Ткачев НиколайЖарынка (на белорусском языке)

Мiкола Ткачоў

Жарынка

Я ўжо добра насноўдаўся мiж людзей па пiнскiм рынку, як раптам заўважыў, што за мной з нейкага часу цiкуе чарнявы, падобны на цыгана чалавек. Каб не адпалохаць яго, каб разгадаць, што яму трэба ад мяне, я, бокам пасоўваючыся далей паўз даўжэзны гандлёвы стол, пачаў у сваю чаргу патаемна цiкаваць за iм. Раз мiмаходзь глянуў - панiзе, другi, трэцi, падбiраючыся асцярожнымi позiркамi ад яго ног да галавы.

Мой спадарожнiк быў у хромавых ботах, запыленых, падношаных. Гармонiкам халявы. Стараватыя чорныя штаны з напускам i з невялiкiм лапiчкам на адным з каленяў. Пiнжак - такога ж колеру, як i штаны, - яшчэ быў нiшто сабе, нават нiбыта адпрасаваны, але ён абвiсаў на кашчавых плячах i таму, дарма, што спадыспаду падпiраўся камiзэлькай i мультавай кашуляй, не вельмi як хвацка адыгрываў сваю вонкавую ролю. У левай руцэ мужчына трымаў абгорнутыя абрыўкам газецiны некалькi вузенькiх пiлак, яшчэ з салiдолам, - вiдаць, толькi што купленыя ў магазiне.

Хто ён такi? Можа якi даўнi, забыты мною знаёмы? Бачыць, што я не пазнаю яго, i бянтэжыцца - зачапiць цi не зачапiць мяне? Ды можа яшчэ i сам не ўпэўнены: пазнае i не пазнае, словам, як бы ўдакладняе, прыглядаючыся. А можа ён з тых, з кiм сустракаўся, мажлiва, нават гутарыў калi-небудзь па лiтаратурных справах? Можа якi аматар мастацкага слова цi пачынаючы аўтар? Сярод жа iх ёсць надта цiкаўныя людзi - ведаю, сам некалi пасля лiтаратурнага iнстытуцкага вечара з гадзiну цягаўся назiркам за адным паэтам. Але дзе, пры якiх абставiнах у мяне магла быць сустрэча з гэтым чалавекам? У Пiнску я ўпершыню, усяго два днi, як жыву тут. Нi ў якiх вечарах i сустрэчах не ўдзельнiчаў, i не прадбачацца яны. Маючы колькi дзён вольнага часу, я прыехаў сюды цiшком, сам па сабе, без усякiх службовых спраў. Надакучылi некаторыя тлумныя справы ў Менску, захацелася падыхаць глыбiннымi прасторамi, паназiраць, як гойдаецца воддаль ад сталiцы жыццёвае мора, - вось i махнуў сюды, у гэты нязведаны мной, знакамiты самабытнасцю куточак. Усё тут для мяне цiкава, прывабна. I я гадзiнамi нястомна хаджу па горадзе, знаёмлюся з яго даўнiнай i навiнкамi, блукаю мiж людзей, слухаючы iх гаману, - набiраюся ўражанняў, адпачываю, думаю. Нiкога, нi адну асобу i ўстанову, я не патурбаваў сваiм прыездам. Калi хто i ведае сёе-тое пра мяне, дык гэта адна рэгiстратура гасцiнiцы. Так. I таму дзiўна, што знайшоўся чалавек, якi нешта да мяне мае. Хто ж ён, гэты чалавек?

Ля скрынi сакоўных рагулiстых груш, за якой свяцiўся малiнавы тварык маладзiцы, я прыпынiўся, паставiў сваю сетку з пакупкамi на столiк.

- Што гэта за гатунак вашых дзiвосаў, як называюцца? - паказаў я на грушы.

Маладзiца ветлiва ўсмiхнулася i ўзнялася з лаўкi.

- Добры гатунак, дзядзячко, гета мой чалавек сам вывеў, - зазвiнеў яе тонкi каларытны голас. - Назвы як бы й няма, жартам у нашым сэле iх празвалi проста валяр'янкамi.

- Чаму жартам? - не зразумеў я. - I чаму валяр'янкамi?

Маладзiца сарамлiва апусцiла вочы.

- Мой чалавек - Валяр'ян, ось i прыклалi людзi.

- Што ж, добра прыклалi. Валяр'янкi! I, мусiць, яны нiшто сабе?

- Дабрэнныя, смачненныя, дзядзячко. Пакаштуйце, коб ведалi. Увесь рынак абыдзеце - лепшых дулек не знайсцi.

- Ну, так ужо i не знайсцi, - запярэчыў я i, вяртаючыся да думкi пра незнаёмага спадарожнiка, якi недзе стаяў за маёй спiнай, прамовiў як найгучней: - Не, сёння на рынку выбар самы багаты - вунь колькi ўсяго навалена!

Упэўнены, што мае словы, сказаныя маладзiцы, дайшлi i да болей важнага адрасата, я спакойна, як i выпадала па такой прычыне, i рукой павёў, i паглядзеў навокал сябе.

