiканскага сабора. Павяло на сутонне. Ён узяў маю сумку. Я не пярэчыла. Узяў маю далонь. Не пратэставала. Было ў iм столькi цяпла, што я не мела сiлы ставiць якую б там нi было заслону, якая магла б мяне абаранiць ад неспадзяванай атакi невядомых мне жывёлаў з боку чужога пажылога мужчыны. Я адчувала, што гэта не я, а ён мае перавагу ў нашай гульнi. Я згаджалася на ўсё, iнтуiтыўна не прымаючы нiякай небяспекi. У клубе мы пасядзелi тры-чатыры гадзiны. Выпiлi мора пiва. Выкурылi масу папяросаў, i я нагаманiлася, часам перакрыкваючы настырны саксафон маладога летувiскага музыкi, якi высiльваўся перакласцi амерыканскiя стандарты на мяккую, свiстучую мову летувiскiх балтаў. Калi я зарыентавалася, што падпiрае час, мы заспяшалiся праз горад ў бок вакзала, не хацелася браць таксi. Дамчалiся да вулiцы Нямецкай, i тут мне прыспiчыла - далося-такi тое пiва. Дзе тут забягач? У кавярню. Туды, дзе пазнаёмiлiся. Позна. Жвавым подбегам шыбуем у бок Вострабрамскай. Кавярня ўжо зачынена. Марцiн прапануе заскочыць да яго ў гатэлiк. Iншага выйцся няма. Iдзём да яго. I ўжо седзячы на ўнiтазе, поўная свабоднай палёгкi, пачынаю ўпадаць у шчаснасны морак сваiх жаданняў. У ваннай пах ягонай касметыкi. Добрая марачная касметыка. Абапал клазетнай ракавiны параскiданы "Wall Street Journal". На падлозе - бялiзна. Прыемнае бязладдзе пахне стабiльнасцю i заможнасцю. Апускаюся ў змрочную i вiльготную памяць самых прыемных хвiлiнаў з мужчынамi, якiх мела. Сяджу на ракавiне i не карцiць мне выходзiць. Марцiн ветлiвенька стукаецца ў дзверы i пытаецца, а цi добра я пачуваюся, а цi нiчога мне не далягае. Калi я выйшла, ён налiў чарговую шклянку пiва i запрасiў уладжвацца ў фатэлi каля вялiкай лямпы на падлозе. Абое заўважылi ў сабе агонь, якi знерухомiў нас i паволi растапiў. Я не пратэставала, калi ён пацалаваў мне ў далоню. Спярша далiкатна, вакол запясця, пасля адкрытую. Закалыханая цёплымi дакрананнямi ягоных губоў, я глыбей апускалася ў фатэль. Беглi хвiлiны, мiнуты, я гладзiла яго лысаватую галаву, твар, шыю. Ён вадзiў языком па маёй далонi, вiльготна пранiкаючы памiж пальцы. Нарастаючая прыемнасць падказала мне ўстаць. Мы пачалi цалавацца. Моцна, жарасна, пры вiрлiвай лямпе на стале, абапiраючыся на дзверы, сцяну, натыкаючыся на канапу, падаючы на ложак. Слабеючы i калышучыся ў абдымках, папераменна ляжалi, кранаючыся целамi. Ён не рашаўся раздзяваць мяне. А я пасля столькага пiва раптам адчула санлiвасць, даброць. Запала ў кароткую дрымоту. Колькi гэта магло доўжыцца. Пяць хвiлiн, паўгадзiны. Падняла галаву, адзетая лежачы на ложку. Ува мне было i цяпер узбуджэнне, але разлянiўленае, соннае. Марцiн сядзеў каля стала. Далiкатнае, жоўтае святло лямпы выцiнала ў пакоi кавалак замкнёнай прасторы, у якой я бачыла толькi яго галаву, далонi, кнiгу i нататнiк. Ён штохвiлi адрываўся ад чытання, хапаўся за пяро i запiсваў нешта ў нататнiку. Паглядзеў на мяне, правяраючы, цi сплю я. Я ўсмiхнулася. Ён устаў, падышоў да ложка, падсеў, беручы маю далонь. Мне падабалася яго далiкатнасць. Калi мы зноў пацалавалiся, я ўжо была гатовая на большае, чым да таго. Расшпiлiла яму кашулю i, лежачы на засланым ложку, гладзiла яго валасатыя грудзi. Ён падвёў далонь мне пад блузку, расшпiлiў станiк i дабраўся да напятых саскоў. Далей ужо пайшло хутчэй. Раптам, самi здзiўленыя развiццём падзеяў, мы ўбачылi свае голыя целы. Я працягнула руку да сумкi па прэзерватывы. Дастала ўпакоўку i, калi пачала адкрываць яе, гледзячы на ягоны ўзбуджаны чэлес, раптам абое выбухнулi смехам. У маёй далонi замест прэзерватыва была вялiкая круглая таблетка аспiрыну. Смех ужо не пакiдаў нас да канца. Пацешнае здарэнне змянiла сур'ёзнасць сiтуацыi, надаўшы ёй дадатковага шарму. Гэта не быў секс. Гэта не былi зносiны мужчыны i жанчыны. Гэта была сустрэча даўнiх прыяцеляў, якiя сваiмi целамi апавядаюць пра ўсе матэрыяльныя i духоўныя лёсы, якiя раздзяляюць прастору i час. Вярнулася ў Менск другога дня з пачуццём споўненасцi. Чаканая прыгода з'явiлася сама насуперак маiм планам i калькуляцыям, а яе памеры далi мне яшчэ больш сiлы i павагi да таго роду свабоды, якой немагчыма запланаваць i прадугледзець. XII Не ведаю, калi, але я сапраўды закахалася ў яе. I анi блiзка не ад сексуальнай пацягi. Секс быў калi не дадаткам, дык усё-такi недзе на ўзбоччы. Iмпанавала мне яе незалежнасць, упэўненасць у сабе. Выбiрала я ў ёй асобу цвёрдую, хоць i бачыла яе няўпэўненасць, комплексы i слабасцi. Апроч таго яна духоўным гартам i як бы з разбегу - галавою наперад - не трацiла ў гэтым брутальным свеце нiякiх рысаў далiкатнай i ўражлiвай iстоты. Яе прыгажосць была пацверджаннем гэтай змяшанасцi рэчаў i з'яў. Дробны смуглы твар, далiкатная скура, лагодныя рысы вуснаў, носа i абрысы вачэй. У вачах цеплыня, аптымiзм, радасць i зычлiвасць да свету навокал. Прыглядваючыся да яе вачэй, я быццам падала ў студню, у глыбiню яе неакiлзанай натурыстасцi. Як ахiнутая чыстай крынiцай, поўнай жыўнаснай сiлы i неабмежаванай свабоды. Брала мяне такое пачуццё, якое даецца кожнаму закаханаму, калi ён уздольнiцца гадзiнамi ўзiрацца ў твар i ў вочы каханага. XIII каханне вывяраю яго як падкiданне крышталёвага шарыка каб не схапiць лiшне моцна i не раздушыць ад мяне да цябе ашаламляльна поўны пералёт ад мяне да цябе а ў тым пералёце спасцiгаеш раптам буфер паветра подых космасу як жа цудоўна мякка вяртаецца шар убiваючыся у клуб майго цела гэта як распусканне у прасторы i паветры у космасе тваёй душы без страху вяртанне шара як нараджэнне можна сябе загубiць у поўным нутры вiльготнай бяспекi чарговы подзьмух ужо без кахання i пакуты толькi ў зачараванасць i радасць вяртаемся так да сябе падкiдаючы крышталёвы шарык з мяне з табою ад цябе да мяне бясконцае перапаўненне каханнем нацягненыя памiж двума полюсамi космасу адчуваем поўнiцу ў хвiлi пералёту крышталёвага шара полюсы таго самага космасу што ўдасканальваюць самi сябе. XIV Яе вобраз я нярэдка параўноўваю з беларускiм краявiдам. Такi спакойны, монахраматычны пейзаж з карцiн Бялынiцкага-Бiрулi. Калi-нiкалi смех разбiрае, - як гэта беларусы, выйшаўшы з багнаў i займаючыся асушэннем тэрыторыi пад будучыя гаспадаркi, не падбалi пра структуру свайго грамадства. I яшчэ не-не ды выдурнiваюцца ў досцiпах, расказваючы, як Пан Бог, стварыўшы прыгожы беларускi ландшафт i рахманых, памяркоўных людзей, прыйшоў да высновы, што ўсё гэта цi не занадта шыкоўна. I даў iм прэзiдэнта, якi псуе, што толькi ў рукi возьме. Апошнiм часам баюць таксама, як iхнi Лукашэнка спадобiўся гонару разам з Клiнтанам i Ельцыным паўстаць перад аблiччам Бога i даведацца, што праз месяц грымне канец свету. Ельцын i Клiнтан вярнулiся ў свае сталiцы i абвясцiлi народам, што блiзiцца канец свету. А Лукашэнка найперш пахвалiўся, што быў прыняты самiм Панам Богам, пасля сказаў: "Буду правiць вамi да канца свету". Але па сутнасцi гэтая краiна - пануры закутак вiславухага, вiльготны i журботлiвы. Яна заўсёды дадае, што, без гор, няшмат чым адрознiваецца ад расчараванай Iрландыi. Дарэчы дадам, што iрландцы дапялi ўсё-такi да вясёлых пабаў з выдатным пiвам. Тады яна зацягвае мяне ў "Ракаўскi бровар". Там, схiлiўшыся над куфлямi, услухоўваемся ў шматмоўны гоман - то польскi, то расейскi. Ламанай ангельскай нейкi палiтык даводзiць заходнiм дыпламатам, што нешта тут можна-такi зрабiць. А яны, слухаючы, недаверлiва хiтаюць галавою. Калi ж я хацела вярнуцца да апiсання беларускай флегматычнасцi, яна фыркнула, што не дужа я ў такiх рэчах разбiраюся. За iх спакойнай натурай камуфляж. Кожны селянiн, не мусова беларускi, гэта чалавек, якi хавае свае эмоцыi, нават калi шчыруе, дык знехаця. А мiж тым за гэтым бушуюць бурныя буры i жарсцi. Заўважыўшы цень iронii ў куточку маiх вуснаў, яна сарвалася з лаўкi, грукнула аб стол пустым куфлем i запрасiла мяне зараз жа з'ездзiць да аднаго мастака. Мы выйшлi з рэстарана, азiраючыся, каб злавiць якое аўто. Яна стала на краi тратуара i, махаючы рукою, спрабавала спынiць машыну. Мяне больш не здзiўляе, што лавiць з тратуара прыватную машыну - гэта тут як бы звычайнае скарыстанне паслугi. Нават калi гэта дзяўчына ў кароткай спаднiцы, якая познiм вечарам вяртаецца дамоў, вадзiцель не падумае пра яе як пра прастытутку. Проста спынiцца, падсадзiць, давязе да дома, возьме з яе колькi там "зайцаў" i будзе мець у салоне на некалькi хвiлiн моцны пах дзявочай касметыкi. Вядома, не выключаны i iншыя варыянты, але ж такое можа стацца ўсюды. Тым разам на вулiцы не было задужа людна. Стаiм i нiчога. Тры цёмныя мерсэдэсы з пярэднiмi коламi на тратуары з нявыключанымi рухавiкамi. За прыцемненымi шыбамi ледзь можна разгледзець маладыя мужчынскiя голеныя твары. Усiмi сваiмi паводзiнамi i выглядам яны будзяць падазрэнне. Зрэшты, можа тут такi стыль, але я стараюся не садзiцца ў такiя машыны. Мы пайшлi ўнiз убок Нямiгi. Яшчэ цiшэй. Яна прапанавала мне перайсцi на другi бок вулiцы i спусцiцца ў метро. Мiнулага года ў гэтай падземцы загiнула паўсотнi маладых людзей, затаптаных у панiчным цiску пасля майскага канцэрта пад адкрытым небам. На сценах парасклейваныя картачкi з iх прозвiшчамi, закапцелыя ад свечак гранiтныя халодныя плiты, на якiх задушаныя i спляжаныя твары маладых дзяўчат упiсалi свой апошнi крык альбо ўздых роспачы. Калi мы праходзiлi мiма гэтага трагiчнага месца, яна расказала мне, што гiсторыя горада пачынаецца з вялiкай бiтвы на Нямiзе. Славянскiя войскi сцялiся ў бойцы са славянскiмi. Полацак, Кiеў... Нямiга са спакойнай рэчкi ператварылася ў крывавы паток. Гiсторыя горада пачынаецца з крывi. Цяпер тут няма ракi, засталася толькi назва. Дзесьцi пад вулiцамi бягуць каналiзацыйныя трубы з брудным струмянём, якi ўпадае ў Свiслач. XV Праехалi некалькi станцый метро. Я не ведала, куды яна мяне вядзе. Да нейкага мастака, пажылога чалавека - як мне сказала - з вялiкiм творчым набыткам i майстэрняй, запоўненай рознафарматнымi палотнамi. Мы ўвайшлi ў лесвiчную клетку. Дом пабудаваны выключна для творчай iнтэлiгенцыi, у сямiдзесятых гадах. Заслужаныя майстры СССР атрымлiвалi тут студыi, спраектаваныя заслужанымi архiтэктарамi i пабудаваныя заслужанымi будаўнiкамi. Як добра было ў тым камунзiме... Адабралi ў iх ужо складзены i ясны свет прывiлеяў, раздаваных шчодрай рукою партыi. Натыкаючыся на розныя рэчы, падыходзiм да лiфта. З яго ў чарговы цёмны калiдор, немiласэрна застаўлены закурэлымi рэчамi рознай велiчынi, пра прызначэнне якiх цяжка сказаць нешта пэўнае. Можа, гэта з рамонтнага рыштунку, можа, незакончаныя скульптуры. За ашклёнымi дзвярыма прыцьмёнае святло лямпаў. Познi вечар i майстар ужо не працуе. Стаiм перад дзвярмi, хвiля засяроджанасцi перш чым нацiскаем клямку. Ён глядзiць на мяне, румянашчокi, - пазнаю Цябе ў сапраўдным мастацтве, закамуфляваным шырмай савецкага выхавання i сарамяжлiвых нормаў. Насцеж дзверы. Уваходзiм. Дзмiтрый падымаецца з-за вялiкага стала. Здымае акуляры i з шчырай прыемнасцю вiтаецца з ёю, пасля са мною. Яму каля 75 гадоў. Але не адчуваецца ў iм старасцi. Нешта маладое праменiцца з яго цела. Выцiрае рукi на жываце аб расцягнены ваўняны свiтар. Цалуецца з ёю, як бы падкрэслiваючы радасць ад сустрэчы. Даўно не бачылiся. Дакарае, што забылася на яго. Яна апраўдваецца i ветлiва i банальна адначасова. Прадстаўляе мяне, як прыклад замежнай цiкаўнасцi да беларускага мастацтва i як вынiк сваёй рэкламнай актыўнасцi. Я хуценька перасцерагаю, што не гатовая што-колечы купiць, а iнтрыгуе мяне творчасць менскай школы жывапiсу ў пасляваенныя гады. Пачынаем спрэчку - колькi ў гэтым усiм расейскай другаснасцi, а колькi ўласных дасягненняў. Ён згаджаецца, што Бялынiцкi-Бiруля не быў расейцам, а пасля вайны ўскосна ўспасобiўся выхаваць тут некалькi вартасных паслядоўнiкаў. На нейкi момант голас яго завiсае, i ён уважлiвей прыглядваецца да мяне. Угадвае, што я полька. Але я адразу папярэджваю, што не збiраюся тузацца за Бялынiцкага-Бiрулю. Ён мог адчуваць сябе як беларусам, так i палякам. Пагаджаемся, што не быў расейцам. Але я не ўпэўненая, што, калi б мела нагоду спытацца пра тое ў яго самога, цi не сказаў бы ён, што адчувае сябе акурат расейцам. Дзмiтрый тупае ў кут майстэрнi па вялiкае палатно. На шэра-зелянкавым фоне раскiнуўся сонны пляскаты пейзаж са звiлiстай рэчкай, узлессем, скраўкамi пабурэлых восеньскiх лугоў i бульбянiшчаў. Чорнае птаства недзе з-за далягляду нясе ў дзюбах грай беларускiх лясоў i палёў. Я ўсмiхнулася ёй, бо мастак як бы пацвердзiў мае папярэднiя высновы пра багнiстых людзей з Палесся, пра спакойны i прыгашаны характар беларусаў, якiя маюць выключныя здольнасцi да медытатыўнага сузiрання настальгiчныў краявiдаў i з'явiшчаў. Раптам на вочы мне трапляе рэч зусiм экзатычная. Рысавыя палi? Што гэта, пытаюся ў яго з недаверам. Бамбукавыя краявiды, тут? Ён тлумачыць мне, што ў сямiдзесятых гадах у часы савецкага росквiту навукоўцы, мастакi, iнжынеры выязджалi ў краiны трэцяга свету следам за ваеннымi "дарадцамi" - у Анголу, на Кубу, у В'етнам. Асабiста ён тры гады ў рамках вялiкай вылучанасцi, як на тыя часы, сядзеў у Ханоi, дзе вучыў в'етнамскую моладзь асновам рысунку ў тамтэйшай мастацкай школе. Прывёз адтуль крыху працаў, крыху больш грошай i агiду да палiтычнага нашэсця, паплацiўшыся за тое няласкай партыi. Маляваў залiшне крытычна i некаторыя з ягоных працаў былi скептычна ацэненыя ў Маскве нейкiмi прапагандыстамi. Уся справа, як мяркуе, загрузла ў iнтрыгах, бо на такiя паездкi многiя мелi апетыт. Дзмiтрый хвалiўся апошнiмi працамi. Не ўсе яны мне нешта гаварылi. Шмат расейскай манеры. Вiдаць, проста зарабляе, запаўняючы палотны добра аплачванымi цэркаўкамi, коннымi запрэжкамi на зiмовых пейзажах. Я паглядзела на яе спадылба, нiбы хацела сказаць - а цi не казала я табе? Яна толькi ўсмiхнулася загадкава - "пачакай, гэта яшчэ не канец". Натуральна, знаходжу тут i рэчы, маляваныя з унутранай патрэбы. Выцягваю з абапертых да сцяны палотнаў невялiкую карцiну. Майстэрня, у якой мастак - цi не сам Дзмiтрый - партратуе раздзетую жанчыну. Памяшканне цёмнае, панурае, каб не сказаць камера ў вязьнiцы. З карцiны вiдаць патрэба выйсця па-над стан матэрыяльнага ўбоства праз кантакт не так з самiм мастацтвам, як з атмасферай, у якой мастацтва паўстае. Тады яна з гордым тварам дастае з-за плячэй павернутае тылам палатно. Ставiць яго перад мною на камодзе. Запальвае дадаткова яшчэ адну лямпу, каб я лепей прыгледзелася да твора. Сапраўды, нешта неверагоднае ў сваёй нечаканасцi. На першы погляд прымiтыўны, а, можа нават, i вульгарны акт. Дароднае дамскае цела, лянiва выцягнутае на накрытай белай прастынёю сафе. У калырыстыцы дамiнуе чырвоны фон сцяны. Вульгарна? У мяне змяшаныя пачуццi. Карцiна, вядома, выклiкае эмоцыi. Гэта шокавае сутыкненне славянскай шчырадушнасцi i спакою з жахлiва разбуханым ў сваёй чырванi фонам навакольнага свету. Яна мела рацыю. Гэтая карцiна не дае прайсцi мiма. Адразу вярнула мяне да кнiгi Ерафеева "Русская красавица", напiсанай у канцы васьмiдзесятых. Папулярная на захадзе як экзэмплiфiкацыя маральна-побытовых пераменаў альбо выварочванне ўжо iснуючай каляровасцi грамадскага жыцця, насуперак прынятаму альбо афiцыйнаму перакананню, што "у нас секса нет". XVI твой зрок гэта не толькi вочы затоенага звера гэта ўсё цела адзетае ў кармазын альбо на крывава-чырвоным фоне адцятым ад белiзны сцяны тваё цела гэта не толькi пажадлiвасць занураная ў звярыным упiваннi незразумелы нам агонь што палiць i нiшчыць надзiць i балiць ёсць з намi блiзка як скура i дае радасць дотыку твае клубы у кармазынавай тканiне якую скiдаю прагнучы хутчэй цяпла чысцiнi i асалоды спакойна лежачы на сафе глядзiш i бачу як звяргаеш тыранiю тлумiш бунты альбо пачынаеш рэвалюцыi вызваляеш новыя гукi падбiраеш паэтам словы усе глядзяць з подзiвам на цуд якi за тваiм дакрананнем пераменiць кавалак звычайнай матэрыi у цяжарнасць i новае жыццё гэта адзiн позiрк у кармазынавым свячэннi ад якога кожны шалее увесь час цябе адкрываем у месяцавай поўнi у хцiва ўцягненым дыме папяросы у ашаламленнi вясною у краявiдзе гор пасля дажджу увесь час адкрываем пульсуючую кармазынавую прастору XVII Я вярталася дамоў. Было ўжо досыць позна. Галава поўная сённяшнiх уражанняў i вобразаў - суцэльная галата. I гэта не абавязкова цялесная, эратычная. Адкрылася нешта такое, што падказвае мне iнакш глянуць на эратычныя матывы ў жывапiсе. Голасць, якую чалавек бачыць перад сабою, калi яго закранае самота i неабсяг матэрыяльнага свету. Вобраз жанчыны, намаляванай Дзмiтрыем, увёў у мяне адчуванне важкасцi смутку i скрухi ў гэтых людзях. Ад прымiтыўнай прывязанасцi да iншаземца з Iталii, што лiчыцца прастытуцыяй, аж да складанай гульнi з асяроддзем, якая палягае на прывычным стэрэатыпе прызвычаек. Вырафiнаваная гульня ўяўнасцi, якая прыводзiць да ўтойвання пачуццяў, эмоцый, да ўдавання... У кiтайскай i японскай культурах гэта даведзена да дасканаласцi. Усмешка там - нiякая не ўсмешка. За паклонам не канечне павiнна быць пашана. А тут у постсавецкай краiне на ўскраiне заходняй цывiлiзацыi гэта толькi нязначна датычыцца чагосьцi, што ляжыць на памежжы Азii i Эўропы. Парафраз, матыў, далёкае пазвякванне азiяцкiх эталонаў. Акты Джыота цi Рубенса абапiраюцца на генiй адкрыцця, агалення. Яны - акт захаплення прыгажосцю i гармонiяй прыроды. У сучасным мастацтве цела i эротыка - гэта форма апiсання. Але ж таксама i агалення. Мастацтва малявання цела цi выяўлення эратычных перажыванняў у заходняй культуры - гэта, аднак жа, адкрыванне чалавека, рэфлексiя над ягонай душой. Тут, убачыўшы акт, я мела ўражанне, што Дзмiтрый пазасланяў усё. Закрыў. I толькi дасведчаныя, уведзеныя ў таямнiцу, такiя, як Яна, умеюць паразумецца ў вузкiм коле знаўцаў. Як у секце, тайным таварыстве цi ложы. Абое яны прадставiлi мне сёння фрагмент гэтага закрытага свету. Але толькi дзеля таго, каб я з пыхай не ставiлася да iх плыткай i прымiтыўнай эстэтыкi. Каб не заносiлася, не задавалася, каб не фiгуравалася сваёй вышэйшасцю. Паказалi мне рубчык таямнiцы толькi дзеля таго, каб я ўсвядомiла патрэбу цi хоць бы магчымасць гаварыць гэтай мовай, навучылася распазнаваць яе гучанне, адрознiваць граматыку i лад. Каб я ведала, што ёсць фразеалогiя, якая грунтуецца на iншай логiцы, дзе дэсыгнат, тое, што азначаецца, закрывае знак, а знак адкрывае толькi ўмоўную частку пазначанага. Месяц у тую ноч глядзеўся, як пабляклы, надгрызены альбо пагамтаны лiмон. Праходжу паўз платы аднасямейных дамоў. Старыя драўляныя халупы. Даваенная вясковая рэчаiснасць, праглынутая молахам ненажэрна прагнага камунiзму. Марк з восенi ў адным