Шульц БруноПтушкi (на белорусском языке)

Бруна Шульц

ПТУШКI

Надыйшлi жоўтыя, напоўненыя нудою зiмовыя днi. Бурую зямлю пакрыў дзiравы, працёрты, i занадта кароткi абрус сьнегу. Для большасьцi дахаў яго не хапiла, i стаялi чорныя, не раўнуючы як йржавыя, гонтавыя стрэхi й аркi, што хавалi за сабою прадымленыя прасторы гарышчаў - абвугленыя касьцёлы, ашчэрылiся рэбрамi крокваў, бакенамi, кроквеннымi сьцяжкамi - цёмныя лёгкiя зiмовых вятроў. Кожны сьвiтанак выяўляў новыя комiны й дымнiкi, што вырасьлi ўначы. Iх выдзьмуў начны вецер праз чорныя трубкi д'ябальскiх арганаў. Камiнары не маглi даць рады з крумкачамi, каторыя, накшталт чорных жывых лiстоў абсядалi ўвечары галiны дрэў каля касьцёлу, зноўку адрывалiся, трапочачы, каб ўрэшце прылiпнуць кожная да свайго месца, а на золку зьляталi вялiкiмi стаямi туманы сажы, хлопья сопару, пляскаючыеся i фантастычныя, што плямiлi мiргатлiвым карканьнем каламутныя пасы сьвiтанка. Днi счарствелi ад холаду й нуды, як пазалеташнiя боханы хлебу. Iх рэзалi тупымi нажамi, без апетыту, зь лянiвай соннасьцю.

Бацька ўжо не выходзiў з хаты. Палiў у печах, дасьледываў глыбiнную сутнасьцю агня, вывучаў салёны прысмак i вэнджаны водар зiмовага полымя, халодную пяшчоту саламандраў, якiя лiзалi блiскучую сажу ў гарлавiне камiна. Гэтымi днямi (у гэтыя днi) ён з замiлаваньнем выконываў усе магчымыя папраўкi ў верхнiх рэгiёнах пакою. У любы час можна было бачыць, як прысеўшы на версе драбiны ён майстраваў штось пад стольлю, ля карнiзу высокiх вокан, ля куляў i ланцугоў вiсячых лямпаў. На манер маляроў, ён карыстаўся драбiнамi, як аграмаднымi хадулямi, i пачуваў сябе добра ў той птушынай перспектыве, побач з намаляваным на столi небам, арабескамi i птушакамi. Ад справаў жыцьця практычнага аддаляўся ўсё далей i далей. Калi мацi, поўная турботы й гора з нагоды ягонага стану, спрабавала ўцягнуць яго ў размову пра гандлёвыя справы, пра плацёж найблiжэйшага ultimo, слухаў яе зь з роспаччу на поўным неспакою, з сутаргамi, атрэшоным твары. I бывала, што перапыняў яе заклiкальным ўзмахам рукi, каб пабегчы ў кут пакоя, прыхiлiцца вухам да шчылiны ў падлозе i паднятымi ўказальнымi пальцамi абедзьвух рук, якiя выражалi найвышэйшую важнасьць досьледу. Тады мы яшчэ не разумелi смутнага тла тых выбрыкаў, прыкрага комплексу, што дасьпяваў у глебе.

Мацi ня мела на яго нiякага ўплыву, затое вялiкую пашану й увагу дарыў ён Адэле. Прыборка ў пакоi была для яго вялiкай i iстотнай цэрэмонiяй, ён нiколi не ўпускаў выпадку прысутнiчаць на ёй, з сумесьсю сполаху й азнобам сласноты назiраць за ўсiмi Адэленымi манiпуляцыямi. Усiм ейным дзеяньням ён прыпiсываў глыбейшыя, сымбалiчныя значэньнi. Калi дзяўчына маладымi й сьмелымi рухамi шаркала даўгой швабраю па падлозе, гэта было вышэй ягоных сiлаў. З ягоных вачэй у той час лiлiся сьлёзы, твар крывiўся ад цiхага сьмеху, а цела сатрасаў раскошны спазм аргазму. Яго ўражлiвасьць да шчакоткi даходзiла да вар'яцтва. Варта было, каб Адэля скiравала да яго палец, рухам, якi азначаў шчакатаньне, i ён ў дзiкiм сполаху ўцякаў праз усе пакоi, захлопываючы за сабою дзьверы, каб нарэшце ў апошнiм упасьцi жыватом на ложак i зьвiвацца ў канвульсiях сьмеху пад уражаньнем самой ўяўляемай карцiны, зь якой ня мог суладаць. Дзякуючы гэтаму Адэля мела над бацькам ўладу, бадай, неабмежаваную.