такiм дамку зняў два пакоi. Я адмовiлася ад сваёй кватэры ў цэнтры. Часам шкадую, але гэтая вёска вялiкага горада тасама мае сваю панаду. Ранiшняе кудахтанне курэй, сковыт кундаляў, мiтуслiвыя кабеты, па якiх пазнаеш, што гэта не вёска-музей у цэнтры Менска, а яшчэ жывы куточак архаiчнай мiнуўшчыны i зышласцi старасвецця. Ужо каторы дзень, позна вяртаючыся дамоў, бачу прыгорбленага мужчыну ў куфайцы, якi, седзячы пад лiхтаром, перабiрае нешта пальцамi на дошцы цi на блясе, пакладзенай на зэдлiк. Схаваная ў зелянкавай бруднай куфайцы галава не падымаецца, калi я праходжу. Я i не чапаю яго. Ён заняты, выграбае золата можа, выбiрае чарвякоў, альбо кавалкi слюды з камянiстага жвiру. Я не заглядваю на той ягоны стол, хоць сам занятак прыцягвае ўвагу, як таямнiчая мiстэрыя. У той самы час, кожны дзень, у той самай пазiцыi. Прыгорблены, панылы беларускi талерант, якi ў шэрай беспрасветнасцi месячнай ночы вычароўвае нейкiя кавалачкi дастатку. Уваходжу ў дом, дзе Марк шчыруе на кухнi. Ён цалуе мяне, лёгенька кранае за азадак i даверлiва пагладжвае, знуджаны па маiм целе. П'ем гарбату. Пасля ў ваннай аддаёмся сваiм пажадам. Ён лiжа мне i лашчыць, поўны палкай жарсцi. Я нахiляюся над краем ванны i бяру яго жылiсты чэлес глыбока ў рот. Пасля ён моцна выгiнаецца назад, абапiраючыся рукамi на другi край ванны i сцяну. Краем вока бачу ў люстры асалоду на ягоным твары. Мне хочацца па-малому. Марк прапануе мне, каб я змачыла яму твар i галаву. Я ўстаю над iм, i бледнажоўты струмень залiвае яму лоб, валасы, заплюшчаныя вочы i злёгку растуленыя вусны. Калi я канчаю, ён падымаецца i языком казыча маё ўзбуджанае, набрынялае i мокрае лона. Я пускаю ваду з душа, i тады ён моцным струмянём жоўтай мачы апырсквае мне лона. Расхiляю пальцамi сорам i адчуваю прыемныя дрыжыкi, калi неаслабны напор яго мачы дражнiць клiтар. Спрабую ўвесцi яго чэлес, але струмень перапыняецца. Моцна цалуемся, крыху тэатральна, драматычна, нiбы гэта працягвалася размова пра перажытыя за дзень здарэннi i спатканнi, быццам мы рэпетыравалi пасля спектакля ўсе сцэны, жэсты i словы, якiя прайшлi праз нас на працягу апошняга дзесятка гадзiн. Мыемся. Ён старанна намыльвае маё цела i спалосквае, адначасова павольна абмацваючы другою рукою кожны сантыметр маёй скуры. Мые валасы i, калi я, схiленая з галавой пад струмянём вады, змываю ўсю пену, ён уваходзiць у мяне ззаду i асцярожна папiхае маё цела так, што раскалыханыя грудзi канцамi саскоў лашчаць кран i халодны край ванны. Абое ўпадаем у хвiлю манатоннага спазму, якi наблiжае нас да вяршынi асалоды. Паварочваюся, зноў бяру яго чэлес i кончыкам языка даводжу яго да эякуляцыi. Перша моцны ўдар спермы прымаю ў вусны. Пасля рэзка вымаю, i чарговыя кроплi белай плазмы ападаюць мне на губы, нос, лоб i валасы. Тулю яго мужчынскасць да твару, нiбы хочучы прыхiлiцца да нутра асалоды i ўвайсцi ў рытм спаду ўзбуджэння. Яшчэ хвiллiну мыемся, спалоскваючы сляды раскошы i рэшткi мыла. Марк выцiрае мяне свежым ручнiком. Выходзiць, калi я яшчэ ўбiраюся i расчэсваю валасы. Пазней я стаю ў дзвярах пакоя, поўная прамянiстай разрадкi. Ён ставiць нактурны Шапэна. Кладзёся поруч, i толькi тады пачынаю расказваць яму пра ўражаннi з майстэрнi Дзмiтрыя. Ён усмiхаецца з маiх бабскiх флiртаў, а я пераконваю яго, што тое, што сёння дзякуючы Ёй я пабачыла, адкрыла мне вочы на сiлу эмоцый, у якiх раней зусiм не разбiралася. Вiдаць, пад канец гэта яго зацiкавiла. Нейкая блiзкасць памiж выклiкам, парнаграфiяй i адкрываннем найменш вядомых закуткаў чалавечай псiхiкi. Пасля, ужо засынаючы, напаў на думку, каб мы купiлi тую карцiну. Я падклала руку пад ягонае плячо i, тулячыся да раскалыханых валасатых грудзей, апусцiлася ў глыбокi сон. XVIII Яна патэлефанавала мне з самага рана, у самы непрыстойны час. Працiраю вочы. Палова восьмай. Але ж i здароўе ў цябе, дзеўка. I хуценька пахвалiлася, што звонiць, уласна, з басейна па тэлефоне калегi. Яны выбiраюцца ў Ракаў. Калегу завуць Вiктар, месяц таму назад ён атрымаў грант у Польшчы на пераклад адной з кнiг Сэргiюша Пясэцкага. Памятаю захапленне калегаў па вучобе "Запiскамi афiцэра Чырвонай Армii", калi я рашыла замахнуцца на "Багам ночы роўныя" i на "Каханка Вялiкай Мядзведзiцы". Кнiжкi не зрабiлi ня мяне грамавога ўражання. Прачытаўшы некалькi самых цiкавых раздзелаў, адклала на палiцу. I ўжо толькi калi выбiралася ў Менск, пастанавiла сабе паўтарыць чытанне з пачуцця абавязку перад тым светам, якi даўно адышоў i запрапаў. Альбо ж перабраўся на накалькi сот кiламетраў на захад. На iншую гранiцу, па iншыя тавары, на iншую кантрабанду i iншыя легенды, ярка расказваныя за багата застаўленымi сталамi. Я адзелася. Зашпiляючы спаднiцу, пацягнулася, сонна адкiнуўшыся безуладным целам на ложак, дзе загорнуты ў коўдру прыгнечана енчыў Марк. Пацалавалiся. Пасля чаго я павалаклася на кухню рабiць каву. Я некалькi разоў праязджала мiма Ракава, але нiколi неяк не знагодзiлася завiнуць туды. Мне заўсёды было цiкава, як жа выглядае гэта авантурнае i рамантычнае мястэчка, якое ў трыццатыя гады вiравала кантрабандным жыццём. Гатуючы каву, я спрабавала пераказаць Марку змест буйнага жыццёрыса Пясэцкага, але ён глядзеў на мяне заспанымi вачыма i з недаверам на твары. Думаю, што ў iх у Латвii цяжка з верай у рамантычныя гiсторыi - зладзейскiя i разбойнiцкiя. Я ўкiнула ў свой скураны заплечнiк тэрмас з кавай, бутэльку мiнералкi, печыва i некалькi яблыкаў. Глянула ў акно. Пад'ехаў мясцовы "Suzuki", з якога мне энергiчна махалi рукамi. Дарога недалёкая. Пазнаёмiлася з двума яе калегамi. Зусiм нiчым не падобныя. Вiктар - вытанчаны лiтаратар, iнтэлектуал i майстар шлiфоўкi слова. Андрэй - пануры тып ахоўнiка, багаты маетнiк добрай машыны i мабiльнiка. У чорнай скуранцы выглядае як член тыповай "расейскай банды" цi чагосьцi, што ў Польшчы з нядомыслу называюць мафiяй. Андрэй i Вiктар - два шчырыя сябры яшчэ са школы, яны трымаюцца лаяльнасцi i шануюць розныя вартасцi сiстэмы. Яна коратка расказвае, як Вiктару прапанавалi пераклад з Пясэцкага, калi ён апублiкаваў артыкул у "Фрагмэнтах" пра жыццё малых гарадоў на польска-савецкiм памежжы ў трыццатыя гады. Атрымаў на працу салiдны грант i поўны захаплення "Каханкам Вялiкай Мядзведзiцы" бярэцца за працу. Пачаў са шматразовага наведвання Ракава. Сёння, дарэчы, гэта яшчэ адна спроба пагутарыць з некалькiмi старажыламi гарадка. Спроба сягнуць у час, з якiм хоча пазнаёмiць усiх нас. Едзем шырокай двухпалоснай дарогай. Вiктар паказвае, дзе праходзiла польска-савецкая гранiца. Да сёння людзi з Менска, едучы на рыбалку цi ў лес у гэтыя мясцiны, з'едлiва альбо са смуткам кажуць, што едуць у Польшчу. Мы з'язджаем з гасцiнца на Горадню i Вiльню. Лясны пясчаны прасёлак даводзiць да могiлак. Вiктар просiць Андрэя спынiцца. Выходзiм з машыны. Белая каплiца i свежа высечаныя дзiкiя дрэвы i кустоўе Тлумачыць нам, паказваючы навакол рукою, што толькi цяпер у хвойнiку бачыцца рука гаспадара, якi як бы вярнуўся сюды праз прорву гадоў. Шмат магiл сярод выносных соснаў пазападала. Чытаю польскiя прозвiшчы на старых замшэлых камянях. Вiктар праводзiць мяне за каплiцу, дзе да сцяны прымацавана пад канец мiнулага альбо на пачатку гэтага стагоддзя салiдная металiчная таблiца. Польскiя надпiсы, польскiя прозвiшчы. Мне ўспамiнаецца падарожжа ў Нiжнi Слёнск, дзе я недаўмёна адкрывала сабе чужы, але разам з тым i блiзкi свет, якi ўжо адышоў, але i пакiнуў па сабе шматлiкiя сведчаннi ў гатычных надпiсах. З могiлак асфальтавай дарогай кiруем у бок касцёла, куды, як пiша Пясэцкi, на нядзельную мшу кантрабандысты наогул не хадзiлi перапрашацца ў Пана Бога за многiя грахi, хадзiлi ж бо, каб проста пафарсiць у новым гарнiтуры i прыгледзецца да маладых дзяўчатак, з якiмi ўжо папалуднi выгульвалiся вакол мястэчка. Раптам з летуценнiцкага замроення мяне вырваў нечаканы вiдок. I толькi Яна адразу змецiла бляск у маiх вачах. Паперадзе нас шыбаваў чорны лiмузiн "Масквiч" трыццатых гадоў. На фоне драўляных даваенных дамоў гэта глядзелася як сцэнарый фiльма тых часоў. Мы ўсмiхнулiся самi сабе, а яна памахала камусьцi знаёмаму за кiроўцай. Усё зрэжысеравана? Я жартую, што гэты яе досцiп меў дужа чаго каштаваць. Вiктар, вiдаць, найбольш задаволены, бо нечакана ўсе мы разам апынулiся ў сiтуацыi, якое самi хацелi. Чацвёра нас, нiбы статыстаў, сталiся часткай краявiду ўжо нежывога пiсьменнiка. Так, нiбы сам Пясэцкi пакпiў з нас, падкраўшыся, як шпiён i кантрабандыст, i нябачна спынiўся за намi. У ягоным стылi. Потым едзем да Янушкевiча ў саўну. Найперш старамодныя перагуды з Язэпам i яго братам Фелiксам, у якога рот не закрываецца i якi хвалiцца новымi набыткамi з нейкiх раскопаў. Скудзельны посуд, кафлi, фiгуркi мiфiчных зверанят з неiснуючых ужо халуп жыдоўскiх купцоў i рамеснiкаў. Потым папiваем самагонку з мясцовых лясоў. Слiзка п'ецца ды хутка развозiць. Калi браты Янушкевiчы ад'язджаюць, мы застаемся адны ў гасподзе. Даржнiк - падворак з зялёным травянiстым дзядзiнцам замкнуты будынкамi з усiх бакоў. У куце ўжо дымiцца расейская "баня". Раздзяваемся i ўскокваем усярэдзiну. У гарачай атмасферы поўнай пары i алкагольнага чаду прыгадваем сабе балады i кантрабандысцкiя гiсторыi. Вiктару ў гэтым супернiкаў няма. Крадком паглядаю то на Яе, то на хлопцаў, якiя весела ўгоньваюцца вакол стала. Драўляная вялiкая расейская лазня ўжо набрала жару, ля сцен велiзарныя бочкi з ледзяной вадой з ракi. Настрой i гамонкi неяк успасобiлi нас абедзьвюх усё больш i больш зблiжацца, нiбыта праз дакрананнi мы маглi знайсцi ўзаемную халодную бяспеку нашым целам. Пазiраю на яе з адценнем фiглярнага запыту, яна на мяне глядзiць замглёнымi вачыма з распаленымi губамi. Бачым сябе ў ролi вясковых дзевак, якiх багатыя спадары кантрабандысты запрасiлi на оргiю, каб расслабiць стурзаныя нервы i не думаць, што, можа, ужо заўтра, мо, праз тыдзень каторы з iх загнецца ў засадзе на савецкiм баку альбо жыўцом гнiцьме ў суровай вязьнiцы. Яны запрасiлi нас, каб мы дакранулiся да iх цяжкай долi i сваiмi целамi ўступiлi ў садружнасць вялiкага грэху. Яе разгарачаныя вочы патрабуюць, каб я проста задала пытанне - цi была б ты гатовая. Яна згодна кiвае галавой. Глядзiм на хлопцаў, на iх абвiслыя памiж ног прычындалы. Так. Трэба прыцьмiць святло i схавацца ад нечаканых цiкаўных раззяваў... XIX Сёння першы дзень траўня. "Жалезныя браты" адкрываюць сезон. Палова мiрскай моладзi будзе з зайздрасцю назiраць за кавалькадай блiскучых "Harley", "Honda", "Yamaha", што праедуць праз горад. Я дамовiлася, што чакацьму пад Макдональдам а дзесятай, а пасля паедзем у метро да Колi ў далёкi пасёлак. У бляшаным гаражы Коля разам са сваiмi прыяцелямi ўжо шыкуюць машыны на старт. Яна кiнула ў мой бок шлем, i я ўжо не ведаю, калi я апынулася на заднiм высокiм сядзеннi аднаго з байкераў. Такiх пасажыраў называюць нажопнiкамi. Шалёная дарога, поўная зласлiвых i зайздрослiвых вачэй забапал. Дабралiся да Раўбiчаў. Алiмпiйскi цэнтр, прыстасаваны да скачкоў з трамплiна з лыжнымi трасамi. Яшчэ дзе-а-дзе на пагорыстай зямлi плямiцца снег. Крыху як у гарах. Хоць ва ўсiм гэтым рашуча больш штучнага блiзiру. Калi размiналiся на маторах, я бачыла яе светлыя развеяныя валасы пад шлемам. Усмiхалася мне, махаючы рукою i паказваючы нешта вакол сябе. На ўзгор'i ў Раўбiчах Коля спынiў матацыкл каля старога касцёла. Яна сышла з суседняга матацыкла, павярнулася абветраным на травеньскiм сонцы тварам да касцельных вежаў. Зрэшты, гэта ўжо не былi касцельныя вежы. На франтонах металiчныя дзiды, аздобленыя нейкiм савецкiм арнаментам. Дабудаваная частка касцёла ўяўляла сабою ўваход у музей. Яна падала мне руку, каб падцягнуць вышэй угору. З другога боку касцёла цвiнтар. Стары каталiцкi цвiнтар з беспаралкавым мноствам новых магiл. Праваслаўе ўперамешку з каталiцызмам. Як у прозвiшчах, так i вынiках пераменаў часу. Касцёл, як вiдаць з помнiкаў, зрабiўся царквою недзе ў другой палове дзевятнаццатага стагоддзя. I апошнi праваслаўны святар быў пахаваны ў 1914 годзе. Яго наступнiк напэўна не мае ўжо ўласнай магiлы. Ходзячы сярод камлёў i кустоў, знаходзiм старыя валуны, уцiснутыя сiлай часу i забыцця ў цвiнтарны грунт. Польскiя, расейскiя, беларускiя прозвiшчы. Радца, менскi адвакат, купец, царскi афiцэр... Нiжэй перад намi цвiнтарная дарога ўнiз, якою даўно таму назад штотыдня з'язджалiся на набажэнствы навакольныя вёскi. Мы прыглядваемся адно да аднаго ў гэтым халодным вясновым краявiдзе. Зрэдзь часу - да твараў, з якiх так i прамянiцца неабыякая ахвота да пацалункаў. У такiя моманты я лаўлю сябе на глыбока прыхаваным ува мне пытаннi, цi Яна напэўна тая асоба, за якую я яе маю. Спрабую тым часам хуценька апiсаць тое, што ведаю, каб аддзялiць сутнае ад iлюзiй. Поўная жыцця, актыўная, пiша, матацыклiстка, без комплексаў у справах сексу, чытае Генры Мiлера i Бiблiю з роўным захапленнем, спявае харалы на нядзельнай мшы i балады хрыпатых беларускiх бардаў на дымных i п'яных тусоўках. Што ў ёй наймацней ўражвае, гэта нечаканая рэальнасць гэтага спосабу жыцця i адначасова непрыставанасць да постсавецкага краявiду, поўнага пустой папяровай поп-культуры. Абаяльнасць - гэта яшчэ напэўна ж не каханне. Таму я разбiраюся са сваёй дваiстасцю - патрафiць сабе любоўю з Маркам i дацца ўладзе жарсцi ў стасунках з ёю. Зусiм не з прычыны эратычнай натуры цi оргiястычных iнстынктаў. Гэта, можа, блiжэй да зносiнаў з "fascinans", як сон дзiцяцi, поўны нерэальнай матэрыяльнасцi, калi яно, атрымаўшы вельмi жаданы гасцiнец, засынаючы ў абдымках, гладзiць, тулiцца. Гэта як бы спраўляць мiстэрыю прыўлашчвання свету i па сваёй волi дзялiцца iм - у яго матэрыяльным вымярэннi. Я трымаю цяпер яе за руку i не ведаю, цi было б тое праўдаю, калi б прызналася ёй у каханнi. Напэўна, мы выбухнулi б смехам, бо гэта толькi частка праўды. Бо ля вытокаў нашай дружбы ёсць адкрыццё чароўных светаў, iх блiзкасць i спосаб прыёму матэрыi, адчування, дыхання, сузiрання. Я гляджу на яе распраменены ў халодным красавiцкiм сонцы твар. Прымружваем вочы. Шчасце наша, што ўдаецца схавацца ад банальнасцi жыцця i што ёсць яшчэ ў нас дастаткова ггарту, адвагi i рашучасцi, каб дапасоўваць вакольны свет да факту нашага iснавання. XX Яна запрасiла некалькi асобаў да сябе на хату. Я падыходжу да дзвярэй i чую ўжо гоман усярэдзiне. Гарачая гаворка, павышаныя дзявочыя галасы, фамiльярна- грубаваты мужчынскi смех. Званю. У дзвярах адна з яе прыяцелек Света. Вiтаемся, i яна ўцягвае мяне ў самую сярэдзiну забавы. Коля расказвае анекдоты пра новых расейцаў. На тапчане раскошна расклалася, як котка, Аня. У яе ў нагах у пазiцыi лотаса задуменны Вiктар. Некалькi дзяўчат, якiх яшчэ не ведаю. У тытунёвым тумане точыцца музыка Майлса Дэвiса. Хлопцы пацягваюць гарэлку, запiваючы бярозавiкам з пяцiлiтровага слоiка. У дзяўчат у руках шклянкi з чырвоным вiном. Каця распавядае гiсторыю сваёй сяброўкi. Яна юрыстка, якой трэба прайсцi пераатэстацыю ў пракуратуры. Некалькi месяцаў яна вяла зацяты бой з шэфам раённай пракуратуры, якi, як пляткарыць цэлы Менск, мае звычай усiх жанчын, службова яму падначаленых, прапускаць праз свой ложак, у каморцы кабiнета альбо на службовым стале. Як дзяўчына прывабная, маладая юрыстка адразу трапiла ў поле яго цiкавасцi. Спачатку намёкi былi толькi назойлiвыя. Пасля зрабiлiся агрэсiўнымi i перайшлi ў адкрытую правакацыю i брыдкiя славесныя прапановы. Яна адчувала сябе то заклапочанай, то няўпэўненай, а пазней толькi зацкаванай. I тут з яе жаночага цела раптам вынырнула мужчынская прырода драпежнiка i чалавека вайны. Яна рашылася на цвёрдую канфрантацыю. Адмова сужыцця - дэманстрацыйная i адназначная - вызвалiла ў шэфе агрэсiю. Ён на кожным кроку даводзiў ёй, што яна бяздарная няўмека, няздара, i пасада пасля стажыроўкi ёй не свецiць нiякая. З яго сувязямi i магчымасцямi ў Менску такое было верагодна. Але яна рашыла баранiцца. Збудавала цэлую сiстэму хiтрых барыкадаў i завалаў. Працавала iнтэнсiўней, чым яе калегi. Шмат працы забiрала дамоў. Сядзела начамi. Некалькi разоў публiчна даказала большую абазнанасць у правiлах i прадпiсаннях, чым сам шэф. Рамкi iх супрацьстаяння, уся арэна бiтвы сталася вiдавочнай усiм супрацоўнiкам. За яе "балелi" ў гэтым няроўным паядынку, i праз некалькi месяцаў перманентнага стрэсу яна выйграла. Атрымала лепшую пасаду ў больш высокай iнстанцыi, а прапановы працы ўжо сягалi па-за магчымасцi супрацьдзеяння начальнiка. Разышлiся як у тыповым амерыканскiм фiльме. У апошнi дзень яна надзела найбольш сексуальна прынадную спаднiчку, якую толькi мела, зрабiла кiдкi макiяж, надушылася добрай парфумай, якая ўзмацнiла яе правакацыйную ўпэўненасць у сабе. Выходзячы з яго кабiнета, яна зведала, бадай, цi не найбольшую ў жыццi эратычную сатысфакцыю. Адчувала на сваiх стацях яго лiпкiя i галодныя вочы. Як моцна павiнен быў ён высiльваць сваю прытупленую лёгкiмi здабычамi фантазiю, каб усвядомiць, як бы яно тое магло быць, калi б мацаў яе пальцамi. Аня глядзiць на Кацю, на мяне, на Свету i, размашыста жэстыкулюючы, даводзiць апавядальнiцы, што Святлана Алексiевiч, аўтарка "Чарнобыльскай малiтвы", якраз пiша кнiжку пра любоўныя афёры i скандалы ў Менску - ёй мусова трэба прадаць такую пiкантную гiсторыю. Яна адчувае, нiбыта гэтая аповесць мела быць чарговай крэпасцю альбо помнiкам неахаванай цноты большасцi ўпакораных i затурканых дзяўчат, якiя з наiўнай прастадушнасцю хутка аддаюць сваё цела многiм мужчынам, не зважаючы на тое, што шмат каго з iх ад самай хвiлiны спаткання i першага цалунка точыць чарвяк знуджэння, борзда паглынаючы найбольш высакародныя парываннi i мары пра сапраўднае каханне. Аня прывыкла гаварыць нам, што секс - гэта яшчэ не повад для знаёмства. Аднаго разу яна так адрэзала аднаму байкеру, з якiм толькi што пазнаёмiлася i якому дазарэзу зарупела паўтарыць казачную ноч. Света перабiла Аню i адказала гiсторыяй, як яна не магла адчапiцца ад настырнага хахаля. Яму мала было таго, што яна не прыходзiла на прызначаныя спатканнi, што ў канцы сказала яму, быццам спiць з iншым. Ён быў паслядоўны i цвёрда руляваў да мэты. Нарэшце ёй прыйшло ў галаву, i яна патлумачыла яму, што не можа быць з iм далей, бо ўступiла ў рэлiгiйную секту, якая вымагае ад яе цноты. Падзейнiчала. Хлопец уважлiва агледзеў яе прамянiстыя, радасныя вочы неафiткi i адчалiў. Гаспадыня кватэры заняла зручнае месца каля Дзiмы - менскага барда, якi паглынаў мора гарэлкi i спяваў па-беларуску балады ў стылi Высоцкага. Пашарпаны, ахрыплы Дзiмаў голас патрапляе ўвесцi нязвыклы настрой на любой iмпрэзе. Цяпер, зацягваючся дымам танных цыгарэт, ён самазабыўна ёй нешта тлумачыць, для большай пераканаўчасцi трымаючы яе за далонь. Нiбы хацеў у доказ праўдзiвасцi сваiх слоў паказаць свае стыгматы на згiне запясця цi на пажоўклых ад тытуню нязграбных пальцах. Я адчула балючы прыступ зайздрасцi. Зноў вярнулася да мяне тая хвiля з пiццэрыi, калi я старалася ўразумець, у чым прычына такой рэўнасцi. Маё рупнасць дала незвычайны плён. Праз нейкi момант, калi яны ў разгары цiкавай балбатнi трымалiся за рукi, у мяне мiльганула подумка, што мне якраз не хапае менавiта той грубасцi, якая яе прыцягвае ў хлопцах. Шмат дзяўчат паддаецца зачараванню, калi яны бачаць дыспрапорцыю памiж духам, iнтэлектам чалавека i яго нязграбным, брыдкiм целам. Далiкатная бабская натура цягнецца да гэтага, як дасведчаны розум да сферы profanum. Гэта траха як з павабнасцю сiлы каня, калi натуральны пах поту, стайнi, дотык грывы i паралiзуючая велiчыня спрычыньваюць нявысветлены выкiд адрэналiну ў арганiзме. Я бачу, як у запале размовы Дзiма прыцiснуў яе да сябе i абое выбухнулi гарэзлiвым смехам. Я спрабую сiламоц рацыяналiзаваць сваю рэўнасць, але марна. Не вытрымлiваю i ўстаю, iду на кухню. Выцягваю Вiктара на адмысловую размову, каб прыглушыць знерваванасць, якая пачала нарастаць ува мне. Баюся гэтай успышкi ўнутранага разладу, бо часам яна ўвасабляецца ў форму асавелай дзяўчынкi-падлетка, узбунтаванай, але напружана прыцiхлай. А ў такiм стане я не люблю сябе яшчэ больш. Вiктар, мабыць, зразумеў мой узважаны гумар, але з размовы я зрабiла сабе выснову, што ён думае, быццам гэта я хацела быць з Дзiмам i мая ўдаваная задаволенасць - толькi эфект звыклай гульнi дзвюх дзяўчын на хлопца. Такая здагадка развесялiла мяне. Я дазволiла Вiктару пацешыцца, калi ён пачаў знеахвочваць мяне да Дзiмы, нядбала махаючы рукою, даказваючы, што гэта стары балбатун, круцель-муцель i прыброд без роду i племя. Сапраўдны расейскi бомж, валацуга i алкаш, якога немагчыма не любiць, але з якiм трэба трымацца пэўнай дыстанцыi. Дзiма сам з Новарасiйска, бацька яго быў вайсковец, прысланы ў Баранавiчы на службу. Тут Дзiма скончыў школу, паступiў вучыцца ў Менск i на хвалi нацыянальнага адраджэння перайшоў на беларушчыну. Паслядоўна патрыятычны беларускi расеец. Гэта гучыць iдыятычна, але я з iм згаджаюся, што сама па сабе з'ява нагадвае сiроцтва, пры якiм больш заходзiцца пра патрэбу асталявацца ў прасторы, якую мы самi сабе выбiраем. Вiктар расказвае яшчэ падобны прыклад - у БНФ ён ведае аднаго такога зацятага патрыятычнага беларускага армянiна, якi на ўсiх дэманстрацыях iдзе ў першых шэрагах з беларускiм сцягам. Я закурыла цыгарэту, што здараецца ў мяне досыць рэдка. Вiктар з запалам расказваў яшчэ пра калатню ў Саюзе пiсьменнiкаў. Праз хвiлiну мы вярнулiся ў пакой, дзе ўсе ў падагрэтай атмасферы i ў змроку ўгаворвалi Дзiму паспяваць. Той пацягнуўся па гiтару i ўсiх раскалыхаў моцнымi, гучнымi баладамi пра свае беларускiя сцежкi i сяброўствы. Я бачыла ў яе вачах зачараванасць Дзiмам. Можа, мне было прыкра не з зайздрасцi, а хутчэй з той прычыны, што я зразумела, - гэты неахайны бард не варты яе дружбы i пакланення. Калi пад поўнач iмпрэза прыгасла, я патэлефанавала i заказала таксi. Прыехала дамоў, дапiла на кухнi са шклянкi рэшту пiва. Доўга сядзела ў ванне, збiраючы думкi пра Яе. Не магу сабе вытлумачыць, адкуль выцякае крынiца майго захаплення Ёю. Накiнула на разагрэтае i мокрае цела фланелевую начную кашулю. Увайшла ў цёмны пакой, дзе ў цёплым ложку знайшла разаспанае, сонннае цела Марка. XXI На другi дзень я iшла мiма каталiцкай катэдры ў Менску. I нечакана ўявiлiся мне розныя вобразы з яе i майго жыцця, якiя акурат у той момант сплялiся на аснове асацыяцый, што паўставалi з паху, формы, святла... Была свежая, здаровая ранiца, каля французскай амбасады чарга людзей па вiзы. Распускаецца зелень, чыноўнiкi спяшаюцца да сваёй офiснай гультайшчыны. Валакуцца па магазiнах бабы, з яркiмi ранцамi за плячыма падскокваюць дзецi. На краi тратуара ловяць мжаку распырскванай палiвачкай вады i льснянай нiзка над асфальтам вясёлкi. Цыгаюць цераз струмянi i мокрыя з гуллiвым галёканнем высокваюць на свежа адпрасаваныя штаны кадэбiстаў, якiя спяшаюцца на працу, цi на пракурораў з нэсэсэрамi. Вясновы гумор вярнуў мяне ў час, калi я здавала экзамены, i цяпер, праходзячы мiма катэдры, я ўспомнiла, як колiсь перад школай забягала ў касцёл. Я павярнула i зайшла ў халодны бабiнец катэдры. Перажагналася i рашыла з хвiлiну памедытаваць, выклiкаўшы з глыбiнi душы добра знаёмыя прыемныя асацыяцыi, якiя ў лiцэйскiя гады акрылялi i давалi надзею на скарэнне свету. Чаму касцёл так моцна асацыiруецца намi з занядбаннем цела i ўсёй яго змрочнасцi? Калi ў адзiн снежаньскi вечар я зацягнула яе ў катэдру на канцэрт латышскага хору, яна расказала мне гiсторыю свайго ўпадабання да каталiцызму. Я здзiвiлася, што яна не ўхваляла сваiх праваслаўных каранёў. А можа, гэта не толькi выбар, можа, нейкае вяртанне. Да той традыцыi ў сям'i, якую паспяхова шмат гадоў з яе выцiскалi. Яна прызналася мне тады, што, хоць мала молiцца i рэдка заходзiць у касцёл, але тут у каталiцкай катэдры пачуваецца лепей, чым у царкве. Калi хадзiла ў апошнi клас сярэдняй школы, з класам паехалi на экскурсiю ў Нясвiж. Там настаўнiк неафiцыйна i па-за праграмай завёў iх у мясцовы касцёл. У старадаўнiм памяшканнi яна першы раз убачыла ксяндза ў сутане, старэйшага пробашча. Яны агледзелi крыпт з трунамi i парэшткамi Радзiвiлаў. Гэта быў для яе сапраўдны цывiлiзацыйны шок. Дакранулася да свету, якi сядзеў у ёй недзе глыбока падыспадам, як сум па стагоддзях i вяках, як вернутая памяць, як працяг забытай легенды. Нягледзячы на страчаную здольнасць некалькiх тутэйшых пакаленняў да камунiкацый з продкамi i iхняй гiсторыяй, нешта немiнушчае, вечнае нагадвае, што незалежна ад знешняй часовасцi i праху мiнулых шчэнтаў, замкнутых у цынкавых дамавiнах, нехта i далей пануе i ёсць прысутны. Гэта не толькi княскiя радзiны, але i намацлiвае адчуванне сапраўднай гiсторыi прывяло яе да рэлiгii. Яна рашыла праз некалькi тыдняў вярнуцца ў Нясвiж адной, каб мець час на нешта, для чаго яна не знайшла таго разу нiякага наймення. Прыехала на пачатку вакацый i спатканаму раней на школьнай экскурсii старому ксяндзу без лiшяга роздуму прызналася, што хоча ахрысцiцца. Ксёндз даў ёй катэхiзм, сказаў навучыцца iсцiнаў веры i прыехаць праз два месяцы. Яна старанна вывучала ўсё падчас вакацый, нарабiўшы сенсацыi на ўвесь дом. Мацi з праваслаўнай сям'i i няверная камунiстка напачатку незадаволена крывiлася. Затое бацька, якому раптам успомнiлiся з дзяцiнства бабулiны каталiцкiя малiтвы, глядзеў на яе самастойны выбар з кепска прыхаваным подзiвам. Хрост адбыўся 15 жнiўня, i вярнулася яна пасля яго шчаслiвая i акрыленая, нiбы нарадзiўшыся для новага жыцця. Аднак пазней захопленасць прытухла, калi яна аднаму ксяндзу наiўна адказала на пытанне пра кантрацэпцыi i адносiны з жанатым мужчынам. Ён прагнаў яе са спавядальнi, i яна на некалькi гадоў паспяхова забылася пра свае рэлiгiйныя патрэбы. У той снежаньскi вечар яна прызналася мне, што ў яе жыццi з'явiлася нешта накшталт тугi, перамяшанай са страхам нерад Нiчым. Назойлiвая думка пра недахоп асноваў у жыццi схiлiла яе да размовы з ксяндзом, якi выйшаў за рамкi лiтургiчных фармулёвак i мала што не прымусiў яе да споведзi, якая закончылася адпустам грахоў. Калi яна расказвала мне пра гэта, мы якраз ляжалi ў ложку, i я недаверлiва спыталася, цi не расказвала яна ксяндзу таксама i пра наш грахоўны цялесны саюз. Яна пырснула смехам i сказала, што я дробязная. Так, яна мае рацыю, але не ведае, як у нас у Польшчы ксяндзы ўмеюць утаптаць iнтымнасць у сямы сяродак споведзi. Мая прыяцелька аднаго разу выбралася ў Чанстахову i расказала, як ксёндз задыханым голасам выпытваў у яе ў канфесiянальнай будцы пра ўсе падрабязнасцi анатамiчных зносiнаў. Калi настырнымi пытаннямi ён дачлапаў да самага аргазму, яна вылiла яму шчырую праўду, што любiць глытаць сперму. Ён там за краткамi бурчаў i не верыў, але калi яна ўжо з iронiяй i як бы на злосць закiнула пра анальныя фiгурацыi, ён бязрадна ўздыхнуў i замоўк. Яна падумала аж, цi не самлеў небарака. Заглянула да яго ў канфесiянал, каб пераканацца, што яшчэ жывы. Ён толькi мiладушна ўсмiхаўся i тэатральным шэптам папрасiў, каб выйшла з касцёла. Пры гэтым бездапаможна махаў рукамi, як купец на рынку, паказваючы, што ўжо анiяк больш не можа нiчым паступiцца ў цане. Яна тым часам тут у Менску сустракае талеранцыю, якая заходзiць так далёка. Аж мне верыць не хочацца. Мусiць, нафантазiравала на агульнасцях i недамоўках. Рыхтык, бы ў царкве. XXII Пасля я сустрэлася з Вiктарам, якi запрасiў мяне ў кавярню. Сядзiм, забаўляемся рознымi пагудкамi, аж тут Вiктар успомнiў, што яго запрасiлi на лiтаратурную канферэнцыю. Прапанаваў мне пайсцi з iм у "Цэнтр Францiшка Скарыны". Гэта непадалёк. Заходзiм у стары паўразвалены дом блiз цэнтра, усярэдзiне пах гнiлiзны i плеснi. Дошка ў калiдоры горда азнаямляе, што гэта сусветны цэнтр беларусiстаў. Але сусветнае ўражанне робiць на мяне толькi прафесар Мальдзiс. Нiзкi, сiвы мужчына з квадратным тварам, дасканала дапасаваным да прафесарскiх акуляраў. Гаворыць, шапялявячы, але бярэ слухачоў сваёй добрай беларускай i тым, пра што гаворыць. Я пад вялiкiм уражаннем ад гэтага чалавека. Ягоны выступ завяршае канферэнцыю. Праз хвiлiну ў гармiдары цыцастая Люба, гаспадыня гэтага храма навукi, згортвае са сталоў паперы i камандуе, дзе паставiць талеркi з не дужа эстэтычна пакроенай садавiнай, хлебам i каўбасой. Выпiлi па кiлiшку, i атмасфера перастае быць напятай i навуковай. Я слухаю Мальдзiса i ягоныя ўспамiнкi пра Караткевiча, славутага беларускага пiсьменнiка, з якiм Мальдзiс некалькi разоў пабываў у маiм родным Кракаве. Некаторыя параўноўваюць Караткевiча з Крашэўскiм, з той рознiцай, што беларускiя старажытнасцi сягаюць часоў выбарных каралёў, ад Батуры да Панятоўскага, павязаных рамкамi гiсторыi Гораднi. Кракаў па-ранейшаму застаецца для iх месцам традыцый, нейкай мерай, сiмвалам, кропкай адлiку. Таму яны з такой ахвотай ездзiлi туды ў семiдзесятых гадах на розныя лiтаратурныя ды фiлалагiчна-гiстарычныя канферэнцыi. Потым, напэўна ж асобна, пiсалi даўжэзныя справаздачы ў КДБ. Кожны асобна i ўпотайкi ад другога. Можа, у пэўнай ступенi менавiта таму Караткевiч i дапiўся да смерцi. А цяпер, калi я гляджу на Мальдзiса, як ён спрытна куляе чарговы кiлiшак прыгатаваных налiвак, дык бачу, што так яно i мае быць. Беларуская меланхолiя ўкiдае чалавека ў абдымкi запалу, якi вызваляе ад жалю, смутку i манатоннасцi. Мальдзiс расказвае, як аднаго разу Караткевiч канечне хацеў правесцi ноч на вежы Марыяцкага касцёла. Узяў туды з сабою некалькi пляшак беларускай гарэлкi i цэлую ноч бяседаваў з сiгнальшчкам-гэйналiстам, забаўляючы таго гiстарычнымi расказамi. Абодва, здаецца, пад ранiцу заснулi на падлозе. Як сцвярджае Мальдзiс, першы раз у гiсторыi гэйнала на другi дзень ранiцай у Кракаве не гучаў сiгнал славутай трубы. Прафесар, аднак, не мог сказаць, цi звольнiлi таго гэйналiста з працы, як сянкевiчаўскага лятарнiка. Расказаў ён таксама гiсторыю, як на Караткевiча напусцiлi цыганку, каб яна яму наваражыла, што ён будзе вялiкiм пiсьменнiкам. Колькi ж бо грошай марна ўбухаў тады шакiраваны Караткевiч? Альбо як ён уцягнуў у забаву выпадкова сустрэтую расейку ў бiблiятэцы Чартарыйскiх. Падбухторылi яе, каб падышла да Караткевiча, якi чакаў пад помнiкам Мiцкевiчу i голасам агенткi з Масквы папыталася, што ён тут вырабляе, навошта, каго чакае i каб заўтра ж явiўся ў савецкае консульства для дачы дадатковых тлумачэнняў. Мальдзiс назiраў за ўсiм гэтым з кавярнi ў Сукеннiцах i выскаляўся, а будучы беларускi прарок зелянеў i чырванеў ад прыкрасцi i страху. Апошнюю гiсторыю прафесар, пасёрбваючы налiвачку, акрасiў доўгiм уступам, як тое яны ў гатэлi "Cracovia" сядзелi разам з Караткевiчам, побач сюд-туд лётала ладная афiцыянтка, кiдаючы ў iх бок пагардлiвыя позiркi. Ацэньваючы iх па сцiплай вопратцы, яна больш гарнулася да заходнiх турыстаў, амерыканскiх палякаў альбо блiшчастых ад ПНРаўскай мiшуры мясцовых увiшных шалахвостаў. Яны пастанавiлi адмысловым спосабам адпомсцiць ёй. Наступнага дня ранiцай сам Мальдзiс каля столiка заказаў у той самай маладзенькай i павабнай афiцыянткi каву i як бы мiж iншым даверлiва завёў, што, бач, мае пэўную праблему. Бо вось праз некалькi гадзiн прылятае з Амерыкi яго стрыечны брат, якi атрымаў у спадчыну вялiкае ранча ў Тэхасе. А ён яму абяцаў знайсцi жонку i будучую гаспадыню на тую спадчыну, але вось нiчога нiяк не клеiцца. Афiцыянтка ўлёт скемiла, што можа надарыца не абы якая аказiя, i калi абодва з элегантна апранутым i гладка паголеным Караткевiчам увайшлi падвечар у кавярню, яна не спускала з iх вачэй. Ветлiва i вельмi мiла абслугоўвала. Усмiхалася, лiслiвiла i падавала знакi, што ахвотна пагутарыла б з госцем сам-насам. I ўсё павялося б добра, калi б Караткевiч не забыўся, што павiнен гаварыць не з расейскiм, а з амерыканскiм акцэнтам. Асаблiва, калi пасля некалькiх кiлiшкаў вылушчыўся i сыпануў па-беларуску паэмамi - сваiмi i класiкаў. Нягледзячы на тое, што афiцыянтка страцiла цiкавасць i ўжо не вельмi разбiралася, пра што там iшлося, Мальдзiс стаяў на сваiм, што забава атрымалася класная. А на мяне адразу насунулася подумка, што нават калi гэта гiсторыя праўдзiвая, дык напэўна прыадкрывае толькi тыповыя комплексы. Калi мы з Вiктарам выйшлi з Цэнтра, я падзялiлася з iм сваiмi меркаваннямi. Ён часткова прызнаў маю рацыю. Так, ёсць нешта ў вас, паляках, пыхлiвае i адпiхлiвае. Пагардлiвасць, фанабэрыя i iгнарванне "расейцаў", асаблiва, калi дэманстрацыйна не разрознiваюцца нацыянальнасцi ў велiзарным савецкiм мяху. Але цi вашая ў тым вiна, цi нашыя комплексы? Цяжка разважыць. Тут Вiктар, аднак, успомнiў адну гiсторыю, якая пацвярджае маю думку. Ён быў сведкам, як прафесар Мальдзiс некалькi разоў дапасоўваў свае расказы да кампанii, у якой быў. Аднаго разу на адкрыццi выстаўкi жыдоўскай кнiгi ён пачуў Мальдзiса, якi кроiў зграбную легенду пра беларуска-жыдоўскую каалiцыю супроць варожых ляхаў. Сцвярджаў, што Францiшак Скарына за грошы беларускiх жыдоў выдаў у Празе Бiблiю, перакладзеную на сваю родную мову, наперакор палякам. Колькi ў тым праўды, а колькi iнтэрпрэтацыi, цяжка сказаць, але легенда зграбная. Я ўжо й не ведаю, што ён расказваў сваiм польскiм знаёмым на тых канферэнцыях у Кракаве. Як праўдзiвы гаварун ён мае шмат розных версiй розных гiсторый... У сваю чаргу, у такiх сiтуацыях мне пастаянна прыходзiць у галаву акрэсленне ўласцiвага псiха-нацыянальнага сiндрому - краiна-партызанка. Нiшчаныя i плюндраныя рознымi акупантамi беларусы навучылiся вельмi глыбока хаваць свае погляды, у тым лiку розныя комплексы i сантыменты. Нiколi не можаш быць пэўны, цi за знешняй адкрытасцю i шчырасцю пры бутэльцы гарэлкi не стаiць чарговая маска, уцёкi ўглыб. У недаступныя закануркi, балоцiстыя лясы, нетры, тарфянiшчы, у замглёныя лугi i пушчы Беларусi. Вiктар слухаў мае словацечывы, моўчкi iдучы поплеч. Я расказала яму пра сваё ўражанне ад спаткання з Дзмiтрыем i яго партрэтам голай жанчыны. Цела на белай прастынi, на фоне чырвонай сцяны. Нiбыта ясна i выразна. Нiбыта шчыра i адкрыта. Але гэта толькi мiмiкрыя, уражанне. Замаскаваны i глыбока схаваны свет, якi немагчыма лёгка i проста апiсаць i спазнаць. XXIII Калiсьцi выпадкова я дасталася ў самае нутро яе змрочнай натуры, прорву, поўную выбуялай эротыкi, жаданняў i двухсэнсавасцi. Сярод кнiг я натыкнулася на аматарскi здымак голага мужчыны. Паклала яго на пiсьмовы стол, не падазраючы, што гэта яе ўласнасць. Яна, заўважыўшы маю цiкаўнасць i, можа, нейкае пытанне ў вачах, усмiхнулася. Нi пра што не пыталася, але, вiдаць, мой позiрк быў поўны загадкавай натугi, калi ўжо яна загаварыла сама. Калi яна яшчэ была за сваiм мужам, здарылася непрыемная гiсторыя з лiстом, якi яна атрымала ад аднаго калегi журналiста, што выехаў у Францыю i слаў поўныя жалю i настальгii эпiсталы. Вiдаць, даймаў яго брак жанчыны, таму ў пiсьмах было шмат розных эратычных алюзiй i нейкiх успамiнаў з iх разам праведзеных на Чорным моры вакацый пасля сярэдняй школы. Адно пiсьмо прачытаў яе муж. Гэта быў якраз час яго найбольш пiльнага кантролю. Для яе чым далей, тым больш невыноснага. Але яна не магла вырвацца з заклятага кола мужавай раднi, сваiх бацькоў, цеснай кватэры ў бетонный пустынi з выглядам на пад'ёмныя краны i спляжаны ландшафт. I яна прыйшла да думкi неяк схавацца ў якой-небудзь выключнай прыватнасцi, куды нiхто не меў бы права без спросу соваць цiкаўны нос. Яна заказала сабе персанальную паштовую скрынку. У галоўным будынку менскага паштамта яна магла непрыкметна схавацца на некалькi хвiлiн, забраць карэспандэнцыю i пажыць у сваiм таямнiчым свеце, поўным мрояў, няспраўджаных разбушаваных летуценняў. Са студэнцкай газеты яна выбрала некалькi адрасоў i пачала перапiску. З дзяўчынай з Фiнляндыi, хлопцам з-пад Братыславы, а пазней з маладым iтальянцам Джульянам. Гэты апошнi iнтрыгаваў найбольш. Лiставанне развiвалася з неразгаданай двузначнасцi ў бок канкрэтнай эротыкi. Высыланыя канiкулярныя здымкi прыватных сустрэч пераставалi ўжо быць вычарпальнымi. Прыйшлi да згоды абменьвацца давяральнымi здымкамi з фотаклiшэ актаў. Спачатку яны былi няякасныя, бо не было добрага апарата. Пазней на ашчаджаныя грошы яна рашылася купiць паўпрафесiйную "Алiмпiю". I яшчэ толькi iснавала праблема з праяўленнем тых здымкаў, як бы тое не ўчворыць сенсацыi ў фотаатэлье. Яна пазнаёмiлася з дзяўчынай адтуль, i яны разам разглядвалi праяўленыя Джульянавыя здымкi. Яна апiсала мне свае фотаграфiчныя iнтымы ў ваннай альбо ў кватэры ў адсутнасцi хатнiх. На здымках яна прыцiскала бюст альбо азадак да аконнай шыбы на балконе, садзiлася на фалiчныя бутэлькi, спрабуючы языком дастаць да смочак. Стаяла i сядзела ў розных паставах на падваконнiку. Ад Джульяна таксама атрымлiвала ананiстычныя аўтавыявы. Парнаграфiя развiвалася. З калатнёю сэрца раз на тыдзень бегла на паштамт па новую перасылку. Пазней i таго стала мала. Пастанавiлi спаткацца i паспрабаваць свае сiлы ў натуральных вымярэннях, дакрананнях i спазмах асалоды. Месцам спаткання абралi Братыславу. Яна скарыстала нейкуюю экскурсiю ў горы, каб апраўдаць сваю адлучку на некалькi дзён. Яны замкнулiся з Джульянам на тры днi ў невялiкiм занюханым гатэлiку, аддаючыся парнаграфii ў натуры, рэалiзуючы з шалёным сткатам сэрца i задыхлiвым iмпэтам змрочныя мары, вiльготныя i лiпкiя думкi. Супакоеная