У той час мы ўпершыню заўважылi ў бацькi зацiкаўленьне да жывёлаў. Напачатку гэта было зацiкаўленьне паляўнiчага й мастака адначасова, можа была таксама глыбейшая, заалягiчная сiмпатыя гада да адзiнакроўных i такiх адметных формаў жыцьця, эксперыментаваньне ў невыпрабаваных рэестрах быцьця. Толькi ў пазьнейшай фазе справа атрымала той несамавiты, блытаны, глыбока грэшны i працiўны прыродзе абарот, якi лепей не выцягваць на сьвет Б-жы.

Пачалося ўсё з высiжваньня птушыных яек.

Коштам вялiкiх высiлкаў i грошай бацька выпiсваў з Гамбургу, з Галяндыi, з афрыканскiх заалягiчных станцыяў апладнёныя птушыныя яйкi, якi даваў для высiжываньня грамадным бельгiйскiм курам. Была та працэдура надта займальная й для мяне - то праклёўваньне птушанятаў, сапраўдных монстраў з выгляду й афарбоўкi. Немагчыма было ўгададаць у тых пачварах з аргамаднымi, фантастычнымi дзюбамi, якiя адразу ж пасьля нараджэньня разявалiся шырока, шыпелi прагнымi прорвамi глотак, у тых яшчурах з хiлымi голымi целамi гарбунцоў - будучых паваў, фазанаў, глухароў ды кондараў. Памяшчаныя ў кошыках, у ваце, гэты смачынае атродзьдзе падносiў на цяжкiх шыях сьляпыя, зарослыя белаю плеўкаю галовы, безгалоса каркалi нямымi глоткамi. Мой бацька хадзiў уздоўж палiцаў у зялёным хвартуку, як садоўнiк уздоўж парнiкоў з кактусамi, i выводзiў зь нябыцьця тыя сьляпыя пульхiры, пульсуючыя жыцьцём, тыя нязграбныя брухi, што прыймаюць навакольны сьвет у форме ежы, гэтыя наросты жыцьця, што навобмацак прарываюцца да сьвятла. Праз пару тыдняў, калi тыя сьляпыя почкi жыцьця лопалiся дзеля сьвятла, пакоi поўнiлiся каляровым гоманам, мiгатлiвым шчэбетам новых жыхароў. Яны абсядалi карнiцы фiранак ды шафы. гнязьдзiлiся ў гушчары алавяных развiлак i завiтушак шматгалiнных вiсячых лямпаў.

Калi бацька вывучаў орнiталягiчныя атлясы i гартаў каляровыя таблiцы, здавалася, што вылятаюць зь iх пярнатыя прывiды, i напаўняюць пакой каляровым трапятаньнем, ласкутамi пурпуру, клакамi лазуру, меднае зелялiны ды срэбра. Пад час кармёжкi яны ўтваралi на падлозе стракатыя, шаволючыеся градкi, жывы дыван, каторы, варта было каму-небудзь непрыкметна ўвайсьцi, распадаўся, разлятаўся ў каляровыя кветкi, якiя трапяталi ў паветры, каб ўрэшце асесьцi ў верхняй частцы пакоя. Асаблiва мне запоўнiўся адзiн кондар, аграмадны птах з голай шыяй, з маршчынiстым, у шчодрых наростах, тварам. Гэта быў худы аскет, будыскi лама, поўны непахiснай годасьцi, што кiраваўся жалезным церыманiялам свайго вялiкага роду. Калi сядзеў насупраць бацькi, нерухомы ў сваёй манументальнай пазыцыi векавечных эгiпецкiх бостваў, з вокам зацягнутым белаватым бельмам, якое насоўваў ён збоку на зрэнку, каб цалкам замкнуцца ў сузiраньнi сваёй годнай самоты - кондар са сваiм каменным профiлем здаваўся старэйшым братам майго бацькi. Тая ж матэрыя цела, сухажыльляў i зморшчынай цьвёрдай скуры, той жа твар, высахлы й касьцiсты, тыя ж самыя, агаравелыя, глыбокiя вачнiчы. Нават моцныя рукi ў вузлах, доўгiя, худыя бацькавы далонi, з выпуклымi пазногцямi, мелi свой аналяг ў кагцiстай лапе кондара. Калi я глядзеў на яго заснулага, ня мог пазбавiцца ад ўражаньня, што перада мною мумiя - высахлая, а таму й паменшаная мумiя майго бацькi. Мяркую, што й ад матчынай увагi не схавалася гэта дзiўнае падабенства, хоць мы нiколi не краналi гэтай тэмы. Характэрна, што кондар карыстаўся тым жа, што й бацька, начным гаршком.