вярталася ў Менск з гарачым рашэннем навучыцца iтальянскай мовы, бо слабой ангельскай выстарчала iм абаiм толькi на прымiтыўную камунiкацыю. Распальную i цiкавую толькi на некалькi першых гадзiн, а пасля пакутлiвую i ў пэўнай меры абразлiвую. Джульян бо плацiў за ўсё i быў клапатлiвы, але ўсё гэта разам рабiла на яе ўражанне гандлёжнай прыгоды. XXIV Яна прызналася, што аднаго разу, вярнуўшыся ў Менск з другой паездкi ў Братыславу, села ў скверы сярод латкоў з карцiнамi, матрошкамi i iншымi такога роду шадэўрамi мастацтва. Пiла пiва з бутэлькi, бяздумна ўглядваючыся ў прастору перад сабою. Было позняе папалудне. Адчула на сабе доўгi лiпкi позiрк мужчыны, якi сядзеў на лаўцы з дзяўчынай. У дзяўчыны кiдкi макiяж, яна прамянiлася прадажным сексам, была ў кароткай спаднiчцы i спакушала выстаўленымi на публiчны агляд зграбнымi нагамi. Мужчына запалiў папяросу, не спускаючы драпежна-прагнага позiрку. Спачатку яна падумала была, што гэта звычайная цiкаўнасць. Пасля змецiла той двухсэнсоўны сальны лоск на твары, якiм мужчына надзiць i заахвочвае да скоку ў невядомае. Далей яна расказала, што мiнула больш дзесяцi хвiлiн i мужчына падышоў да яе, загаворваючы пра ўсё, пра што можна загаварыць у скверы сярод карцiн, пахаджалых турыстаў i запыленай зелянiны. Па хвiлiннай размове яна ўжо адчула сябе як у памяшканнi з замкнутымi дзвярмi. Паспрабавала выбрацца, хоць з цяжка хаванай абыякавасцю кiдала фразы на тэму сваiх выдуманых штодзённых заняткаў. Нiбы хацела спадабацца мужчыну сваёй бескампрамiснай пазiцыяй. Праз паўгадзiны да iх падышла вышмiнкаваная паненка на высокiх абцасах i з нудою на твары. Толькi тады яна дацяла сваю наiўнасць i што на ўме таму тыпажу. Адразу ўбарохталася ў правакацыю, якую спачатку трактавала, як пацешную забаву. Прапанова працы па тэлефоне. Ён абсыпаў яе камплiментамi i бажыўся, што выбiраць сабе клiентаў яна будзе сама. Яна настолькi ладная i прывабная, што не абавязана кiдацца на любую прынаду. Грошы тут жывыя, халяўныя, а за апеку ён бярэ толькi палавiну. Яно зусiм нязгорш як на менскiя расцэнкi, калi сутэнёры здзiраюць з дзяўчат большую долю ўтаргоўкi. Пасля гэтай размовы яна нават не адчувала абрыдлiвасцi да сябе. У галаве шумела выпiтая бутэлька пiва. Узяла нумар яго мабiльнiка i, удаючы свой поўны спакой, пайшла ўбок блiжэйшай станцыi метро. Дома адразу нырнула ў сямейны спакой перад тэлевiзарам i ў пустыя размовы пра нiшто. Менавiта тады яна i наважылася напiсаць цыкл нарысаў, у якiх менскiя дзяўчаты спавядаюцца ў тонкасцях сваёй вулiчнай працы (i не толькi). Артыкулы прынеслi ёй розгалас, некаторыя газеты давалi даволi добрыя, як на Менск, сумы за большыя тэксты ў суботне-нядзельныя выпускi. Муж быў вельмi незадаволены гэтым. Кпiў, што з такой журналiстыкай адкрытая дарога ў бульварныя рубрыкi. Пасля адной такой вострай размовы яна ўзяла купленыя незадоўга да таго ролiкавыя канькi i, заплёўшы валасы ў дзве школьныя касiцы, выскачыла з кватэры i правяла рэшту дня ў размашыстым раз'язджаннi па навакольнай асфальтавай арэне, як iстая наццатка. XXV Заiнтрыгаваная яе расказам пра адпад у сваю змрочнасць i адначасова ў адкрытасць свету розуму з такой самай сiлай, як бы тое заходзiлася пра агульнапрынятае спазнанне хараства прыроды, я пачала распытвацца, як яна спраўляецца са страхам перад светам, якi так брутальна адлучае нас ад нашых жаданняў, называючы iх злом i грэхам. Тады яна зацытавала мне фрагменты з кнiг Генры Мiлера. Сутыкнулася яна з iмi некалькi гадоў таму назад у добрым расейскiм перакладзе. I тады ёй раптам здалося, што цярпеннi гэтага чалавека падсумавалi ўсе ранейшыя змаганнi чалавецтва з двузначнасцю душы. Больш за тое, ўсё, што датуль здавалася хвалюючым i правакацыйным неспаўненнем, раптам абярнулася простай праўдай, дзiцячай забаўкай, казкай цi байкай на дабранач. Яна пазбылася страху. Набралася ўпэўненасцi ў сябе. Дзiўна. Але, бадай, магчыма, бо такi яна не павiнна была ашукваць мяне, прыкiдвацца i напускаць на сябе. Я па-ранейшаму бiлася са сваiмi мяшчанскiмi звычкамi да ўдаванага сораму альбо страху. Аднаго вечара мы сядзелi ў яе ў кватэры, i яна зноў вярнулася да пытання, як пiсала артыкулы пра менскiх прастытутак. Тады яна прапанавала мне прайсцiся па горадзе. Мы выйшлi з цёмнай брамы яе дома. Скiравалiся ў бок праспекта Машэрава, дзе на шырачэзным тратуары сярод кветнiкаў падсветленыя рэкламы прэзерватываў асцерагаюць пра небяспеку СНIД'у i венерычных хваробаў. Было ўжо добра па дзесятай, i на тратуары сям-там кучкавалiся дзяўчаты, прабаўляючы час цiхiмi размовамi i цыгарэтамi. Штохвiлiны пад'язджалi машыны, з якiх высоўвалiся мужчынскiя галовы, дамаўляючыся i абгаворваючы ўмовы i стаўкi. Дзяўчаты нетаропка, спакойна, ва ўстаноўленым, вiдаць, памiж сабою парадку знiкалi ў машынах i раз'язджалiся па невядомых аб'ектах. Гэта страшна небяспечна. Яна, запабягаючы маё пытанне, пачала расказваць, што дзяўчаты найбольш баяцца сiтуацый, калi за адным альбо двума аматарамi платнага сексу ў памяшканнi з'яўляецца цэлая шобла, якую трэба ўсю, па чарзе, абслужыць. Найбольш жорсткiя i крутыя прыбыльцы з поўдня, розныя там чачэнцы цi iншыя мусульмане. Шкодай вялiкай, можа, i не пакрыўдзяць, але за такi харавы секс плацяць толькi адну голую стаўку - наогул, гэта 20-50 даляраў. Пад'язджае мiлiцэйскi патруль. Дзяўчаты ў такiм выпадку хаваюцца ў кавярнi альбо стаяць каля ўваходу ў кiнатэатр. На ўсялякi раз мы таксама праходзiм далей. Тады адна з iх пазнае маю таварышку. Прадстаўляецца. Завуць яе Света, яна вывучае журналiстыку ў тутэйшым унiверсiтэце. Успамiнае iх папярэднюю леташнюю сустрэчу i загаворвае. Артыкул ёй спадабаўся, але крыху завостры. Яна пачынае баранiцца, што, бач, яна не сацыяльная работнiца, што ёй да дупы, якога выбару трымаюцца дзяўчаты. Кожны мае права на тое, што яму пасуе i не шкодзiць iншым. Света дастае пачак цыгарэт i частуе нас. Пачынае наракаць, што калi б не даўгi, дык бы i не заводзiлася, не цацкалася б з усiм гэтым. Сама яна з-пад Магiлева i не хоча вяртацца ў нэндзу сваiх бацькоў. Не мае нiякай таланi на крутую кар'еру, не хапае блату, i таму яна рашыла крыху пасобiць сама свайму лёсу. I ўвесь час дэманстрацыйна гаворыць па-беларуску. Калi я пытаюся ў яе, цi мае час на вучобу пасля такой жылавымотлiвай начной працы, яна з усмешкай адказвае, што нiколi не мела нiякага клопату з навукай. Веды прыходзяць ёй спора, апрача таго сама папiсвае i шмат чытае. Як бы ў доказ таго пачынае чытаць свой новы верш - па-беларуску. Пасля расчаравана разважае пра няўдачлiвасць мужчынскай палiтычнай элiты. Прапускаючы палiтыкаў, даходзiць да высновы, што ў ложку самыя лепшыя - iншаземцы, мабыць, хацела зрабiць мне прыемнае, здагадаўшыся, што я полька, i расказала пра некалькiх палякаў, якiя мала што добра плацяць, кормяць i пояць, дык яшчэ пад канец патрафляюць i ў ручку збусяць. Нiколi не таргуюцца, заўсёды дадуць якi-небудзь прэзент i завязуць дамоў. Крышку шакiруе, што занадта педантычныя. Адзiн, напрыклад, кожнага разу надзявае два прэзерватывы. А яна ж рэгулярна наведвае гiнеколагаў i не дазволiла б сабе пайсцi з клiентам, калi б што-небудзь падчапiла. Вяртаемся дамоў. На цёмнай лесвiчнай пляцоўцы таўкуцца госцi iнтымнага агенцтва. Увайшоўшы ў пакой, яна прапануе мне гарбаты. Здымаю боты. Сядаю, падкурчыўшы ногi, на тапчан i бяру з палiчкi адзiн з нашых агульных камянёў. Гладжу пальцамi шорсткую i халодную паверхню. XXVI Тое ж бо яе захапленне Генры Мiлерам... Нават тэкст, здавалася б яе ўласны, - бачу, што паявiўся пасля чытання шмат якiх мiлераўскiх фантазiй i душаразладных споведзяў. Цяпер хочаш па-просту апраўдаць гэту любоў, надаць ёй хоць бы цень сэнсу i, вядома ж, падпарадкаваць яе сваёй волi. У Тваiм унармаваным свеце - планаў, мараў, прадугледжаных i непрадбачаных спатканняў - тая любоў з'яўляецца так неспакойна i застае Цябе знянацку. I ты мусiш, альбо папросту лiчыш, што мусiш, яе цугляць. А тым часам яна вырываецца. Бо прыйшла без Тваёй волi. Жыве i цешыцца жыццём. Сама ў сабе. У Тваiм целе i душы i робiць з Табою, што хоча. Як дэман з малiтвы заклiнача д'ябла. На самым пачатку Ты бавiлася ёю - было цiкава i цiкаўна, але што паробiш з ёю цяпер, калi яна будзе развiвацца далей? Сваiм бездакорным заходнiм розумам задаеш пытаннi. I сама ўпадаеш у нерат розуму, якi вышэй за Цябе. Цi ўтрымаеш яе пры жыццi? Што за неадпаведнасць. Ты ж бо яе не кормiш, яна жыве i даводзiць Табе, што так яно й след. Насуперак той д'ябальскай i людской логiцы. Баiшся i ведаеш, што калi яна разальецца, будзе Табе вой як блага, выглядацьмеш чыстай iдыёткай, подлай... Таму якраз у глыбiнi душы ты i маеш надзею, што неяк усё абыдзецца, i любоў твая мiнецца. Застаешся з ёю вызваленая i застаюцца з Табою прызнаннi, жалi, прэтэнзii, скугла, просьбы пра спачуванне i мальбоны за дапамогу. Мой спеў у гэтую хвiлiну шэлега не варты. Якi б ён нi быў той верш, тая песня, якая б нi была музыка i патэтычная псальма. На нiшто ўсе мае намогi. Мала таго, навокал iншыя сваiмi песнямi, сваiмi вершамi памнажаюць багаццi вопыту. I бачу, як нямы глядач: у скрусе перад Усявышнiм i ўсведамляючы, што ў сваёй слабасцi не патрапляю дараўнацца хоць бы з найменшай страфой Ягонага прарока, запiсанай у псальмах. Узбагачаць iншых, чытаючы ўсю эпоху, змешчаную ў змаганнях з ворагамi нейкага караля цi князя з пракаветнай гiсторыi Iзраiля. Узношу хвалу Ўсемагутнага, i ты ўратуешся! Лiся, песня мая! Спявай, майстар-будаўнiк! Спявай, шчаслiвы творца!.. ... Хто можа падкапаць, знiшчыць веру? Хто можа абвалiць радасць? Многiя спрабавалi зрабiць гэта ў розны час, але нiчога ў iх з таго не выйшла. Радасць i вера - гэта iманентныя рысы Сусвету. Хоць у працэсе ўзрастання заўсёды спадарожнiчаюць боль i барацьба. Спаўненне - гэта радасць i поўнiца шчасця. У канцы - супакаенне. Памiж палосамi i сферамi быту, памiж зямным i незямным iснуюць краты i прыступкi. Хто ўспаўзае па iх угору, той спявае. Упадае ў п'яны транс, стан даброцi i даходзiць да захаплення перад расхiнутымi перад iм даляглядамi. Падымаецца, не думаючы, што з iм зробiцца, калi пакаўзнецца i ўпадзе; думае пра тое, што ўсё перад iм! Думае пра тое, што ўсё перад iм! Дарога ў бясконцасць - а чым далей памкнешся, тым даўжэйшай робiцца. Балоты, багны, дрыгвянiшчы, вiры, прорвы i пасткi - усё перад табою. Памятай пра iх, яны чакаюць, яны цябе паглынуць у тую самую хвiлiну, як толькi ты на момант прыпынiшся. Свет iлюзiй - гэта яшчэ не да канца ўпакораны свет. Гэта заўсёды свет прыйшласцi, будучы свет, а не таго, што сышло ў нiвеч. Iсцi наперад, абапiраючыся на мiнулае - гэта валачы на нагах цяжкiя нявольнiцкiя гiры. А хто прыкаваны да мiнуўшчыны, той змушае сябе перажыць яе наноў. Прашу Цябе, не бойся. Пан Бог дасць Табе сiлу, каб ацугляць Тваю слабасць. Тваё цела, дадзенае толькi на момант, ён жа зрабiў яго прыладай спаўнення ў гiсторыi любовi. Ён, укрываючыся ў рэчах i з'явах, гаворыць нам, пераконваючы, што так сапраўды няма ЯГО! Ёсць толькi любоў. Благая i добрая. Любоў чалавека да чалавека. Сярод багнiшчаў, тоняў, пахмурных i непамысных прастораў. Усе мы вiнаватыя, усе мы злачынцы, вiнаватыя ў вялiкiм злачынстве. Пражываем жыццё без жадання жыць, але патэнцыйна мы ўсе свабодныя i можам перастаць мыслiць пра тое, што ў нас не атрымалася. I таму ўсё ў нас выйдзе, усё нам удасца, на што мы здольныя, што патрафiм. Нiхто не можа ўявiць сабе, якiя гэта сiлы ў нашых руках. Не можам уявiць сабе, што яны бязмежныя. Уяўленне - гэта паклiканне, якое нам робяць, i мы ўспасобiмся стаць перад iм наўпрост насуперак агульнаму перакнанню, што нам не ўдасца. Калi ёсць нешта боскае ў Богу, дык гэта менавiта такое паклiканне i здольнасць стаць перад iм наўпрост. Калi я гавару мовамi чалавечымi i анёльскiмi, а любовi ня маю, дык я - медзь звонкая... XXVII Гартаючы старонкi часопiса "ARCHE", я знайшла апавяданне Адама Глобуса. Дзiўнае стварэнне гэты Глобус. Пераспаў з дзяўчынай. Вядомай, зрэшты, журналiсткай, i тут жа распiнаецца пра свае досведы. Патэлефанавала Ёй, поўная ўскiпелага ўва мне абурэння, i мы сцялiся ў спрэчцы пра межы iнтымнасцi ў лiтаратуры. Несумненна, мы перш за ўсё пiшам пра тое, што з намi здарылася. Дзелiмся сваiм светам, але ж ёсць крэсы прыстойнасцi. Пiсьменнiк, нават найбольш нявiнны i дурны, альбо той, якi толькi што пачынае змагацца з сабою i сваёй даросласцю, не павiнен апускацца да ўзроўню рэпарцёрскiх прыёмаў бульварнай газеткi. Вiжаванне, вядома ж, мае сваю неадольную панаду, але тут нешта горшае за анахранiчна зразуметую здраду. Гэта так, як калi ў школе хлопчыкi-падлеткi дзеля забавы задзiраюць дзяўчаткам спаднiцу, лапаюць iх у цёмным калiдоры альбо дзеля смеху натыкаюцца на дзяўчат, якiя праходзяць мiма. Ён не павiнен у такiх дэталях i з такой дакладнасцю паказваць пальцам, што пераспаў з гэтай во дзяўчынай, i ацэньваць альбо заахвочваць да ацэнкi чытача. Яна ж згаджаецца са мною толькi ў адным. Што не павiнен апiсваць аж так дэталёва. Бо то ж цi мала катораму з нас наўме ў сваiм расхрыстаным эратычным жыццi мець многiх. З часам, каб падкрэслiць сваю вагу, мы даём вокам знак усiм навокал, што сапраўды i мы з тым таксама, так, пераспалi. I робiм гэта толькi дзеля таго, каб падвысiць цiкаўнасць да сваёй асобы. Яна сказала мне таксама, што нядаўна бачылася з Уладам, якi з прыкрасцю зазначыў, што смеху варта не тое, што Адам Глобус апiсаў у "ARCHE" сваю сувязь з вядомай журналiсткай так падрабязна. Смешна тое, што на месцы Глобуса гэтай дзяўчыне ён, Улад, не прысвяцiў бы i палавiны сказа ў газеце. Глобус папросту зрэагаваў на сваё паражэнне i не так папомсцiўся журналiстцы, як пацвердзiў толькi факт пераспання з ёю. Нiбы такi быў фармальны эксперымент. А яна проста нiкудышняя. Улад успомнiў, як яны кахалiся пасля аднаго вечаровага прыёму ў яе на кватэры. Не прайшло i дзесяцi мiнут, як дзяўчыне ўжо было досыць. Улад з грымасай на вуснах, як сказаў з церпкiм успамiнам, яшчэ толькi-толькi раскручваўся. А яна тым часам ужо кiнула яму ў твар - ах, ты такi ненасытны. Якая прымiтыўнасць! - абураўся Ўлад. Халодная i недаразвiтая. Некалькi мiнут сексу. I гэта мне называецца iнтэлiгенцыя?! Так, я магла б i згадзiцца з ёю, калi б не ведала Ўлада... I тут я пачала з ёю выкаблучвацца. Ведаю, што той яе лiтаратурны кандыдат выхваляецца i зайздросцiць Адаму Глобусу, што не ён першы ўздольнiўся на такi эксперымент. Не, што ты! Крый Божа! З Уладам я не спала i нiколi, нават пасля некалькiх бутэлек на такое не пайшла б. Ён мiфаман i пляткар! Адам Глобус, праўда, зрабiў шкадлiва, але i з Уладам я пагадзiцца не рызыкну. Зрэшты, кiнем вокам на яго лiтаратурныя здабыткi. Яго комплексы сягаюць глыбей. Напiсаў кнiжку пра Лукашэнку - нейкая фантастычная байка, пра якую ведаюць ужо ўсе ў Менску i ў Варшаве. А з таго, што ён гаворыць сам, слава пра яго кнiгу дабегла нават за акiян (Атлантычны, прынамсi!). Праблема, што нiхто той яго кнiжэнцыi не чытаў, усе пра яе ведаюць толькi з дэкларацый самога аўтара падчас розных iмпрэзаў i сустрэчаў. Вось яно, мастацтва i майстэрства занятку вiртуальным сексам. Сапраўдная вытанчанасць. Тады яна лямантуе мне ў слухаўку, што перажываны секс i секс апiсваны - не адно i тое самае. Можа, Адам Глобус проста выдумаў цэлую тую гiсторыю, каб нешта там справакаваць. I яму ўдалося. Яна нагадала мне анекдот пра аднаго афiцэра, якi за бяседным сталом у афiцэрскiм казiно пачуў меркаванне на прадмет заднiцы сваёй жонкi. Гэта была яўная правакацыя, але закончылася яна трагiчна. Афiцэр вярнуўся дамоў. Гонар i абраза загадвалi яму застрэлiць жонку i адразу пасля самога сябе. Ах, гэтая сiла грамадскага этыкету. Цiкава, у якi пасля гэтага пераплёт трапiў аўтар таго меркавання. Ён хацеў толькi крыху пазабавiцца за кошт свайго калегi. Мы самi, па сваёй ахвоце цi рэдка калi купляемся на сяброўскiя розыгрышы i мiстыфiкацыi. А тым часам пра добры, памысны секс марыць кожны. Ну, амаль кожны. А дзяўчына, прыспаная адным калегам, мае права быць рэкамендаванай другому. З рук у рукi. Каб насыцiцца, дапасцi да ўсiх тых, у чые абдымкi кiдае нас сiла апанталай нас фантазii... Цi не шызанулася, што яна вярзе!? Я крычу ў слухаўку. Не магу! Узровень нашай размовы выходзiць за межы чыстага сацыялагiчнага цi лiтаратурнага дыскурсу. Яна дражнiць мяне сваiмi поглядамi. Гэта ўжо нават не блядзтва i нават не нiмфаманiя. Не разумею яе. Можа правакацыя. Годзе. Хай чапляецца за гэтага свайго Дзiму, i хай ён будзе ёй сутэнёрам, хай совае ёй пад нос усё новыя i новыя чэлесы спраўных i юрлiвых самцоў. Яе клопат, яе праблемы, яе жыццё. XXVIII Я рашыла зацягнуць Марка на дыскатэку. Пры гатэлi "Беларусь" ёсць вядомы клуб, якi ўсе называюць "шайба". Гэта ад формы будынка i сцэны, нават некалькiх сцэн, на якiх позна ўначы пад гучную музыку разбiраюць танцорак. Часам, як я чула, разбiраюць i прыахвочаных малалетак. З Маркам мы абгаварылi правiлы гульнi. Кожнае з нас iдзе асобна i толькi назiркам зазначаем сабе, цi другое ўжо што падчапiла. Маем пры сабе тэлефоны, дык жа ў разе чаго пазней установiм хто, дзе i з кiм iдзе далей. Калi толькi адно з нас вылавiць што, дык дзелiмся, натуральна, са згоды злоўленага. У машыне соваю ў кiшэню некалькi прэзерватываў. Марку таксама соваю ў пiнжак некалькi. Пакiдаем машыну ў паркiнгу каля гатэля. Каля касы тры пацанкi. Маладзенькiя, дурненькiя наццаткi. Марк паводзiць вачмi па напятых азадках i адкрытых дэкальтэ. Я купляю бiлет асобна, каб не псаваць яму гешэфту. Ён загаворвае з дзяўчатамi, думаючы, што ў iх няма грошай на ўваход. Анi, яны чакаюць сваiх кавалераў. Заходзiм усярэдзiну, скрупулёзна кантраляваныя ахоўцамi. Марк высока падымае рукi, як салдат, здаючыся ў палон. Мяне правярае дзяўчына, якая як звычайна знаходзiць звязку ключоў для дома. Штэмпелююць нашыя далонi. Нарэшце ўваходзiм. Каля бара ўсё тыя самыя, што i заўсёды, тры прастытуткi. У зале пуставата. Можа, яшчэ зарана. Толькi адзiнаццаць. Большасць столiкаў ужо занятая, але за iмi амаль толькi адны дзяўчаты. Разглядаюся. Марк па той бок залы. Падсеў да трох дзяўчат, якiя хутчэй за ўсё святкуюць з шампанскiм нечы дзень нараджэння. Бачу, заводзiць iх, дзяўчатам у ахвотку. На паркеце некалькi хлопцаў топчуцца ў танцы, але па iх выглядзе вiдаць, што гэта курсанты з мiлiцэйскай школы альбо вайскоўцы з акадэмii. Маладыя, паголеныя, танцуюць правiльна, шукаючы вачыма якой-небудзь шчылiны, куды ўшпiлiцца на вечар. Нiчога цiкавага. Праз гадзiну падыходжу да Марка, якi каля буфета пацэджвае пiва i палiць цыгарэту за цыгарэтай. Пачакаем яшчэ крыху танцорак i стрыптызу. Можа, зборня раскруцiцца. Па зале ходзiць платаядны пярэстарак, лапае ўсё, што рухаецца i на дрэва не ўцякае. Нуда, нуда, нудота... Нават танцоркi нас не разварушваюць. Нейкiя мала апетытныя i не сексуальныя. Рашаем уцякаць дамоў. Планы - кату пад хвост, але настрой гэтага вечара дае нам сiлу, каб пазаймацца самiмi сабою. XXIX Прыехаў да яе нейкi журналiст з Вiльнi. Беларус з летувiскiм грамадзянствам. Яна патэлефанавала мне позна ўвечары, каб падскочыла як мага хутчэй. Справа пiльная, патрабуе, каб без адкладу. Калi я праз паўгадзiны пад'ехала, яна прадставiла мне Валеру. Я чула пра яго. Палiтычна заангажаваны журналiст i перспектыўны беларускi пiсьменнiк малодшага пакалення. Выглядаў дужа змардаваным. Зарослы, у лахманах, з запалымi вачыма i шэрай скурай. Гатуючы на скорую руку гарбату на кухнi, яна расказвае мне, што яны знаёмыя ўжо каторы год, з выцечак у Вiльню i Палангу. I заўсёды ў адной кампанii падчас вакацыйных вандровак. Прыехаў на яе менскую кватэру без грошай у пазычанай вопратцы, з дзiкiм страхам у вачах, набытым, як экзатычную хваробу, недзе ўглыбiнi Расеi. Калi яна падавала гарбату з жаласцю ў вачах, ён папрасiў шклянку гарэлкi. Пачаў расказваць пра ўсе свае прыгоды, якiя я нiзавошта не акрэслiла б як прыгоду. Зрэшты ён яе зусiм i не шукаў. Ужо два гады ён меў добрага знаёмага ў Расеi, недзе далёка за Ўралам. У той мясцовасцi, кiламетраў так з дзвесце далей, жыве яго дзядзька. Дамовiлiся яны ў справах нейкага iнтэрасу i зварганiлi некалькi кантрактаў на зусiм-такi неблагую суму, недзе так тысяч на сто даляраў. Гешэфт пайшоў на пагаршэнне пасля расейскага жнiвеньскага дэфолту 1998 года, i адносiны памiж iмi пайшлi на спад. Але пасля году маўчання калега азваўся-такi i папрасiў прыехаць, шчыра падкупiўшы тым, што ў iхнiх справах можа распачацца новы этап. I ён рашыў прыняць запрашэнне калегi, спалучыўшы паездку з даўно адкладаным вiзiтам да дзядькi, у якога ў дзяцiнсве некалькi разоў праводзiў вакацыi. Пасля двухсутачнага падарожжа цягнiком з Вiльнi, праз Маскву, даехаў. Калегi на вакзале не было, што не здалося яму падазроным, бо аж так дакладна яны i не дамаўлялiся. Хоць той раней заўсёды яго сустракаў. Ну, але ж цяжка, падумаў, пэўна, моцна заняты. Узяў таксi i ад вакзала хутка даехаў да бетоннага блочнага дома, дзе i знайшоў знаёмы адрас. Пад дзвярыма доўга стаяў i званiў. Чуў нейкi пошум па той бок i адчуваў, што яго пiльна разглядваюць у вочка. Даволi марудлiвая пачаканка, але дзверы такi адчынiлiся. Убачыў свайго калегу як падмененага, як прыбiтага, змучанага, п'янага цi мо нават пад наркатою. Павiталiся даволi холадна. Запрошаны на кухню, корпаўся там, дастаючы з вялiкай сумкi ўсе свае вiленскiя запасы жыўнасцi, з якiмi i раней заўсёды прыязджаў, - высока цанёныя ў Расеi каўбасы, сыры, рыба ў бляшаначках i дзве бутэлькi добрых налiвак. I тым часам чуў, што ў пярэднiм пакоi адбываецца нейкая драматычная размова па тэлефоне яго расейскага калегi з кiмсьцi незнаёмым. Але нiчога не западозрыў. Увайшоў у ванную, праз хвiлiну вярнуўся на кухню, замiтусiўся мiж сталом i халадзiльнiкам. Селi з калегам насупраць. Гаспадар налiў гарэлкi ў дзве брудныя шклянкi i, цяжка асунуўшыся на крэсла, падняў тост за сустрэчу. Нiчога не паказвала на непрыемнае развiццё падзей, хоць ужо тады Валера адчуў нейкi невытлумачальны страх. Пасля другой шклянкi расейскi партнёр па iнтэрасе ўадкрытую спытаўся, колькi грошай прывёз з сабою. Насамрэч па тэлефоне была гаворка пра абавязковыя дзесяць тысяч даляраў, але Валера не зразмеў, што iх трэба прывезцi з сабою. Дык ён адказаў, што пакуль што прыехаў агледзецца i пабалакаць. Па твары кампаньёна раптам паплыла хваля прыкрасцi i роспачы. Валера зразумеў, што тут да чаго, калi з суседняга пакоя ўварвалася шобла рослых дзецюкоў у скуранках i, заламаўшы яму рукi, павалiла на падлогу. Давай грошы! Праверылi яго партфель i ўсе патайнiкi ў заплечнiку. Валера думаў, што, забраўшы дзвесце даляраў у дробных банкнотах, якiя ён меў пры сабе, яго пакiнуць у спакоi. Бандыты, аднак, не спынiлiся на вобыску. Надзелi яму мяшок на галаву i вывелi з пакоя, забаранiўшы крычаць пад пагрозай лупцоўкi i нават забойства. Доўга ехалi ў машыне, пасля правялi нейкiм доўгiм калiдорам па прыступках унiз, пасля зноў калiдорам. Папiханаму i штурханаму яму не было калi i як уважлiва разглядаць праз дзiркi ў мяшку, дзе ён i куды яго вядуць. Зрэшты, i без таго ён не ведаў гэтага горада настолькi, каб адважыцца на ўцёкi. Страх нарастаў. Вядуць выканаць свой прысуд. Але за што. У яго ж не было нiякiх даўгоў, у iнтэрасе з калегам год таму назад ён нават страцiў на апошняй здзелцы больш за тысячу даляраў, але яны паабяцалi сабе, што пры нагодзе ўсё кампенсуюць. Я падумала, што, можа, тут гаворка пра нейкi гандаль зброяй цi наркотыкамi. Калi я спыталася адкрыта, Валера раптам узвiўся на мяне, аблаяў i сказаў, што гаворка iшла пра матэрыялы для прамысловай вытворчасцi машынных дэталяў. Толькi па паху зарыентаваўся, што ён у сутарэннi. Праляжаў звязаны цэлую вечнасць. Можа, ноч цi суткi. Прасiў пiць. Нарабiў пад сябе. Звязаны, з кляпам у роце, гатовы да ўсяго. Чакаў ужо толькi хiба што хутчэйшай смерцi. Ён пазiраў на нас, перапыняючы свой расказ доўгiмi хвiлiнамi маўчання. Мне здавалася, быццам ён хацеў падзялiцца словамi малiтвы, якiя вымаўляў у такi драматычны момант. Можа, прасiў лёгкай смерцi, можа, збавення, можа, вады i хвiлiны паслаблення здранцвелым рукам i нагам. Прайшла цэлая вечнасць, з якой ён выхоплiваў гукi з вулiцы i гарадскога шуму, чыесь неразборлiвыя галасы, дзiцячыя крыкi. Трымаў у памяцi ўсе гэтыя шумы, спрабуючы скласцi нейкi разумны вобраз атачэння. Але чым далей, тым больш усё цямнела, чужынела, жахлiва наблiжаючы да смерцi. Прайшла чарговая вечнасць, аж наблiзiлiся гукi i прыглушаныя галасы тых, якiя яго звязалi. Уласна, гэта быў адзiн голас, якi ён запамятаў. Не расейскi акцэнт, а нейкi грузiнскi, чачэнскi, хоць, можа, з такiм жа поспехам з Узбекiстана цi Арменii. У голасе вайсковая хрыпатасць, якая так добра помнiлася з часоў службы ў савецкай армii. Ахрыпласць чалавека, якi перажыў няляда ўсяго ўсякага, скурыў цэлую краму пяпяросаў, выпiў бровар гарэлкi i начворыў такiх рэчаў, галоўная рыса якiх тое, што пра iх трэба як найхутчэй забыць. Ляжаў тварам на вiльготным бетоне. Калi да яго падышлi, ён умольна застагнаў i заенчыў. Развязалi ногi, знялi мяшок i спыталiся, якога ражна яму трэба. Папрасiў вады i таксама спытаўся, чаго ад яго хочуць. Пачуў смех. Гэта ж бо вiдавочна - чаго. Дзесяць тысяч баксаў. Дзе iх трымае, дзе iх схаваў. Ён зразумеў, як мала вартае яго жыццё. У галаве маланкава прамiльгнуў каталог знаёмых, якiя маглi б пазычыць на выкуп. Пасля некалькiх пытанняў зразумеў, што ягоны калега нарабiў даўгоў, павiнен быў разлiчыцца, але не было чым. I ён рашыў завабiць яго i "прадаць" як заклад пад неаддадзены доўг. Зарыентаваўся ў вельмi простай сiтуацыi i прапанаваў патэлефанаваць у Вiльню i папрасiць жонку, каб паслала калегу з грашыма. Захопнiкi пайшлi на такую замену. Забралi яго з сабою ўгору. Выходзiлi з падвала, i яркае святло з калiдора лесвiчнай клеткi ледзь не павалiла яго на падлогу. На момант ён абаперся аб сцяну. Хрыпаты Голас за плячыма ўталкоўваў, што з iм будзе, калi паспрабуе збегчы. I задаў рух ягонаму ўяўленню, сказаўшы, што тут паўным-поўна яго калегаў. Не толькi ў гэтым горадзе, а ў цэлай Расеi i на свеце. Маса карашоў з армii. Такiя ж сама рашучыя, такiя ж сама зацятыя, такiя ж сама гатовыя каго хоч забiць. Са зброi цi голай рукою. Уночы i ўдзень, у натоўпе ў цэнтры горада i на вачах у мiлiцыi. З-за зацемненых шыбаў мерседэса i з бруднага грузавiка. У цягнiку, самалёце, на караблi. Шанцаў - нiякiх. Можа, Хрыпаты Голас залiшне хвалiўся, але гэтага ставала, каб на некалькi дзён паралiзаваць у ягонай галаве любыя праекты магчымых удалых уцёкаў. Прайшлi па лесвiцы некалькi паверхаў. У канцы доўгага калiдора дзверы, абабiтыя з сярэдзiны карычневым дэрмацiнам. Iдучы, не бачыў нiкога з насельнiкаў. Цiшыня. Поўны корпус людзей, звычайны блочны дом, якiх у Расеi сотнi тысяч. Адзiн да аднаго падобных. Масква, Пецярбург, Яраслаў, Растоў, Смаленск, Казань? Выбiрай любы, i нiчога iншага не ўбачыш, апроч абабiтых дэрмацiнам дзвярэй, шэрых i смярдзючых лесвiчных пралётаў, падрапаных сцен. Гэты характэрны савецкi пах гнiлое цыбулi, як гаўно немаўляцi. Пах, якi выпаўзае з кожнай савецкай кватэры, з кожнай савецкай кухнi, кожнай савецкай валiзкi на вакзале. Будзь тое Вiльня, Варшава, Амстэрдам, Гамбург, Парыж. Пазнаеш чалавека з постсавецкай прасторы па гэтым задушлiвым паху. Вялiкiм дасягненнем Летувы ён прызнаваў не факт незалежнасцi, дэмакратыю, грамадзянскiя свабоды, а тое, што праз некалькi гадоў гэты агiдны пах знiк. Зрэдзь-часу яшчэ сям-там прабiваецца, як лiхi ўспамiн, кашмарны сон. Гэты пах варта трымаць у слоiках для будучых пакаленняў. Каб ведалi, што нават калi Саветы перасталi iснаваць, дык iх жахлiвы нячысцiк паяўляецца ўсюды, пакiдаючы па сабе смурод, войны, бяду, беспарадак i жорсткасць звычайных людзей да звычайных людзей. Валера быў ужо яўна пад уплывам шклянкi гарэлкi. У iм загараўся агонь нянавiсцi да ўсяго, што яго звязвала з гэтымi днямi. Расказваў далей. Патэлефанаваў у Вiльню i сухiм тэкстам пераказаў жонцы, што яна павiнна арганiзаваць грошы на добры гешэфт, што ён тут чакае i хай прыедзе калега. Захопнiкi перавялi дух. Колькi дзён прыйдзецца чакаць. Можа, два, чатыры, пяць. Дамовiлiся, што паслязаўтра перазвонiць, каб праверыць як ўсё iдзе там у жонкi. А яму тым часам дазволiлi зайсцi ў ванную. Ён вымыўся, памыў майткi i штаны. Ахiнуўшыся ручнiком, вярнуўся ў пакой. Сеў побач з Хрыпатым Голасам. Захопнiкi гатавалi сабе абед. Цыбуля, гуркi, кавалкi смажанага мяса. Адзiн з iх сюд-дуд дастаўляў з кухнi на сквiрчастай патэльнi новую порцыю. Заядалi лустамi чорнага хлеба. У шклянках паявiлася гарэлка. Пачаставалi i яго, завялi пустую гаворку. Хрыпаты Голас расказваў пра Чачэнiю. Ён быў там наёмнiкам. А сам з Туркменiстана. Вывучаў ў Маскве лiтаратуру, фiласофiю i псiхалогiю. Калi выпiлi па дзве шклянкi, Валера рашыў праверыць узровень адукацыi Хрыпатага Голасу. Пачаў з Пушкiна. I тут у яго адвiсла скiвiца. Хрыпаты Голас ведаў не толькi творчасць Пушкiна, але i апошнiя кнiгi гiсторыкаў лiтаратуры. Знехаця расказаў пра псеўдаадкрыццi Юрыя Дружыннiкава, якi фактычна размножыў веды пра расейскiя мiфы, вядомыя кожнаму студэнту-фiлолагу ў Маскве i Пiцеры. Пасля трэцяй шклянкi Хрыпаты Голас ужо чытаў напамяць Блока i Ясенiна. Трэба прызнаць, што ягоныя калегi з такiм самым подзiвам, як i Валера, слухалi таленавiтага кораша. Падвечар Валера ўжо хадзiў у прыяцелях. Хрыпаты Голас абяцаў яму нават запiсаць у сшытак свае вайсковыя гiсторыi. Гiсторыi - як матрошкi. Адчыняеш, а там чарговая. Валера паказаў сшытак. Два вечары засяроджанасцi, i Хрыпаты Голас запоўнiў некалькi дзесяткаў старонак дробнымi, падрабязнымi апiсаннямi. Што нi сказ - то нейкая людская трагедыя, начныя баi, ваенныя оргii, людскi плач i адчай. Праз тры днi зноў патэлефанаваў жонцы ў Вiльню. Хвiлiна няўвагi бандытаў дала яму магчымасць кiнуць некалькi фраз па-летувiску. Ведаў, што нiхто з прысутных не зразумее. Сказаў толькi, што ў небяспецы, пастараецца ўцячы, а калега з грашыма хай прыедзе, але не з'яўляецца па тым адрасе, пакуль не атрымае ад яе пацверджання, што можна. Пасля гэтага летувiскага прарыву Хрыпаты Голас падскочыў, выхапiў у яго слухаўку, шпурнуў на апарат i сваiм магутным вайсковым кулаком увалiў у твар. Валера залiўся юхаю, кульнуўся на падлогу i ляжаў без руху. Хрыпаты Голас загадаў яму яшчэ раз патэлефанаваць жонцы, растлумачыць ёй, што нехта выпадкова перабiў iхнюю размову, але ўсё застаецца без зменаў, чакае грошай. Прыехаў Марк. Мы ўсхапiлiся, быццам хацелi даць яму больш месца вакол гiсторыi, расказванай Валерам. Яна выйшла на кухню па гарбату, я коратка ўвяла Марка ў курс Валеравай гiсторыi. Марк увесь ператварыўся ў слых. Валера расказваў далей. Яму дазволiлi жыць разам з iмi, яны чакалi грошай, ушчыльняючы час гарэлкай, тэлевiзарам, картамi. Адзiн толькi Хрыпаты Голас час ад часу запiсваў у сшытку выдуманыя, а можа, праўдзiвыя баявыя гiсторыi. Валера адпачыў пасля падвала, але ўважлiва аглядаў памяшканне, выгляд з акна, натаваў у памяцi цыкл дзяжурстваў сваiх вартавых. У чацвёртую ноч пасля добрай папойкi Валера ляжаў у ложку толькi ў майтках, побач на падлозе i на канапе спалi тыя. Храплi як на вышках. Яму закарцела ў туалет, i ён цiхенька пакiнуў пакой. На кухнi спаў чацвёрты ахоўнiк. Таксама ў сцельку. Тады маланкава мiльганула думка пра ўцёкi. Не доўга думаючы, схапiў першыя выпадковыя боты, штаны i свiтар. З-за камоды ў калiдоры ўзяў сшытак з нататкамi i сваю малую сумку, у якой, як выявiлася пазней, не аказалася ягоных дакументаў. I сам здзiвiўся, як лёгка далося пакiнуць памяшканне. Пот страху, напруга i адчуванне соннай нерэальнасцi - усё гэта выштурхнула яго з дома, па лесвiцы якога ён босы збег некалькi паверхаў унiз, бадай, хутчэй чым самы сучасны лiфт. У кустах апрануўся i рушыў наперад. Праз некалькi кiламетраў шалёнага бегу ў бок цэнтру горада натрапiў на мiлiцэйскi патруль. I тут успомнiў словы бандытаў, якiя папярэджвалi яго, што ўсюды маюць знаёмых i дастануць яго з самай цёмнай i глухой нары. Калi б яго цяпер затрымала мiлiцыя, ён не мог б растлумачыць, што i навошта ён тут робiць. Ён завярнуў у цёмную падваротню i перачакаў, калi святло аўтамабiльных фараў аддалiцца. Потым зноў рушыў да цэнтра. Непадалёк ад вакзала чарговы патруль мiлiцыi. Сеў на лаўку ў кустах. Развiднялася. Аслабелы ён абапёрся i на хвiлiну заснуў. Разбудзiў яго смурод. Побач на лаўцы сядзеў бомж. Тыповы расейскi бяздомнiк са смярдзючым дыханнем, дзiкiмi вачыма i зарослым, як у яго, тварам. Не была гэта прыемная сустрэча. Але Валера адразу знайшоў у чалавеку прыязную душу. Разгаварылiся. Бомж быў малдаванiн. Але не жыў там з самага дзяцiнства. Працаваў на будоўлях Сiбiры цеслем. Потым спёкся на нейкiм крадзяжы, адсiдка, потым - без даху, без працы, дурная прывычка выпiваць з самай ранiцы. А на гэта час-парою трэба быць пры валюце. Хоць пару рублёвак. Так вось i бадзяецца па ўсiх былых саветах. I ў Вiльнi быў, але яшчэ да таго, як шчыльна зачынiлi гранiцу. Падарожнiчае ў таварняках. Дасканала ведае, як i калi знайсцi адпаведны цягнiк. Ведае, што рабiць, каб не трапiць у рукi чыгуначнай мiлiцыi. Я прапанаваў яму, што забяспечу яму жратву ў знаёмых у Кiеве, калi дапаможа мне дабрацца туды. Той падумаў. Згадзiўся, але на Кiеў цягнiк будзе толькi заўтра ноччу альбо паслязаўтра. Бо пачалi вазiць збожжа. Гэта добрыя вагоны. Цяпло, суха i лёгка схавацца. Бомж прапанаваў яму супу на сняданак у сталоўцы ў манашак каля царквы. Валера не памятае, каб калi еў смачнейшы булён. Цудоўныя праваслаўныя паслушнiцы ў доўгiх шэрых спаднiцах шчыруюць у садзе. Валера падрадзiўся дапамагчы ў працы ўзамен за начлег у сцёбцы. Яго новы прыяцель таксама прыстроiўся. Праз два днi цяжкай працы i добрага пакормнага харчу яны знiклi ў пашчы ночы. Падарожжа ў збожжавых вагонах сапраўды было не з самых горшых. Адна толькi бяда. Пропадзь насякомых, мышэй i нейкiх пачварных аваднёў, якiх i назваў не ведаў. Збожжа аднекуль з Казахстана. Бруднае, месцамi вiльготнае. Багата будзе гарэлкi. Вядома, украiнскай - гарнай. У Кiеве знаёмыя як толькi ўбачылi яго ў кампанii з бамжом - за галаву схапiлiся, падумаўшы, што ўжо цi не канец з iм. Доўга i блытана тлумачыў iм, як трапiў ва ўсю гэтую авантуру. Не вельмi верылi. Але накармiлi, далi апрануцца i грошай на бiлет. Тады толькi рашыўся рызыкнуць на паездку ў Менск. Натуральна, праз зялёную гранiцу. У Менску ў летувiскiм консульстве заявiў пра згублены пашпарт i да ранiцы будзе чакаць якога-небудзь дублiката. Але баiцца вяртацца ў Вiльню. У яго цёмна-зялёных вачах праз хвiлiну зноў праблiснуў страх. Быццам уся вывергнутая з сябе гiсторыя яшчэ глыбей дала яму ўсвядомiць, што нават тут ён не можа адчуваць сябе ў бяспецы. Марк адчуў гэты настрой i адразу прапанаваў яму кватэру сваёй цёткi ў Рызе. Можа паехаць туды хоць заўтра i сядзець там хоць паўгода. Мы выпiлi яшчэ крыху i, заўважыўшы стомленаасць як самой гаспадынi, так i госця, рашылi развiтацца. Паехалi да сябе ў сяло, г.