Не спынiўшыся на вывядзеньнi зь яек усё новых экзэмпляраў, мой бацька ладзiў на гарышчы птушыныя вясельлi, высылаў сватоў, прывязываў у празорах i страхi спакусьлiвых, стаскаваных нарачоных, i дасягнуў на самой справе таго, што дах нашай хаты, аграмадны, двускатны гонтавы дах нашай хаты, стаў сапраўднаю птушынаю гасподаю, Ноявым каўчэгам, да якога зьляталiся ўсякага роду лятуны з усiх бакоў. Нават праз доўгi час пасьля таго, як птушыная гаспадарка была зьлiквiдаваная, у птушыным сьвеце ўтрымлiвалася тая традыцыя нашага дому, i падчас вясновых пералётаў, падалi ня раз на наш дах цэлыя хмары журавоў, пелiканаў, паваў ды iншага птаства.

Iмрэза тая, аднак неўзабаве, пасьля каторкага хараства, смутны абарот. Даволi хутка бацьку прыйшлося перасялiць на падстрэшша, у два пакоя, што служылi нам кладоўкамi для рызьзя. Адтуль ўжо на золку даносiлася зьмяшанае курлыканьне птушыных галасоў. Драўляныя пудэлкi пакояў падстрэшша, узмацнёныя рэзанасам прасторы гарышча, лiтаральна зьвiнелi ад гоману, хлопаньня крылаў, такаваньня й бульканьня. На некалькi тыдняў мы страцiлi бацьку зь вiдавоку. Толькi зрэдку ён спускаўся дахаты, i тады мы маглi заўважыць, што ён нiбыта зьмешыўся, схуднеў i скурчыўся. За сталом ён, забыўшыся, зрываўся з крэсла, i ляскаючы рукамi як крыламi, выдаваў працяглы сьпеў, а вочы яму зацягвала каламуць бельма. Потым, прысаромлены, ён сьмяяўся разам з намi, i намагаўся абярнуць гэты iнцындэнт ў жарт.

Аднаго разу, падчас генеральных прыборак нечакана ў птушынай дзяржаве бацькi заявiлася Адэля. Спынiўшыся ў дзьвярах, яна заламала рукi з прычыны смуроду, што насiўся ў паветры, а таксама над грудамi калу, што завалiў падлогу, сталы й мэблю. Бяз доўгiх разважаньняў расчынiла вакно, пасьля чаго пры дапамозе швабры завiравала ўсю птушыную масу. Узьбiўся пякельны туман з перьяў, клылаў й крыку, у якiм Адэля, падобная да звар'яцелай Мэнады, абароненай вярчэньнем свайго тырсу, танчыла танец зьнiшчэньня. Разам з птушынай грамадой мой бацька, трапятаў рукамi, i ў жаху спрабаваў ўзьняцца ў паветра. Паволi разьвеяўся крылаты туман, ажно ўрэшце рэшт засталася на полi бою сама Адэля, вычарпаная, задыханая, ды мой бацька з сумным i прысаромленым выразам твару, гатовы да любой капiтуляцыi.

Неўзабаве спускаўся мой бацька па прыступках свайго дамiнiону - зламаны чалавек, выгнаньнiк-кароль, каторы страцiў трон i ўладу.

Пераклаў Андранiк Антанян