зн. у цэнтр Менска. Было ўжо позна. Калi Марк павольна наблiжаўся да яркага лiхтара каля нашага дома, я папрасiла, каб скiнуў хуткасць. Мужчына ў зялёнай куфайцы, схiлiўшыся да распраўленай на табурэце бляхi, разграбаў нейкiя дробныя каменьчыкi. Што ён такое робiць. Марк усмiхнуўся i пацiснуў плячыма. XXX На другi дзень Марк забраў Валеру, каб везцi ў Рыгу. Было далёка папалуднi, пятнiца, канец траўня. Цяпло i сонечна. У такi час я не люблю, а нават i не магу ўседзець дома. Рашыла ўзяць кнiжку i пачытаць у скверы ў цэнтры горада. Тлум шэрых мяхоў, што вярталiся з працы, перакiдваўся з аднаго боку вулiцы на другi. Я назiрала за гэтым гармiдарам вялiкага горада з дзiўным пачуццём iронii i пагарды да працы, iхнiх высiльванняў, iх клопатаў i хваравiтай грымасы незадаволенасцi на тварах. Нарастала адчуванне нейкай сумесi бунту i эратычнага хвалявання. Пiва ў бляшанцы, якое я прынесла з сабою ў сумцы, пачало знiкаць у прорве цела. Узбуджанасць расла далей, а з ёю i адлегласць да канкрэтыкi гэтага свету. Як на доказ гэтага настрою - перад маiмi вачыма на суседняй пад'езнай да праваслаўнага кафедральнага сабора вулачцы тры тоўстыя кабеты ў апельсiнавага колеру камiзэлях шчыруюць над цыраваннем выбоiнаў у асфальце. Стаяць з шуфлямi за апушчаным бартом грузавiка, з якога сплывае асфальт. Кабеты раскiдаюць аблепленымi шуфлямi чорныя кавалкi гарачай масы ў дзiркi. Побач абаперты аб лiхтарны слуп мужчына таксама ў камiзэлi. Рукi глыбока ў кiшэнях штаноў з разношанымi каленямi. Прыглядваецца да кабет, кiдае iм нейкiя заўвагi i час ад часу паказвае далоняй месца, куды трэба падсыпаць, дзе падраўняць, паправiць. Калi гара скiнутага з грузавiка асфальту знiкае ў дзiрках дарогi, мужчына з-пад лiхтара ўскоквае ў кабiну катка, якi стаiць побач. Над дашкам машыны пыхкае хмара дыму. Каток ушчыльнае стынучы асфальт. Кабеты перамяшчаюцца метраў на дваццаць далей, куды пад'язджае чаговы грузавiк з чарговай порцыяй гарачай чорнай масы. Нешта мяне ўнутрана раздражняла. Усе карцiны са струджанымi i "вызваленымi" жанчынамi, якiх удосыць нагледзелася ў Менску, я датуль прымала абыякава. Жанчыны - вадзiцелькi трамваяў i тралейбусаў. Магутныя матроны на шпацыры з мужчынамi-карантышамi. Мужчыны - гэта худыя зарослыя здыхлякi з перапалоханымi вачыма, якiя вечарамi ў пасцелi гiнуць у фалдах тлушчу сваiх заможных матронаў. Яны здатныя на ўсё. Размашыста тынкуюць фасад камянiцы на вачах у людзей, ускокваюць на дах тралейбуса, каб сцягнуць вяроўкай пантограф i ступаюць у шкарпэтах па гарачым бляшаным даху. Раззяўленыя вусны пасажыраў уцягваюць рэшткi паветра ў перапоўненай нутробе машыны. Бязвольна чакаюць, як статак транспартаванага быдла. Думаюць толькi, каб дабрацца дадому, пралезцi сярод гораў друзу i пяску, знiкнуць у лесвiчнай клетцы i захлопнуць за сабою абабiтыя дэрмацiнам дзверы прасмердлага гнiлою капустаю памяшкання. Нянавiсць да бязволля i безруху гэтага свету, прыдуманага мужчынамi, якiя даўно павымiралi ад сiфiлiсу, спiлiся альбо загiнулi на вайне, нарастала ўва мне i вырывалася з-пад кантролю. Раптам так я ўбачыла, што астатнi свет - гэта дзецi мужчынскага полу, выпаўзнi з голенымi галовамi, альбо квадратныя, разапселыя чыноўнiкi без душы, без вачэй, без мазгоў. Часцей прапiтыя наскрозь, чым свядомыя свайго глыбокага заняпаду. Пiва зрабiла сваё, але на шчасце я не страцiла да канца памяркоўнай стрыманасцi ў ацэнцы беларускага свету. Нейкi скураны байкер з грукатам праляцеў па плошчы, як анёл - вястун надзеi. З гэтага мне хапiла аптымiзму, каб устаць з лаўкi i пакiнуць плошчу. Наважылася пайсцi ўбок Траецкага прадмесця мiма праваслаўнага сабора, унiз. Перайшла вулiцу. Па той бок псеўдастарамесця. Мёртвая частка горада, адкрытая ў сямiдзесятыя гады i пазней, якою мелася адшкадаваць сабе атмасферу разбуранага Менска. Бульвар над каналам. Iду да помнiка, прысвечанага загiнутым салдатам афганскай кампанii. На канале выспа - называюць яе выспай слёз, i там нядаўна збудавана каплiца-звон з жанчынамi ў чорных жалобных хустках, якiя лямантуюць вакол яе. Пад'язджаюць кавалькады машын, шлюбныя карагоды. Малодухi ў начосах, цокаючы высокiмi абцасамi, у белых вэлюмах i сукенках нясуць кветкi, каб пакласцi iх пад помнiкам-маўзалеем. Помнiк гэты - балючы след савецкага сiндрому "адказнасцi" за грамадскую справядлiвасць у свеце. Але найбольш уражвае прывязанасць да традыцыi ўскладвання кветак да помнiкаў. У нас у Польшчы гэтага няма. Ну, хiба што маладыя едуць на моглiцы аддаць пашану нябожчыку бацьку цi мацi. А тут у карагодзе вайсковых учтаў жанчына робiцца падданай рытуалу ваенных завядзёнак. Дакляруе свой удзел у чыста мужчынскiм вайсковым жыццi, беручы за яго адказнасць i на сябе. Узгадалася ашмянская гiсторыя, расказаная мне кiмсьцi ў Менску. Тамтэйшы ксёндз угаворваў маладых, каб замест да помнiка "адзiнага сапраўднага абаронцы айчыны" ездзiлi на цвiнтар. Калi ўжо iм мусова недзе пакласцi тыя кветкi. Бо гэта ж не каталiцкая традыцыя. Праз некалькi тыдняў яго выклiкалi ў гарадскую ўстанову i параiлi не соваць носа ў дзяржаўнае проса. Вiдаць, уладам забалела, што можна ставiць пытальнiк пад шмат якiмi фiгурацыямi iх iдэалагiчнай рыторыкi. У доўгай размове з чыноўнiкам ксёндз патлумачыў, што хрысцiянiн не можа аддаваць пашаны помнiкам. А гэты помнiк у цэнтры Ашмянаў не звязаны з нiякай смерцю, цi месцам пахавання. Праз некалькi тыдняў яго зноў выклiкалi, i той самы прадстаўнiк улады ветлiвенька пытаецца ў яго, а што айцец пробашч сказаў бы, калi б яны перанеслi людскiя шчэнты з вайсковых могiлак пад помнiк. Ксёндз адрэагаваў толькi шакiраванай мiнай i пакiнуў справу без адназначнага адказу. Якое ж было ягонае здзiўленне, калi ў першых днях верасня неспадзявана атрымаў запрашэнне на пасвячэнне адноўленага помнiка савецкаму салдату. Улады пастаралiся звыш меры пра новы iдэалагiчны падмурак. Выкапалi нейкiя парэшткi з вайсковых магiлаў на цвiнтары, арганiзавалi ўрачысты мiтынг пад помнiкам, на якi сагналi ўсе навакольныя школы i некалькi таксама амаль ужо мёртвых прамысловых прадпрыемстваў. На ўрачыстасцi сказалi некалькi важных патрыятычных прамоваў, а запрошаны праваслаўны "бацюшка" пакрапiў усё свянцонай вадой. Ксёндз не прыйшоў на ўрачыстасць, бо, як казаў пазней, не меў пэўнасцi, чые парэшткi былi перанесены пад помнiк, i цi напэўна тыя мёртвыя хацелi б адыгрываць ролю iдэалагiчнага экспаната пад савецкiм помнiкам. А раптам гэта пахаваны партызаны-АКоўцы? У Траецкiм прадмесцi я рашыла зайсцi ў рэстаран, але ён быў зачынены на абед. Тады пайшла далей да цэнтра ўздоўж Нямiгi да блiжэйшага бара, каб неяк знейтралiзаваць сiлу выпiтага пiва. Зайшла ў невялiкую iтальянскую кавяраньку "Grip". Заказала ў бары каву з экспрэса i тады пачула за плячыма выбух рогату. Яна з Дзiмам у куце залы. На крэсле побач гiтара. Дзiма, жэстыкулюючы ў паветры далонямi, нешта ёй тлумачыць. Яна згледзела мяне, але не хочучы перапыняць Дзiмаў расказ, махае мне рукамi, каб я падсела. Я падышла з фiлiжанкай. Павесiла сумачку на крэсла, пацалавалася з ёю, падала руку Дзiму. Холад. Чаму ўсё гэта мяне аж так мiтрэнжыць? Ува мне зноў падымалася хваля той незразумелай мне самой злосцi. Дзiма тлумачыць ёй, на чым грунтуюцца фiнансавыя пiрамiды, - як набiваюцца людзi ў бутэльку. Прапанаваў, каб мы пайшлi на сустрэчу з "Еnergy Club". Я ўся ў маўчаннi сачу за яго паэтычнай лекцыяй па эканомiцы. Я згадзiлася пайсцi з iмi толькi з прычыны яе позiрку, якiм яна мяне адарыла ў гэты момант. XXXI Дзiма павёў нас з кавярнi па лесвiцы ўгору ў будынак нейкага полiтэхнiчнага iнстытута. Савецкую цудоту аб'екта мела падкрэслiць велiзарная зашклёная вiтрына каля ўваходу з экспазiцыяй вялiкiх павыгiнаных i пажоўклых фотаздымкаў выдатных i галоўных iнжынераў, якiя, мусiць, да нядаўняга, расчэрчвалi на сваiх пульманах будучыя мадэлi рухавiкоў для грузавых аўтамабiляў, трактараў, танкаў а можа, i касмiчных караблёў. Частка гэтых iнжынераў у памятых пiнжаках да сёння цягаюцца з партфелямi на працу. Дастаюць, нябось, загорнуты ў газету сняданак i, сёрбаючы з кубка гарбату, азiраюць шэрыя сцiжмы маладых людзей, што сноўдаюцца па будынку, шмат памяшканняў у якiм здадзена ў арэнду фiрмам, натарыятам, крамам i пад аптовыя склады. Да залы, дзе збiраюцца сябры "Energy Club", трэба прайсцi некалькi ярусаў, два доўгiя цёмныя калiдоры i кароткi адрэзак праз закратаваную мадэльную майстэрню. Сярод вялiзных мадэляў рухавiкоў i прыстасаванняў з невядомым прызначэннем стаяць арганiзатары сустрэчы ў "Energy Club". Акiдаюць нас вачыма. Дзiма пачынае нешта блытана тлумачыць, што ён ад Сашы i прывёў дзвюх новых кандыдатак. Элегантна апранутыя маладыя людзi з разуменнем кiваюць галовамi. Добра, што прывёў кандыдатак, але сам ён апрануты неадпаведна. Умовай уваходу на сустрэчу клуба ёсць чыстая белая кашуля, гальштук i пiнжак. Дзiма са зласлiва тузае свой выцягнуты свiтар i малапераканаўча даводзiць iм, што вяртаецца з падарожжа, што забыўся, што доўга нас умаўляў. Глядзiць на мой збянтэжаны твар, i яго надзея, што мужчыны прапусцяць, памяншаецца. Падыходзiць да нас i просiць дужа не пераймацца, бо як ацэнена, мы апрануты дастаткова элегантна i можам увайсцi, а ён тым часам пачакае ў калiдоры на Сашу i, магчыма, неяк уплiшчыцца пасля адкрыцця сустрэчы. У залу за майстэрняй заходзяць яшчэ астатнiя прыпозненыя сябры клуба. Адзiн мужчына забiрае на сябе маю ўвагу сваёй штучна напятай паставай. Адразу кiдаецца ў вочы, што ён небагаты, пiнжак пазычыў у падначаленага калегi цi ў брата, а ад чуйнага вока прапускнiкоў прыкрывае вялiкай пластыкавай рэкламнай сумкай прыбруджаныя старыя адзiдасы. У зале пануе настрой шаноўнай паважнасцi, як перад набажэнствам альбо арганным канцэртам. Сцэна без дэкарацыяў. Стол, некалькi крэслаў, на стале зялёнае сукно. Мужчына ў гранатавым гарнiтуры расстаўляе мiкрафоны i праекцыйны апарат для прагляду. Пракiдае некалькi слайдаў з нейкiмi тэкстамi, таблiцамi i схемамi. На сцэну бадзёра ўскоквае юнак з галiвудскай, прыклеенай да твару ўсмешкай. Высiльваючыся на энтузiязм, прадстаўляе кiраўнiцтва клубу, вiтае новых сяброў i кандыдытаў. Умова сяброўства ў клубе - унёсак у форме трохсот даляраў з абавязацельствам прыцягнення на сустрэчы новых сяброў. За год трэба прывесцi пяць кандыдытаў. Чым больш прыдбаеш новых сяброў, тым вышэйшы будзе твой статус у клубе. Чарговы энтузiяст уключае праектар i паказвае таблiцу i схемы. Тлумачыць, як проста i можна баржджэй дапяць да багацця. Мы пераглядваемся, усё больш i больш расчараваныя прымiтыўнасцю такога круцельства. Але калi публiка выбухнула воплескамi i крыкамi запалу, перапыняючы евангелiчныя "сведчаннi" ўжо маёмасных сяброў, не вытрымалi i ўсталi выйсцi. Аж - у дзвярах дарогу заступае рослы юнак. Не дазваляе i махае рукою ўбок сцэны аднаму з кiраўнiкоў клуба. Той развязна падыходзiць i просiць на хвiлiнку ўбок. Выпытвае, хто мы такiя будзем, што тут рабiлi, як прайшлi i хто нас прывёў. Дзiма, якi чакаў у другiм канцы мадэльнай залы, убачыўшы нас, падбягае. Густа тлумачыць, што ён ад Сашы. Кiраўнiк незадаволена кiвае галавой i катэгарычна заяўляе, што, калi мы не ўваходзiм, як сябры, у клуб, дык абавязаныя абсалютна маўчаць пра тое, што тут бачылi i чулi ў зале. Iнакш бо можам мець клопаты. У доказ гэтага з-за парт'еры высоўваецца гладкi фэйс аднаго з ахоўнiкаў i мерае нас халодным зiркам. Дзiма перапрашаецца за ўсю гэтую замешку i, беручы нас за руку, цягне да выхаду. Кiраўнiк яшчэ раз пытаецца, цi не журналiсты мы, i, прыклаўшы палец да вуснаў, жагнае нас апошнiм наказам. Дзiма на вулiцы распытваецца пра ўражаннi. Яна кажа, што пасля ўсяго гэтага ёй проста рупiць пайсцi ў касцёл i памалiцца. Iдзём утраiх да сабора. Сутуняецца. У катэдры хор рэпетыруе перад урачыстасцямi Божага Цела. Слухаем лацiнскiя песнi. Адразу неяк сэрцу адлегла i палегчала. Калi выходзiм з катэдры, Дзiма дае мне знак, што цяпер хоча застацца з Ёю адзiн, што сам правядзе яе дамоў i гэтак далей. Гляджу на яе i яе недарэчны выбар прыпячатваю сваёй кiслай мiнай. Дзiва бярэ, адкуль столькi сiмпатыi да Дзiмы, якi ў мяне больш асацыiруецца з бычком-асемяняльнiкам, чым з адухоўленым бардам, якi трынькае на гiтары расейскiя цi нейкiя там беларускiя рамансы. Пакiдаю iх адных, холадна пацiснуўшы ёй руку на развiтанне. XXXII Вяртаюся на Маркаву кватэру, абмiнаючы мужчыну ў куфайцы пад лятарняй. Зноў нешта перабiрае на блясе. Каменьчыкi з попелу, кавалкi вугалю. Падыходжу i спрабую разгаварыць яго. З хвiлiну стаю, перш чым ён падымае галаву. Мармыча нешта неўразумелае, але я ўжо здомыслу ведаю, - сартуе, выбiрае тое, што яшчэ можна спалiць у печы, адкiдаючы непрыдатнае. У печах увесь вугаль не згарае, бо надта ж благая iх канструкцыя, якая не ўпускае ўсярэдзiну дастаткова паветра. А таму пасля спалу застаецца шмат чаго, што можна ўжыць другi раз. Тлумачыць мне гэта даволi складана, штохвiлiны вырыгаючы з сябе кленiчы цi лаянку. Марка яшчэ няма дома. Я раблю сабе гарбату i, заглыбляючыся ў свае думкi, стараюся думаць затаiўшы дух. Камень на палiцы дадае мне бадзёрай надзеi. Кнiга Грэткоўскай падабаецца ўсё менш i менш. Адкладваю яе i бяруся за "Алхiмiка" Паола Коэла. Прачынаюся сярод ночы. Прыехаў Марк. Кладзецца каля мяне i накрывае коўдрай. Ад яго пахне алкаголем i папяросамi. Я пагладжваю бараду добрага латыша, i мы засынаем у абдымках. XXXIII Ранiцай Марк расказаў мне незвычайнае здарэнне. Ён вяртаўся на сваiм аўто з Рыгi. Каля Менска яго спынiлi дзве маладзенькiя дзяўчынкi. Дзве вясковыя красунi, што выправiлiся ў вялiкi горад на рэгулярнае паляванне. Было вiдаць, што гэта ахвотнiцы да нейкай прыгоды. Марк без лiшнiх залётаў пачаставаў iх кавай i булачкамi ў кавярнi "Салодкi фальварак". Пасядзелi, пажартавалi i рашылi схадзiць на пiва. Дзяўчаты не ўтойвалi, што ў сваёй вёсцы пад Менскам не так лёгка знайсцi адпаведных кавалераў. Зусiм iншае ў вялiкiм горадзе. Марка павяло на жарты, прапанаваў правесцi вечар разам. Дзяўчаты нясмела папрасiлi знайсцi калегу, каб было да пары. Тут спрыт альбо эратычны iнтэлект Марка падказаў яму фартэль. Пры iх ён патэлефанаваў са свайго мабiльнiка фiктыўнаму прыяцелю i дамовiўся з iм спаткацца ў гатэлi пад Менскам. А сам паехаў туды з дзяўчатамi i там доўгiя хвiлiны чакання ў знятым нумары разнастаiў сабе папiваннем вiна, каналамi ТV i лёгкай гутаркай з дзяўчатамi. Ён ведаў, што павалютку распалiць у iх апетыт на секс i спакойна раскручваў бяседу. Абедзьве дзяўчыны, ужо добра знецярлiвелыя i разгарачаныя, пачалi настойлiва распытвацца, калi ж урэшце прыедзе той калега. Хiхiкаючы, яны перашэптвалiся, час ад часу кiдаючы ўбок Марка апетытныя позiркi, як недвухсэнсоўныя намёкi. Пад канец Марк прапанаваў пайсцi выкупацца i тады разам утраiх далей чакацьмуць калегу. Праз паўгадзiны пярэшаптаў i хiхiкання, што даляталi з ваннай, выйшла першая. Маладзюткая брунетачка з ладненькiм худзенькiм тварыкам. Белая, як сцяна. Авiнутая толькi ручнiком, прысела каля Марка на ложак. Прызналася, што якраз сёння яны рашылi справiць свае семнаццацiгодзе. Адной будзе праз некалькi дзён, другая два месяцы таму пераступiла парог сталасцi. Але ж гэта няважна, гэта толькi сiмвалiчныя даты. Абедзве ўжо здавён хочуць пазбыцца свайго дзявоцтва з якiмi-небудзь прыстойнымi хлопцамi, але каб не з iхняй роднай вёскi. Марк, увесь у жары, пачаў далiкатныя пяшчоты. Ён не верыў, што яны нечапанкi. Калi праз некалькi хвiлiн разагрэў яе пацалункамi, яго пальцы павандравалi па сцягенцах. Там памiж далiкатных завiткаў дзявочых валасоў натрапiў на гарачую крынiцу вiльготы. Апусцiў пальцы памiж саромнымi губамi i з гiнекалагiчным досведам праверыў вузкi праход. Сапраўды, аўтэнтычна непачатка, уся ў дрыжыках i войкх, са страхам, бяссiла чакае развiцця падзей. Далей метадычна пачаў даводзiць яе цела да поўнай кандыцыi, каб пры як мага меншым болю ўвайсцi ў яе i разарваць сваiм чубчыкам прастору раскошы i асалоды. Я гляджу на яго палымяныя вочы. Расказвае з такiм захапленнем, што гэта як адкрыццё новай краiны, новага ландшафту, смакаванне экзатычных страваў i ўпiванне моцным напоем невядомага паходжання з невераемным пахам. Ён яшчэ так праняты тым здарэннем, што я бачу яго ўзведзены чэлес у штанах i расчырванелыя шчокi. Кажа, што падобнае трапiлася яму другi раз у жыццi. Першы раз пераспаў са сваёй аднакласнiцай у васемнаццаць гадоў. Але тое было, як бура, нават не спрамогся насыцiць сваёй разняволенай фантазii, як ужо i закончылi, бо дзяўчына моцна закрывавiла. А тут зусiм спакойна, без драмаў. Аматарка прыгодаў - вось яна: ляжала пад iм i ўздыхала, даючы выйсце ўсiм сваiм дзявочым летуценням. Змешаная са страхам асалода спрычынiла тое, што яна амаль не адчула хвiлi прабiвання праз дзявочую плеўку. Марк даволi спорненька закончыў, бо такi дарунак лёсу быў i для яго таксама раскошнай неспадзяванкай. За сцяной у ваннай другая дзяўчына чакала сваёй чаргi. Аказалася, што яны прынялi рашэнне па чарзе аддацца Марку, метадычна трацячы свой найкаштоўнейшы скарб. Марк, вiдаць, зрабiў на iх уражанне годнага мужчыны. Рашылi не чакаць прыяцеля. Калi першая сышла з ложка i на хвiлiну знiкла ў ваннай, паявiлася другая таксама авiнутая купальным ручнiком. Яна была яшчэ больш напалоханая, чым яе сяброўка. Але таксама поўная рашучасцi. Халодным, амаль дакладна разлiчаным голасам сказала яму прыступаць да справы. Легла на спiну, скiнуўшы з сябе ручнiк. Марк, ашаломлены першым актам, яшчэ не прыйшоў да памяцi. Як i ў першым выпадку праверыў, цi сапраўды дзяўчына яшчэ нечапанка. Так, была. Пачаў змушаць сябе на пяшчоты. Але нiчога з таго не выходзiла. Той, як на злосць, занаравiўся i пастанавiў не паддавацца. Гульня задоўжылася, трывала ўжо пяць, дзесяць, пятнаццаць мiнут. I анi. Тады ён папрасiў дзяўчыну, каб яна ўзяла ў руку яго мужчынскасць. Тая абурылася. О не! Каб, дык не! Марк быў на краi роспачы. Меў пад сабою другую па чарзе цэлку i не спрамогся адным банкетам справiць два вяселлi. А тым часам дзяўчына ўся аж перавялася. I гэта толькi пагаршала справу. Нарэшце ён рашыўся адысцiся на хвiлiнку, што давала яму магчымасць уцячы i выблытацца з гэтага недарэчнага становiшча. Сказаў, што хоча яшчэ раз патэлефанаваць прыяцелю, каб той прыехаў. Дзяўчына ўстала з ложка i пабегла ў ванную. Марк, не доўга думаючы, пацiхеньку сабраў манаткi i - шмуль з хаткi, стараючыся ўцячы без лiшняга шуму. Калi ехаў машынай, у iм мяшалася пачуццё палёгкi, вiны, са смакам перажытай асалоды i плягi адначасова. XXXIV Пане Божа, я нiбы скравак паперкi з Тваiм запiсаным жаданнем шкуматанай ветрам i раптоўнымi павевамi ад людзей што мiма праходзяць ад праезджых машын маю цела што ты даў мне ў дарунак у дзень пачатку майго i пэўнага болей нiчога за што я табе ўдзячная бо тым самым ты звольнiў мяне ад жахлiвага рашэння якое iншыя на сябе прымаюць Пане Божа мая самотнасць маё цела мой страх i ўсе тыя дробныя радасцi складаю Табе удзячная за магутнасць прысутнасцi якую дакладна бачу уначы па-над галовамi i дахамi горада XXXV Тыдзень таму назад я атрымала запрашэнне ў Вiцебск прачытаць некалькi лекцый па польскай мове ў мясцовым унiверсiтэце. Наша амбасада ўжо два гады як спрабуе наладзiць там рэгулярныя заняткi па польскай. Мяне як лектарку папрасiлi высветлiць атмасферу i цiкавасць. Увогуле, як мне расказаў адзiн супрацоўнiк амбасады, яны тут разумеюць, як улады баяцца польскай мовы i як афiцыйна цяжка прабiцца праз гэты адмiнiстрацыйна задэкрэтаваны страх. Прасцей з сербалогiяй i балгарыстыкай. Хай беларускiя студэнты вучаць хоць турэцкую, хоць арабскую, але, баранi божа, каб толькi не польскую! Тым не меней ёсць некалькi зацiкаўленых асобаў у тамтэйшым унiверсiтэце, нейкiя рэшткi iнтэлiгенцыi, якая "мыслiць свежа", якая цягнецца да Польшчы, бачачы ў гэтым натуральнае развiццё сваiх памкненняў. Я думаю, нашыя пяць мiнут i так прыйдуць, калi пачнецца масавы адплыў ад расейскай культуры. Гэта толькi пытанне часу. Так вось мне i далi паўтара дзесятка заняткаў на працягу трох дзён. За гэта добра плацяць, за гатэль таксама. I думаць няма чаго - трэба ехаць. Тым болей, што мне даўно хацелася пабачыць горад Шагала. Я запрасiла яе ў паездку гэтай марознай студзеньскай ранiцай. Прыйшла загадзя да яе на кватэру, калi яна, ужо ўстаўшы, свяшчэнадзейнiчала над запарваннем кавы. Водар асвяжыў нашу сустрэчу i без таго поўную напружання пасля яе няскончанага рамана з Дзiмам. Нешта мне здаецца, што памiж iмi як бы штось прабегла, папсавалася, але я не назалялася, каб яна мне ўсё выкладвала. Я сказала ёй толькi пра прапанову з'ездзiць на некалькi дзён у Вiцебск, на што яна жвава зрэагавала расказам з газеты на тэму маладзёжнага бунту ў тамтэйшай турме. Адразу згадзiлася пад'ехаць разам. Ужо каторы тыдзень яна хацела напiсаць доўгi артыкул пра бесперспектыўнасць, у якой жыве моладзь i пра нарастаючае адчуванне бунту, якi можа лёгка перарадзiцца ў нешта больш сур'ёзнае. Цэлае пакаленне, якое ўжо не ведае савецкай сiстэмы, старэйшымi сiлком ўпiхваецца ў стаптаныя боты i абноскi камунiстычнай iдэалогii. Сказала, што нават калi i няма заказу на тэкст, дык i так яго апублiкуе, а апроч таго вельмi хоча паехаць са мною ў Вiцебск. Прапанавала, каб мы разам спалi ў гатэлi, што дадало б нашай паездцы яшчэ большага румянцу. Даўно мы не спалi разам, i я паглядала на яе з усё большым апетытам. Развiталiся на тры гадзiны. Я паехала пакаваць свае рэчы, залатвiць сякiя-такiя справы ў горадзе. На кухнi пакiнула Марку запiску, што некалькi дзён мяне не будзе, што цалую ў самы кончык яго цудоўнага красунчыка i тут жа нарысавала яго на паперцы. Вельмi востры. I ўжо неўзабаве, паполуднi мы сядзелi ў вiцебскiм аўтобусе. Адразу за Раўбiчамi яна паказала мне краявiд, якога такога я ў Беларусi яшчэ не бачыла i ўбачыць не разлiчвала. Гэтыя мясцiны называюць беларускай Швейцарыяй. Несустраканы яшчэ кантраст памiж плоскай i балоцiстай панарамай, якую бачыш у дарозе да Берасця, альбо багнiстымi, лясiстымi нетрамi каля Магiлева i гэтым узгорыстым краявiдам, падобным на Бяскiды цi Бяшчады. Адразу за Лагойскам мясцовасць выроўнiваецца, а ўжо ў ваколiцах Лепеля - звыклы лясны ландшафт з невялiкiмi ўпадзiнамi i пабiтай асфальтавай дарогай, на якой аўтобус падскоквае, вытрасаючы з пасажыраў усякую ахвоту прыкархнуць. Згадалася апавяданне Ўладзiмiра Арлова, як ён падарожнiчаў гэтай трасай i, праязджаючы кожнае мястэчка-прыпынак, успамiнаў людзей, найчасцей дзяўчат, з якiмi звёў яго лёс на розных прыпынках жыцця. Дабiраемся да Вiцебска. Сузiраем з-над Дзвiны шагалаўскiя краявiды. Горад такi смутны i шэры. Яна расказвае мне пра фестывалi, якiя летам на некалькi дзён у год ажыўляюць горад i яго наваколле. Прыязджаюць вялiкiя зоркi расейскай эстрады. Аднаго разу такi малады талент Васiль Баканаў - гэты Павароццi Садружнасцi Незалежных Дзяржаў (iм заўсёды мусова мець нейкi эрзац у вытворчасцi лядоўняў, самалётаў i зорак эстрады) прывiтаў публiку воклiчам, што, бачыце, шчаслiвы, што сёння можа спяваць на Ўкраiне. Нiчога сабе. Што значыць нейкаму артысту-маскалю прабздзецца ў Астрахань, Адэсу, Менск, Кiеў цi Вiцебск. Раз плюнуць. А тутэйшыя людзi нават нiяк не зрэагавалi. Савецкае атупленне, залiтае морам гарэлкi i нiчым не абгрунтаванага кайфу. Iдзём у гатэль. Шэры высокi будынак у цэнтры горада. Пануры i негасцiнны. У холе сноўдаецца пiльнае вока, якое адразу, як толькi мы ўвайшлi, падскоквае i пытаецца, чаго нам трэба. Паказваем на акенца адмiнiстратара i падыходзiм зарэзерваваць нумар. У адмiнiстратарскай пуста. За перагародкай чуюцца, аднак, вясёлыя галасы. Мужчынскiя i жаночыя. Нейкая ў iх там бяседа. Хвiлiну чакаем, але нiхто не падыходзiць. Нарэшце яна не вытрымлiвае i iдзе за перагародку. Я на паўкроку за ёю. З цiкаўнасцi. Сапраўды некалькi асобаў сядзяць за невялiкiм столiкам. Падымаюць кiлiшкi з чарговым тостам. Убачыўшы нас, адмiнiстратарка нервова падымаецца i незадаволена пытаецца, чаго мы хочам. Чаго ж можна хацець у адмiнiстратара гатэля паполуднi? Гасцей вiдаць няшмат. Сонная атмасфера i мала жыцця. Я запаўняю складаны фармуляр, у якiм апытваюць, бадай, цi не пра ўсё на свеце. Яна стаiць збоку i iранiчнай усмешкай квiтуе кожнае маё ўголас сказанае слова з картачкi. Што ўпiсаць, а што не? Адмiнiстратарка пасля пытання не вытрымлiвае маёй упартасцi i злосна адварочваецца. На хвiлiну зноў знiкае за перагародкай, дзе яе чакае новы тост. Я пакорлiва запаўняю фармуляр, падрыхтоўваю грошы i не маю нiякай ахвоты да закалотаў. Чакаю хвiлiну, адмiнiстратарка выходзiць гуллiвая пасля чаркi i забiрае ў мяне дакументы. Яшчэ раз пытаецца, колькi ночаў я буду ў гатэлi, падлiчвае суму, аддае картку i кажа заплацiць у суседнiм касавым акенцы. Там касiркi таксама няма. Убачыўшы на маiм твары пытанне, крычыць убок застолля за перагародкай. "Вольга! Прымi грошы!" Тоўстая i расчырванелая ад алкаголю Вольга ўточваецца на сваё службовае месца, i адразу яе радасны твар мяняе выраз. Яна робiцца засяроджанай, важнай i сюд-туд з падазрэннем зiркае ў мой бок. Лiчыць грошы, выпiсвае квiток. Вяртаюся з iм да адмiнiстратаркi i, аддаўшы пашпарт, атрымлiваю невялiкi металiчны ключ з вялiкай алавянай цi, можа, сталёвай бiруляй. Яго немагчыма насiць у кiшэнi. Iдзём да лiфта, на якiм залатымi лiтарамi ўвекавечаны прозвiшчы найбольш знакамiтых гасцей гатэля. Лукашэнка, Алексiй II - патрыярх, Ала Пугачова, Мiхаiл Гарбачоў, Пiлiп Кiркораў. Астатнiя прозвiшчы нiчога мне не гавораць. Мабыць, маскоўскiя ўладцы альбо эстрадныя артысты. Парт'е ўважлiва прыглядваецца да нас i iнфармуе, што сяброўка можа тут быць толькi да вечара, у iншым разе павiнна прапiсацца. Я кiваю галавою, i мы ўваходзiм у лiфт. У пакоi звыклы савецкi смурод, прылiплы да ўсяго - ад мэблi да сцен, да пасцелi на шырокiм ложку. Адчыняю акно i гляджу ўбок вiцбескага амфiтэатра. Марозна, змяркаецца. Рашаем пайсцi прагуляцца. Хачу агледзець горад, акунуцца ў атмасферу Шагала, Малевiча, Кандзiнскага. Цi засталося што-небудзь з гэтага? Хуценька гатую каву, гэтак жа хуценька выпiваем, а яна мне крыху расказвае пра музей Шагала - маленькi дамок жыдоўскага купца ў прамысловым раёне, дзе зладзiлi экспазiцыю, iмiтуючы аўтэнтычную ўнутраную планiроўку дома i лаўку канца дзвятнаццатага стагоддзя. Не ведаю, цi будзе яшчэ сёння адчынена, бо ўсе ўжо пачынаюць святкаваць стары Новы год, г.зн. "сiльвестра", паводле грыгарыянскага календара. Сiла традыцыi i кансерватызм - уражлiвы вынiк у гэтай матэрыi. Цэлы вечар шпацыруем па Вiцебску. Вяртаючыся ў гатэль, перасякаем сквер у цэнтры горада. Ужо, бадай, некалькi градусаў нiжэй нуля. Але прыемна i свежа. Вакол нас на лаўках, падмурках, камлях паваленых дрэў грамадзяцца купкi людзей. На сурвэтах, газетах, лiстах параскладана ежыва, а пасярэдзiне царуе бутэлька гарэлкi. Народнае гулянне. Святкуюць з транзiстарамi, салонымi гуркамi, у цяжкай для зразумення i вытлумачэння атмасферы весялосцi. Расейскi поп, у сваёй бяздумнасцi падобны да нашага дыска пола, разлiваецца, перакiдаючыся ад групкi да групкi. Блiжэй да вулiцы некаторыя ладзяць папойку вельмi своеасаблiва i вынаходлiва - на капоце цi на даху прыпаркаванай машыны. Усярэдзiне можна пагрэцца, а акумулятар сiлкуе мiнiятурны тэлевiзар. Мы няспешна пасоўваемся ўздоўж гэтага тэатра жыцця. Людзi калышуцца то ў рытм музыкi, то ў такт абвяшчаных тостаў. Стары Новы год. Бачым, як два п'яныя разахвочаныя юнакi забапалу лапаюць дзяўчыну. Дзяўчына ўжо залiтая ў тры дупы i крочыць шырокiм размашыстым вальсам. Можа, яе цягнуць у корчыкi, каб даць выйсце свайму юру. Над амфiтэатрам штораз выстрэльвае нейкая вайсковая марцiра. Агонь перакiдаецца то на адзiн, то на другi бок i знясiлена падае ў снег. Мы замерзлi. Час вяртацца ў гатэль. Але атмасфера толькi яшчэ раскручваецца. З падваротняў i завулкаў паяўляюцца падхмеленыя групкi хлопцаў. Большасць iх гэта амаль налыса паголеныя васемнаццацi-дваццацiгодкi. Бледныя ў тварах, але ад выпiўкi на пашчэнках i насах праступаюць чырвоныя плямы, якiя яны расцiраюць скарчанелымi далонямi. Плююць, смачна сморкаюцца ў зацiснутыя на носе пальцы. Апранутыя ў цёмныя кароткiя куртачкi, худыя, цыбатыя, як патыкi, ногi. Кiпiць у iх маладое жыццё, гэта, бадай што, адзiная крынiца энергii. Лезе з iх гэта як прэсная, сялянская прага жыцця. Усё, што вакол iх, - убогае, нэндзнае, панурае i жалю вартае ў сваёй бяссэнсавасцi. Яна дзелiцца са мною набытым досведам, што большасць з гэтых хлопцаў гэта альбо былыя выхаванцы папраўчай калонii, альбо будучыя зэкi, якiя яшчэ пагараць на чарговым крадзяжы, узброеным нападзе, альбо пазней, калi пойдуць на адсiдку пасля некалькiх гадоў буянай i загульнай жытухi i службы ў якой-небудзь мясцовай мафii. Гэта ў лепшым выпадку, бо то ж яшчэ кожнае мае шанцы рыгнуць душою ў перастрэлцы. Пакуль што Вiцебск яшчэ здаецца спакойным, сонным мястэчкам, умаляваным у зiмовы пейзаж, i моладзь, якая швэндаецца па вулiцах, нягледзячы на нашыя страхотлiвыя ўяўленнi, - гэта толькi крыху няветлiвыя хлопчыкi. А iх многа i шмат. Напэўна зашмат, каб на ўсiх хапiла месца ў папраўчых калонiях i турмах. Наскрозь прамерзлыя ўскокваем у наш гатэль. Направа ад галоўнага хола дзверы ў бар. Праз дым бачым буфет з напоямi. Толькi гэта можа нас цяпр уратаваць. Некалькi столiкаў, i дрымучая нуда. Купляем чырвонага вiна - аж цэлую бутэльку, i просiм буфетчыцу, каб падагрэла вiно на куханьцы, што ў яе за плячыма. Тоўстая жанчына свецiцца шчырай залатой усмешкай. Знiкае на кухнi i праз хвiлiну з подзiву вартым палiтэсам прапануе нам, што ўкiне ў вiно пару гваздзiчкоў, а цукар вось ён перад намi. Гэта сапраўды выраз нязвыклай сiмпатыi. Можа таму, што ўсе тут разумеюць, што ўжо раз гуляць дык гуляй, душа, - пекла ж няма! Некалькi дзяўчат са знуджанымi тварыкамi i задзёртымi спаднiцамi прыглядваюцца да нашага свяшчэнадзейства. Праз хвiлiну буфетчыца выносiць падагрэтае вiно, налiваем у тоўстыя шклянкi, салодзiм i азiраемся, выбiраючы зручнае месца, каб можна было азiраць усю залу i бачыць усiх, хто ўваходзiць. Прытыкаемся ў куточку тут жа каля дзяўчат. Тыя, зацягваючыся цыгарэтамi, недаверлiва касавурацца на нас. Хлопцаў мала. Я спрабую ўсмiхнуцца iм i загаварыць. Нiчога не выходзiць. Праходзiць некалькi хвiлiн. Перакiдаемся словамi, грэючы далонi шклянкамi цёплага вiна. Яна залётна дакранаецца да мяне, я адразу адказваю, пагладжваючы нагой пад сталом яе змерзлую лытку. Вiно пачынае разаграваць. Гамонiм, усё больш засяроджваючыся на думках пра блiзкую ноч. Да дзяўчат падыходзiць нейкi фраер у скуранцы. Адна з iх, худзенькая брунетка, падхоплiваецца i iдзе за iм. Яна зграбная, прыгожа ходзiць, доўгiя дагледжаныя валасы пакалыхваюцца на плячах. Мы абедзве сходу пазнаём, што дзяўчаты платныя. За столiкам застаюцца яшчэ дзве. Вiно дае нам у галаву, i мне раптам прыходзiць думка запрасiць каторую з iх у ложак на ноч. Прашу Яе, каб падышла i спыталася пра iх тутэйшыя стаўкi. Яна падымаецца з шклянкаю вiна i смела падсаджваецца за суседнi столiк. Завязваецца дзiўная i вельмi складаная гутарка. Дзяўчаты не разумеюць, пра што тут заходзiцца. Я далучаюся да размовы. Так, адразу вiдаць, што зарабляюць акурат гэтым спосабам, а цана па дамоўленасцi. Залежна ад клiента. Часам, калi пад настрой, можна i проста так пайсцi, як што мужык у спадобу дасца. Дзяўчаты ўсё яшчэ не ўрубаюцца. Мы па чарзе тлумачым, што хацелi б даведацца, якiя тут у Вiцебску стаўкi. Нам кажуць, што можа адвалiцца i дваццаць баксаў, i пяцьдзсят, i сто. Гэта - як калi выпадзе. Ну добра, тады - за трыццаць. Што значыць за трыццаць? Ну, значыць, што мы маем ахвоту на адну з вас. Возьмем з сабою ў нумар. Дзяўчаты пруцянеюць. Як гэта, лесбiянствам займацца?! О не! Што не, дык не. Яны ўстаюць i перасядаюць за два столiкi далей, уцякаюць ад нас. Глядзiм адна на адну, скарыўшыся лёсу. Дапiвам вiно, але тонка сканструяваны гумор так i пырскае з нас. Якiя дурныя няхлюi гэтыя зачуханкi. Праз хвiлiну ў бар зноў заходзiць той фраер у скуранцы. Дзяўчаты паказваюць на нас пальцам i кiдаюць пагардлiвыя зiркi. Хлопец кiвае галавой i аблiвае нас халодным, разлiчаным вокам. Мы ўстаём, дзякуем залатой буфетчыцы за хвiлiну цяпла i радасцi. Iдзём да лiфта. За намi выходзiць хлопец. Калi мы заходзiм у лiфт, бачу, як ён гутарыць з парт'е, кiваючы на нас галавою. Яна папярэджвае мяне, што перад намi яшчэ адна перашкода - дзяжурная на паверсе, у якое ёсць ключ да пакоя, i яна правярае, хто, калi i да каго прыйшоў у госцi. Я супакойваю, што няма чаго пераймацца. Бо такi двух дзяўчат правяраць не будзе. Бяру ключ. Дзяжурная толькi прыглядваецца да нас, на хвiлiну павярнуўшы галаву ад расшумелага чуллiвымi бразiльскiмi прызнаннямi тэлевiзара. Яшчэ не позна. Знiкаем за дзвярыма выстуджанага нумара. Хуценька туалет i - у ложак. Засынаем у абдымках i ў пяшчотах, такiх патрэбных, каб сагрэцца i заснуць. Ноччу - нейкi вэрхал на калiдоры, расхваляваныя галасы. Два мужчынскiя i дзяжурнай. Стукаюцца ў нашыя дзверы. Падыходжу i пытаюся, што там такое. Мiлiцыя. Правяраем, цi ўсе прапiсаныя. Кашмар, а каторай гадзiне? Гляджу на гадзiннiк - амаль другая ночы. Я нiкуды не пайду, я польская грамадзянка, прапiсалася, заплацiла i цяпер хачу спаць. Дзяжурная верашчыць, пытаецца, цi тая дзяўчына, што ўваходзiла са мною, яшчэ ў нумары, цi ўжо выйшла. Ясна, што даўно выйшла. Калi вы спалi ў крэсле перад тэлевiзарам. Мiлiцыянт яшчэ раз спрабуе бразгатам клямкi змусiць мяне адчынiць, але я палохаю яго, што паведамлю ў консульства, што гэта хамства, парушэнне правоў чалавека i нештачкi там яшчэ. Вяртаюся да ложка ўся ў дрыжыках - не ведаю, цi ад страху i нерваў, цi ад халадэчы. Яна таксама ляжыць халодная, скурчыўшыся пад коўдрай. Тулюся да яе, моцна абняўшы, i так ляжым, чакаючы атакi i высаджвання дзвярэй. Але абышлося - галасы дзяжурнай i мiлiцыянтаў аддаляюцца i нiкнуць углыбiнi калiдора. Доўга не можам заснуць i ляжым нерухома. Нарэшце засынаем, змучаныя начной калатнёй. XXXVI Ужо каторы дзень не магу знайсцi яе. Тэлефон на кватэры маўчыць. Цi не здарылася чаго? Тэлефаную па знаёмых. Аня абяцае сяго-таго даведацца. Праз некалькi гадзiн падымаю трубку. Ёсць. Знайшлася. Ляжыць у раддоме, пасля аборту. Была-такi цяжарная. Еду да яе, узяўшы самыя патрэбныя рэчы i крыху прадуктаў. У менскiх бальнiцах не раз'ясiся, i я не пэўная, цi адведае яе хто-небудзь. Бо ж яна-такi старалася ўтоiць гэта ад знаёмых. Ужо вечар. Пануры вечар у поўнай болю, бяды i змрочнага святла неонавых лямпаў бальнiцы. У доўгiм калiдоры шукаю палату, называю нянечцы iмя i прозвiшча пацыенткi. Яна праводзiць мяне да дзвярэй. Адчыняю i бачу яе недаўмёную ўсмешку. Сапраўдныя сябры пазнаюцца ў бядзе. Яна хоча патлумачыць, што марна спрабавала ўтоiць ад мяне факт сваёй непажаданай цяжарнасцi i рашэнне пра аборт. А я ж бы ёй нейкае рады дала. Не ведаю яшчэ чым, але, прынамсi, была б з ёю. Так проста, як сябар у бядзе, у добрым i благiм. Яна была на другiм месяцы. Рашылася, бо не хацела дзiцяцi. Яно ўзаконiла б страту яе свабоды на карысць нейкага расейскага валацугi. Яна ўжо раней парахавалася з iм, бо залiшне моцна кпiў з яе i яе памкненняў. Дзiма. Гэты расеец упiсаўся ў беларускi краявiд. Як гiсторыя акупанта, салдата, што прыйшоў пакарыць народ, развеяць яго туманныя летуценнi пра свабоду i неакрэсленую тоесамасць. Прыйшоў, ды так i прысмактаўся. Рашэнне яна прыняла сама, хутка i без лiшнiх сумненняў маральнай прыроды. Калiсьцi ў нас была дыскусiя, i мы ледзь не пацапалiся. Я прыхiльнiца кантрацэпцыi, але жыццё дзiцяцi, калi б яно паявiлася ўва мне, лiчыла б самым каштоўным. А ў ёй выбухнула нянавiсць да такога ўпарадкаванага мыслення. Яна поўная супярэчлiвасцi. З аднаго боку сумуе па мяшчанскай Празе i спакоi пад бокам у багатага мужыка дзеля таго, каб тут жа паказаць усяму гэтаму язык i ўцячы. Як я люблю яе за гэтую непаслядоўнасць... Але што гэта за каталiцызм, дзе тут тая заходняя цывiлiзацыя? Хапаю яе за руку. Бледная, потная, маленькая далонька. Адгортваю з твару валасы i далiкатна цалую. Яна заплакала. Ад бяссiлля, тугi i самотнасцi. Не ведаю. Плач нарастае, цiхi, з усхлiпамi. Цалую яе слёзы, што як гарох, коцяцца па шчоках, на хвiлiнку прылягаю да яе, дзелячы ўсю яе бязраднасць i пачуццё бяссiлай роспачы. Крыху супакоiўшыся, яна пачала расказваць пра апошнюю ноч. Пра панурыя свяцiльнi i ценi дрэў за акном. Раскалыханыя клёны як бы лiтасцiва падтаквалi галечы такога iснавання. Не спала цэлую ноч. Як згрызота сумлення адгукнулiся ўсе размовы з ксяндзом у катэдры. Яе каталiцкасць пацярпела катастрофу. I, можа, яна i не пераймалася б гэтым так моцна, калi б не факт, што калiсьцi ж яна сама зрабiла свой выбар. XXXVII Калi наступнага дня ранiцай я прыйшла ў бальнiцу, яна ўжо была ў лепшым настроi. Гуляла па калiдоры, весела размаўляючы з нянечкай. Я прынесла добрай гарбаты, булачкi. У куце каля акна мы рашылi зладзiць сабе невялiчкую кавяраньку. Саграваючы рукi гарачым кубкам з гарбатай, яна выпрастала пальцы i далiкатна дакранулася да локця. Сядзелi мы адна каля адной. Яна расказала пра той драматычны для яе тыдзень, калi рашылася на аборт. Дзiма ўсё часцей i часцей даваўся ёй у знакi, пазбягаючы спатканняў i апекi, якое, як ёй здавалася, ён павiнен быў ёй даваць. Апрача таго такая няпэўная перспектыва. Што рабiць каля такога чалавеа? Слухаць балады i чакаць на кухнi з абедам, калi вернецца дадому чортведама адкуль? Апрача таго - да якога дому? Яны ж абое без граша i без надзеi на якую-небудзь разумную перспектыву. Так што пакуль што можна неяк жыць, аднаму, без адказнасцi за iншых. Сёння ёсць чым перакусiць, заўтра няма - гэта не мае значэння, бо ж не хлебам адным жыве чалавек. Даволi складана яна пачала расказваць гiсторыi сваiх сябровак, якiя мурзаюцца ў смуродзе кухонных клопатаў. Блiны, смажаныя на алеi, цыбуля i часнык. Усё гэта разам праз нейкi час стварае такiя букеты, што ў аўтобусе цi ў метро на адлегласцi пазнаеш па паху, чым занятыя мазгi такой дамы i як моцна спустошылася яе душа. Крыху зазнала ўжо ў сваiм жыццi гэтага дабра. Годзе. Некалькi дзён таму назад яна папрасiла Дзiму, каб з ёю пайшоў да бацькi на дзень народзiнаў. Узялi бутэльку армянскага каньяку, яна купiла нейкую касметыку i паехалi на кватэру да бацькоў, дзе яна правяла колькiнаццаць гадоў. Бацька прыняў iх ветла, цёпла, пацалаваў Дзiму, яе таксама сардэчна абняў. Пасля двух-трох кiлiшкаў развязалiся языкi. Бацька, якому стукнула шэсцьдзесят, пачаў успамiнаць маладыя гады. I тут пайшлi праблемы. Выявiлся, што нарадзiўся ён пад Беластокам, чаго Дзiму хапiла, каб пасля пятай чарчыны дацца ў iронiю наконт псеўдапольскага радаводу. Яе гэта да таго раззлавала, што яна нагадала яму пра яго расейска-савецкае паходжанне. Усё, можа, закончылася б кароткай звягай. Але Дзiма зацяўся, палез на тычкi. Бацька, не заўважаючы напружання памiж iмi, расхадзiўся яшчэ больш i пачаў успамiнаць пра дзяцiнства сярод лясоў i нетраў Калымы. Пейзажы, апiсаныя Салжанiцыным. Дзiма, вельмi добра абазнаны ў гэтай лiтаратуры, ахвотна падбрэхваў бацьку, i абодва амаль дзве гадзiны перасыпалi гутарку цытатамi з "Архiпелага Гулага". З жывой памяццю здарэнняў, асобаў i краявiдаў. Чакай, чакай... падумала яна, ужо добра навастрыўшыся, - а як гэта бацька дзiцём быў пры ўсiм гэтым. Як гэта не ведаеш, здзiвiўся ён. Але ж ён нiколi не гаварыў ёй да канца, што дзед служыў у НКВД i пасля вайны, вiдаць, за неабыякiя заслугi ў камiсарскай працы ў заходняй Беларусi быў "узнагароджаны" паездкай з сям'ёю на Калыму ў патрульныя батальёны. Гэта былi некалькi страшных гадоў. Месяцамi бацька не бачыў сям'i. Жылi разам з iншымi дзецьмi ахоўнiкаў ў дзiцячым доме. На Калыму ён наязджаў позняй вясною i сядзеў з бацькамi да верасня ў бараках, дзе сем'i астатнiх ахоўнiкаў таксама душылiся ў асобных пакойчыках з агульным доўгiм калiдорам. Тыя днi, праведзеныя з бацькамi, былi падшытыя страхам, суровасцю i непрыязнасцю ўсiх да ўсiх. Памятае бледныя i халодныя бацькавы далонi. Ужо хлапцом на свае вочы бачыў зэкаўскiя бунты. Iх папярэджвалi, каб не адыходзiлiся далёка, бо ў лесе ўцекачы хапаюць дзяцей на ежу падчас працяглых уцёкаў. Нiхто з iх не хацеў стацца мясам, ежаю вязням. А можа iх толькi так палохалi. На свае вочы бачыў трупы, якiя валялiся па ваколiцах, iх страшэнна вырачаныя вочы, па якiх поўзалi вялiкiя зялёныя мухi. Дзiма слухаў, рот раззявiўшы, яна са злосцю. У Дзiме нарастала пачуццё палёгкi, i яна гэта заўважыла. Ён мог нарэшце паглядзець спакойна i сказаць ёй - сама бачыш, усе былi замазаныя. Мае бацькi - гэта савецкiя салдаты, расейскiя акупанты, а Ты, куды якая мне патрыётка, паглядзi на гiсторыю сваiх найблiжэйшых. Яе шалёная ятра раптам як бы зацвярдзела. Яна глядзела на бацьку з усё большай нянавiсцю. Чаму не разлiчылiся з той мiнуўшчынай, чаму не сказалi ёй, чаму маўчалi? Чаму ўсiм гэтым быў замазаны яе дзед, якi так пяшчотна гугулькаў з ёю ў дзяцiнстве i чукаў на каленях? Яна памятае ягоныя вочы, якiя ледзь не да самай яго смерцi былi поўныя волi да жыцця, хоць спаралiзаванае цела яго на ложку адмаўлялася слухацца i не выконвала ўжо многiх функцый. Палкiя вочы замоўклага i знерухомелага ў пасцелi былога спраўнага ката. А можа, ён i не быў катам? Можа, толькi працаваў у нейкiм тэхнiчным аддзеле, выпiсваў накладныя на машыны, рыхтаваў дакументы. Слабое суцяшэнне. Шалёная i са слязьмi на вачах выскачыла яна з памяшкання. Плакала па дарозе да аўтобуса i ў аўтобусе, у трамваi, у метро, а яшчэ больш на лесвiцы да сваёй кватэры, калi мерны стукат ботаў i водгалас гранiтных прыступак давялi яе да поўнай знямогi. У бальнiчным калiдоры п'ем гарбату. Яе вочы ў слязах. Цёплы дотык далонi. Не магу зразумець яе гневу на Дзiму i нянавiсцi да гэтага дзiцяцi, якое магло нарадзiцца. Нешта ў гэтым цёмнае, змрочнае. Поўнае пытанняў i прыхаваных эмоцый. Насычэнне агрэсiяй i страхам. Страх. Адвага. Подласць. Вольная воля. Сама не ведаю, як бы я зрабiла на яе месцы. З Дзiмам яна рассталася на другi дзень, бразнуўшы дзвярыма ў яго перад носам, калi ён хацеў увайсцi да яе i спрабаваў зачапiцца размовай. Гэтая iранiчная ўсмешачка ў куточках ягоных вуснаў. Ён усё высвятляў, быў як злы праваднiк на доўгую дарогу ў няпэўную будучыню. Вось табе й маеш той выбар. Цяпер альбо цэлы наступны раздзел жыцця расклеiць цябе i размажа. I больш не вылезеш з гаўна. Ляснула дзвярыма i не ўпусцiла яго. Два днi не выходзiла з пакоя, не адказвала на званкi. На трэцi дзень паехала да знаёмай у раддом, ды так у бальнiцы i засталася. XXXVIII Ты - нiбы свечка ў царкве Са сваiм узрушэннем I вераю ў моц святла Палаеш i жывеш гэтым полымем Гэта сiла Твая Таксама жыццедайная як i знiшчальная Смерць Гэтага святла - iлюзiя Бо варта вочы адвесцi i знойдзеш яго у шмат якiх iншых месцах Гэтаксама iлюзiя вера Твая што ў iншых месцах сярод iншых людзей знойдзеш iншае жыццё XXXIX Прайшлi вакацыi. Я не бачыла яе цэлых тры месяцы. Прабыванне ў краiне i ўсё большая сувязь з Маркам адсунулi маё захапленне яе асобай. У лiпенi я два месяцы была ў гарах. Лежачы на траве каля Мураванца, я пасылала ёй гарачыя сонечныя думкi. Я выграбала з сябе тугу па ёй цёплай усмешкай, парывiстымi рухамi i голасам, якi страсна даносiў мне самыя новыя перажываннi. I бадай што, многае з гэтага засталося, бо я так моцна хацела, каб ты была каля мяне. Але ж гэта трывала толькi iмгненне, адзiн з многiх промняў. I агарнула мяне думка, што такiя пачуццi праходзяць, як дзiцячая хвароба. Хоць я i не ведаю, цi ўсё тое ўва мне ўжо астыла. Бо найважнейшае ў такiм трываннi - гэта прысутнасць. А яна замоўкла. Замкнулася. Як бы хацела забяспечыць сабе вакацыi без маёй, магчыма, занадта назойлiвай прысутнасцi. Напiсала ёй дзве паштоўкi i лiст. Нiчога. Цiша. Я патэлефанавала толькi ў Менск, каб праверыць, цi нiчога ёй не трэба. Сядзiць, чытае кнiжкi, слухае музыку i амаль не паказваецца на белы свет. У кастрычнiку я толькi вярнулася, каб завяршыць у Менску свае справы, i з пачаткам лiстапада мушу быць у Кракаве, дзе мяне чакае стаўка ў вучэбнай установе i праца ў адной рэдакцыi лiтаратурнага часопiса. Калi я наведала яе - традыцыйна з бутэлькай чырвонага вiна, - яна прыняла мяне сардэчна, але гутарка не клеiлася. У яе былi бiлеты ў фiлармонiю. Мы рашылi iсцi пеша праз азалочаны восеньскi парк над каналам. Усю дарогу маўчалi. Яна час ад часу падбiрала з-пад дрэваў лепшае лiсце. Склала каляровы букет i дала мне яго паглядзець, сунуўшы ледзь не ў вочы, але ў самую сярэдзiну майго жыцця, маiх думак. Мы абнялiся. У зале фiлармонii холад. Музыканты, сумныя i без энергii, якая, увогуле, проста неабходная, каб пераканаўча расказаць нешта сваiмi iнструментамi. Усе, пэўна, толькi мараць пра нейкiя кантракты i заробкi загранiцай. А тут толькi смутак i прыгнечанасць, падмацаваныя пасля вяртання з паспяховых гастроляў, дзесь далёка ў Амерыцы, Францыi цi Аўстрыi. Ад усяго аркестра я адчула павеў жальбы па прадаваным таленце i жыццi ў танных канцэртах перад рэстараннымi гасцямi на багатых раўтах. Вакол у зале выцертыя i смярдзючыя абiўкi цвёрдых i нязручных фатэляў, тынк, якi асыпаецца са сценаў i столi. Восеньскi холад, якi паралiзуе волю. Аж дзiўна, як музыкантам не дранцвеюць пальцы. Граюць канцэрт Рахманiнава. Павольна, як бы сiлай вiбрацыi выконваемых рухаў аркестр раскручваецца. Уся зала ўпадае ў настальгiчнае задуменне. Музыканты выцягваюць з сябе рэшту сiлы, i пачынае рабiцца нешта незвычайнае. Як плач, як лямант i скарга. Яны дзеляцца расказам пра вялiкiя нязведаныя прасторы, пра збалелыя душы, скруху, палярушны смутак. Iлюстрацыя да "Нячысцiкаў" Дастаеўскага - такiя асацыяцыi выклiкае гэта ўва мне, калi я гляджу на твары людзей вакол сябе. У нейкi момант бачу, як па яе шчоках пабеглi слёзы. Бяру яе халодную руку. Яна праз сiлу ўсмiхаецца i апускае галаву. Калi канцэрт закончыўся, мы выходзiм i бачу - не перастае плакаць. Я стаю поруч, але я не бязрадная. Разумею i адчуваю, як iграе ў ёй усё тое, што расказалi музыканты, якiя iгралi аповесць больш пра свой уласны лёс, чым самую музыку Рахманiнава. Вяртаемся дамоў. Яна просiць, каб я зрабiла гарбату i, можа, што-небудзь перакусiць. Кручуся на кухнi i чую, як стукае плыта. Паставiла гучна "Нактурн" Шапэна. Наш любiмы. П'ем гарбату, пад канапкi. Не ведаю, цi павiнна я пра нешта пытацца. I тады яна сама пачынае расказваць, што выклёўваецца ёй кантракт у Празе. Ужо атрымала першае паведамленне i, магчыма, гэта будзе гадавое прабыванне i праца на радыё "Свабода". Калi добра павядзецца, яна паедзе ўжо на тым тыднi. XL Гэтую мясцiну называюць урочышчам. Курапаты. Мабыць, назва нейкай вёскi. Невялiкi лес каля абвадной дарогi. Адразу за дарогай панельныя камянiцы. Немы i да ўсяго абыякавы бетонны квартал. Аня патэлефанавала ўчора i сказала, што iдзе на манiфестацыю. Шэсце з цэнтра горада ў Курапаты, у Дзень задушных. Мой перадапошнi дзень у Беларусi. Можа, ён будзе найлепшым развiтаннем з гэтым краем, яго людзьмi. Тымi, што жывуць i што памерлi. Курапаты адкрыў Пазьняк у канцы сямiдзесятых, i для многiх беларусаў гэта знак адраджэння. З магiлаў, дзе бальшавiкi замардавалi ў трыццатыя гады тысячы людзей, беларусы, узялiся адраджаць сваю самасць. Мiнула два дзесяткi гадоў, i вось пашыраюць дарогу. Гэта, бадай што, толькi зачэпка, каб паспяхова заасфальтаваць памяць. Людзi пратэстуюць, але iх няшмат. Улады ведаюць пра гэта i тым смялей спрабуюць ужо цяпер запабегчы будучым дыскусiям i расплатным разборкам. Я iду на шэсце, каб паглядзець, цi ёсць яшчэ гарт, каб супрацiвiцца караедам i збэшчанай iмi памяцi пакаленняў. А можа, iду толькi таму, што Аня патэлефанавала мне i я не магла ёй адмовiць. Паход на Курапаты пачынаецца ад Акадэмii Навук. Надвор'е лiстападаўскае. Слотнае i шэрае. Толькi цяпер я ўсведамляю, што ў Менску цэлы год сапраўды мала сонца. Большасць месяцаў у годзе - пахмурныя i шэрыя днi. Найгоршыя смуткi агортваюць тут чалавека ўвосень. Балоцiстая краiна, поўная дэпрэсii i алавянай аўры. Нехта дае мне палаючы знiч. Iду з iм, саграваючыся задушным святлом. Штохвiлiны паветра разрывае гук звона, якi нясуць наперадзе калоны. Memento mori. Шэсце ў маўчаннi даходзiць да дарогi на Вiцебск. Паварочваем на абвадную дарогу, за якою вiдаць навалы згорнутай бульдозерамi зямлi. Рабочыя, што круцяцца вакол машын, абыякава пазiраюць на нас. Шэсце закончыцца, ацiхне звон, i рабочыя напэўна ж прыступяць да пашырэння дарогi. Заасфальтуюць лес крыжоў, якi вырас тут за апошнiя тыднi на знак пратэсту. Усё як панарама смутку i непапраўнасцi. Праз хвiлiну мiльгае думка, як ратунак, як апошняя дошка ратунку. Я ж адгэтуль паслязаўтра выеду i страсу з сябе гэты самнамбулiчны бяскрай. Але гэта зноў жа толькi абвадная думка, як пакуса. Бо такiх сiтуацый i людзей не бракуе i ў нас. Мае боты члапаюць, гразь, балота... У раскапанай зямлi пад нагамi касцей, аднак, не вiдаць, не вiдаць у ёй i мартыралагiчных плямаў. Звычайная зямля. Шэрая, брудна-рудая, не выклiкае эмоцыяў. Выклiкае адзiна жаданне выйсцi на якi-небудзь ходнiк i ступаць па чыстым, вымытым тратуары. Падыходзiм да лесу. Ускрай яго група маладых людзей паставiла палатку. У брудным лагеры вiдаць параскiданыя бутэлькi. Як праваслаўны звычай выпiвання за памерлых на iх магiлах. Няўжо i ў такiм месцы гэта ўсё яшчэ звычай. Узгадваецца адзiн выпадак з пахаваннем паўгода таму назад. Быў канец лютага альбо пачатак сакавiка. Памерла Анiна бабуля, i я пайшла з ёю на пахаванне. Бадай што нават не толькi з прычыны спачування сiмпатычнай каляжанцы i яе бацькам, але, мусiць, таксама i з цiкавасцi, як выглядае тут пахаванне. Гэта ж частка культуры штодзённага жыцця, гэта люстра ўсiх iншых абрадаў, свецкiх i рэлiгiйных - гэтых сямейных, гэтых грамадскiх. Я купiла прыстойны букет яркiх хрызантэмаў з чорнай стужкай i ў цэлафане з густоўнай чорнай аблямоўкай. Пад'ехала на таксi да дома, куды часта забягала адведаць Аню. У адным пакоiку iх цеснай кватэры жыла яе бабця, якая ўжо амаль не падымалася з ложка. Было ёй за восемдзесят. Аднаго разу я кiнула вокам у прачыненыя дзверы ў той пакоiк i ўбачыла, як старэнькая падымалася з пасцелi i сядала на край ложка. Яе позiрк на хвiлiну затрымаўся на мне. У яе запалых вачах я ўбачыла, як яшчэ тлеюць iскрынкi жыцця. Так, як бы я ўбачыла ўсе моманты, якiя давялося ёй правесцi на зямлi - дзяцiнства над нейкай ракою, смех у лесе, пацалунак хлопца, потым нейкi агонь, дым, багнiшча i панурыя нетрышчы, крык, плач, шэрая будная праца i апушчаныя ў мыльны шум далонi, што палошчуць цi мыюць нейкае ашмоцце. Як фiльм, секундная iмпрэсiя без канкрэтнага сцэнару. Нават не вобразы, а толькi ўражаннi ад вобразаў. Я была вельмi ўзрушаная ўбачаным у тую хвiлiну. Дзверы зачынiлiся, i Анiна мацi зноў укладвала старэнькую ў пасцель, папраўляючы ёй падушкi. Аня сказала, што бабуля калiсьцi была даволi важным чалавекам у партыi. Шмат гадоў працавала ў кантрольнай камiсii i ведала цэлыя пакаленнi розных дзеячаў. Нават Машэрава ведала асабiста. Цяпер я стаю каля дома з букетам хрызантэмаў, назiраючы праз зашклёную лесвiчную клетку, як зносяць адчыненую труну з целам з чацвертага паверха. Перад дзвярыма некалькi старых - мусiць, суседкi, сямейнiкi. Труна выйшла з цесных дзвярэй на паветра. Труну ставяць на лавачку, каб крыху адпачыць. Анiна бабуля на гэтай лавачцы, пэўна, калiсьцi сядзела вечарамi, гаманiла з суседкамi. Труна абабiта чырвоным палатном. Гэта так для камунiстаў? Насiльшчыкi зачыняюць века. Перад гэтым яшчэ адна суседка папраўляе край матэрыi i накрывае ёю складзеныя далонi нябожчыцы. Труну падымаюць з лавачкi i ўсоўваюць на падлогу жалобнага аўтобуса, выгляд i тэхнiчны стан якога выклiкаў яшчэ большую жаласць, чым само пахаванне. Мы з Аняй упакавалiся ў машыну аднаго з кузiнаў i паехалi за аўтобусам да могiлак. Могiлкi непадалёк ад Курапатаў. Вялiкi абшар высечанага лесу, у цэнтры сучасны будынак з чырвонай цэглы - крэматорый, а можа, трупарня. Аўтобус спрытна ўязджае прысадамi цвiнтара i кiруе ўбок свежа выкапаных магiлаў. Спыняемся, выходзiм з машыны. Кiдаецца ў вочы адсутнасць цырымонii, правiлаў, нейкiх звычаяў. Мабыць, немагчыма да гэтага прывыкнуць. Замест крыжа нехта з сямейных трымае слупок, авiнуты бардовай матэрыяй. На слупку невялiкая чорная таблiчка з нядбала напiсанымi словамi i прозвiшчам памерлай, нiжэй даты нараджэння i смерцi. Насiльшчыкi выцягваюць труну з аўтобуса i пераносяць блiжэй да выкапанай магiлы. Каля магiлы стаiць, абапершыся на рыдлёўку, мужчына ў куфайцы, у барэце, з папяросаю ў зубах. Выплюнуўшы недапалак, ён выдае рашучую каманду сваякам, каб развiталiся з нябожчыцай. Насiльшчыкi падымаюць века з труны. Да нябожчыцы падыходзяць сямейнiкi i цалуюць цела. У лоб, у вусны, у складзеныя далонi. Нехта з фотаапаратам кажа iм стаць групкаю каля труны, у якой пацямнелы твар пазiруе для апошняго фотаздымка. Магiльшчык з лапатай нервова пакручваецца збоку. Холадна i папырсквае лёгкi дождж. Пара канчаць. Чырвонае века труны замыкаецца як футарал з iнструментам. Падыходзяць далакопы, каб падхапiць труну на доўгiя грубыя шлейкi i ўцiснуць яе ў дапасаваны дол. Спешна ссыпаюць рыдлёўкамi жоўты лясны пясок. Сямейныя нясмела падыходзяць i, прапiхваючыся мiж струджаных копшаў, скiдаюць на труну па некалькi жменяў змерзлай зямлi. Але ўжо не чуваць такога характэрнага стуку грудак па труне. Копшы спорна ўвiхаюцца, штохвiлi паплёўваючы ўбок. Iхнi хто там у iх за галоўнага пачынае фармаваць магiлу. Прыплясквае пясок. Расхiлiўшы полы куфайкi, падцягвае штаны, падымае руку i папраўляе на галаве барэт. Камандуе класцi вянкi i кветкi. Спачатку сямейнiкi, потым знаёмыя. Пасля кажа, каб нехта са знаёмых расправiў стужкi. Нельга - асцерагае - папраўляць стужкi членам сям'i. Бязладны збой жалобнiкаў раптам ператвараецца ў маiх вачах у рассыпаны пададдзел разгубленых i нехлямяжых жаўнераў, якiя, азiраючыся па баках, намышляюць, як бы гэта тут неўпрыкмет дэзерцiраваць. Адзiн далакоп выхоплiвае з рук кагосьцi з родных слупок i ўбiвае яго ва ўзгалоўе магiлы. Той, што за галоўнага, дае далейшыя распарады. Цяпер кветкi могуць класцi знаёмыя. Гляжу вакол сябе i ўжо цi не астатняя засталася я, хто яшчэ трымае букет хрызантэмаў. Падыходжу i акуратна ўкладваю кветкi ўнiзе магiлы. Падыходзiць магiльшчык, спрытным рухам хапае мой букет, зрывае з яго цэлафан i вышморгвае стужку. Што ты робiш, крычу я на яго i забiраю букет. Ён вырывае ў мяне кветкi з рук, здзiўлены маёй iстэрычнай рэакцыяй. Так трэба. Зноў зрывае фольгу i стужку, спраўным рухам вялiзнымi лапамi бярэ ўвесь букет, ламае яго напалам i ўжо толькi ў такiм выглядзе кладзе на магiлу. Я з жалем i роспаччу гляджу на Аню. Аня паглядае на мяне, як бы перапрашаючыся. Падыходзiць i тлумачыць, што ўсё гэта толькi дзеля таго, каб нiхто не ўкраў тых кветак. Ува мне закiпае злосць. Адыходжу ад магiлы тым ахвотней, што пачынаецца дождж. Адчуваю на твары рэзкiя буйныя кроплi. Кiруюся да машыны. Гляджу на суседнюю дарожку, дзе адбываецца такая самая дзiкая цырымонiя - без ксяндза, без папа, без лiтургii. З нейкiм люмпэнам у куфайцы, з рыдлёўкай падпахай, якi вырывае ў родзiчаў памерлага труну, каб як найхучэй закапаць яе. Цяпер я стаю на апошнiм астраўку асфальту ў Курапатах i паглядаю на невялiкую групу дэманстрантаў, якiя разыходзяцца па кустах, убiваючы ў зямлю памiж дрэвамi прынесеныя крыжы. Лес крыжоў у натуральным лесе. Параскiданыя знакi прысутнасцi памерлых. Як бы я была на прадстаўленнi дзядоў. Далей па другi бок дарогi, група мiлiцыянтаў глядзiць на ўдзельнiкаў дэманстрацыi i адну за адной кураць цыгарэты. Яшчэ далей група рабочых каля бульдозераў. Праз дзень-два яны ўедуць сюды i засыплюць зямлёю тое, што павiнна быць засыпана. Асфальтаваная дарога павiнна быць шырэйшая i выгоднейшая. Эпiлог Дарагая мая, прабач, што так доўга не пiсала. Прыехаўшы ў Прагу, я першыя тыднi старалася забыцца на ўсе пiльныя справы - усе прыемныя i непыемныя, якiя засталiся ў Менску. Працую на радыё "Свабода", у беларускай секцыi. Гэта была мая мара, памятаеш... Сама не ведаю, як гэта мне ўдалося, але, вiдаць, яшчэ маю ў жыццi трохi таланi. Зарабляю неблагiя грошы i, калi можаш, дык уключы пры нагодзе радыё на нашай частаце, тады пачуеш i мой голас. Недалёка Кракаў ад Прагi. Можа, пад'ехала б калi. Сумую, хоць была б няшчырая, калi б не сказала, што патроху ў мяне ўсё неяк утрасаецца. Нарэшце! Пазнаёмiлася з цудоўным хлопцам. Ён з Гораднi, завуць яго Аляксандар. Вiдаць, мы абое былi створаны адно для аднаго. Я закахалася ў яго i думаю, што як мы спаткаемся, дык я раскажу Табе, якi гэта фантастычны чалавек. Ты абавязкова павiнна пазнаёмiцца з iм. Праз паўгода i ў яго i ў мяне заканчваецца кантракт, i мы рашылi, што вернемся ў Беларусь, купiм кватэру i будзем неяк мардавацца далей з гэтай рэчаiснасцю. Там не так, як у Польшчы цi Чэхii, але Аляксандар умее пераконваць, ды i сама я даспела да таго, што толькi ў сябе ў Менску я магу быць сабою. Ведаеш, я ўспамiнаю адзiн спектакль у менскiм купалаўскiм тэатры. П'еса iзраiльскага драматурга Альмагора. Памятаеш, мы былi на iм летась вясною з прычыны нейкага дня жыдоўскай культуры. Была там такая гiсторыйка, як адзiн бедны жыд з Магiлева, пекар, не меў чаго есцi i чым кармiць сям'ю. У сне да яго некалькi разоў прыходзiў старац i падказваў, што той павiнен выехаць у Прагу, дзе пад Карлавым мастом ёсць у склепе скарб. Паехаў туды той жыд i быў схоплены ахоўнiкамi каля Градчанаў. Быў дапытаны ў падвалах гарадской вязьнiцы. А адзiн ахоўнiк як пачуў, адкуль той жыд, расказаў яму свой сон. А прыснiўся яму старац, якi падказаў, што ў Магiлеве, у доме аднаго беднага жыда, пекара, ёсць печ, а пад прыпечкам склад i багацце. Жыд як пачуў тое, зразумеў, чаго прыехаў у Прагу, i вярнуўся дамоў у Магiлеў. Не ведаю, чаго я вярнуся ў Менск. Няма яшчэ ў мяне планаў, але Саша хоча i адчувае, што так будзе лепш. Я хачу быць з iм. Сумую па Табе i па нашых спатканнях, па Тваiх расказах пра Польшчу i Кракаў. Запрасi ж мяне нарэшце! Цалую моцна, моцна. Твая Беларуска. Менск-Кракаў, 2001-2002 |
|
|