Твар мужчыны-спадарожнiка мне больш-менш удалося разгледзець i занатаваць у сваёй памяцi. Гэта быў твар пажылога чалавека, i сапраўды цыганскага тыпу - смуглы, як бы засмяглы, з тонкiмi прыгожымi абрысамi i чарнатой густых вусоў i броваў. Яшчэ мне запрыкмецiлiся яго кучары, няхай ужо не надта пышныя, а ўсё ж па-цыганску зухаватыя пад лёгкай, набок ускiнутай кепкай. Вачамi мы не сустрэлiся адзiн з адным, але я заўважыў, што яго позiрк быў скiраваны на маю сетку, i гэта, сказаць па праўдзе, здзiвiла мяне.

Чым яго магла зацiкавiць просценькая, з сям-там парванымi вочкамi мая сетка, у якой, апрача кiлаграма яблыкаў i чатырох кнiжак, купленых нядаўна, болей нiчога не было? Разгадваючы гэту смешную таямнiцу, я ў той жа час падумаў, што мушу нешта рабiць, што няма чаго стаяць пень пнём пад позiркамi дзвюх пар вачэй.

- Адважце, цётачка Валяр'янiха, кiло сваiх лекаў, - папрасiў я маладзiцу i, каб аслабанiць месца для груш, выняў з сеткi кнiгi.

Выняў i адразу зразумеў, што цiкавiла, што вяло за мной незнаёмага спадарожнiка: кнiга, самая верхняя кнiга! Удала аформленая мастаком, яна сапраўды была вельмi прыкметная на выгляд. Цёмнае, таемна-загадкавае неба, усеянае зоркамi i сузор'ямi, нiбыта iскрамi ад вогнiшча, густы каляровы пояс, падобны Млечнаму Шляху, ярка выпiсаныя словы назвы - кнiга з такой вокладкай не магла не вабiць кожнага, асаблiва ж чалавека, якому ўсё гэта да болю блiзкае i дарагое.

- Слухай, бацю, дзе ты купiў гету кнiгу? - пачуўся з-за майго пляча ўсхваляваны голас, i адначасова я ўбачыў, як плюскатыя пальцы вузлаватай рукi дрыготка дакранулiся да зiхатлiвай вокладкi. - Даруй, што чапляюся, толькi скажы мне.

Трымаючы распасцёртай сетку, у якую Валяр'янiха перасыпала грушы, я галавой кiўнуў у адзiн з куткоў рыначнага двара:

- Вось там, за паветкамi, крамка культтавараў, там купiў. Бачыце сiняваты павiльёнчык?

Мой спадарожнiк не адказаў i больш нiчога не спытаў. Ён так паспешлiва знiк, што я, прызнацца, аж засмуцiўся. Шкада было: надта ж раптоўна абарвалася сустрэча з цiкавым чалавекам. З iм хацелася пагутарыць, блiжэй пазнаёмiцца. Але што зробiш, калi ён памчаўся. Не бегчы ж следам за iм, тым больш што да яго, як я прыкмецiў, адразу па дарозе ў крамку далучылiся юнак у саламяным капелюшы i двое мужчын - цэлая кампанiя прыяцеляў.

- Уге, быдта на пажар паджгаў Марко са сваiм хаўрусам! - здзiўлена паглядзела ў бок паветак Валяр'янiха, яна перавяла свой позiрк на мае кнiгi, пакасiлася з хвiлiнку, чытаючы назву верхняй, а потым задумлiва дадала: - Пра iх долю, мабуць, складзена - ось йаго i падхапiла.

- Так, iх жыццёпiс. Кнiга цiкавая. I ўпершыню выйшла ў нас.

- Ось яно шчо... Ну, то не дзiва, чаму йаны ўсхадзiлiся - радасць! Ге, а коб шчэ па-iхняму йана - ото було б падскоку... Добрэ, шчо выйшла. Цi багато йана каштуе?

Я адказаў i, ладкуючы кнiгi ў сетку, спытаў:

- Вы сказалi: Марко - ведаеце яго?

- Бачыла не раз. I тут, i ў сваiм сэле колiсь. Недзе за Прыпяццю на цагельнi цi на тарфоўнi працуе. Там iх, кажуць, цэла купа сэм'яў.

Я разлiчыўся з маладзiцай, развiтаўся i пасунуўся далей, пятляючы ў гаманлiвым людскiм вiры. Наводдаль, у забакавiннi рыначнага панадворку, чуўся звон металёвых вырабаў, ганчарнага посуду, бялелiся самаробныя рэчы з дрэва - i ў гэтую мясцiну, што вабiла мяне з самага прыходу на рынак, я скiраваў сваю хаду. Iшоў, пазiраў на сёе-тое, а думкi адно што снавалi вакол асобы Марко, вакол кнiгi, з-за якой усё i ўсчалося. Прыгода сапраўды адбылася незвычайная, i кожная драбнiца, звязаная з ёй, паўставала цяпер у нейкай новай акрасе, выклiкаючы чароды разваг.

Кнiжку, якая так прынадзiла дзядзьку-цыгана, я i сам, прызнацца, пашукаў нямала. Ведаў, што яна выйшла з друку, ганяўся за ёй, а знайсцi доўгi час нiяк не мог. Дома, у Менску, аблётаў усе кнiгарнi, у iншых гарадах, калi здаралася быць у камандзiроўках, прапытваў, нават склады i базы турбаваў - няма, разышлася. Тое ж пачуў i ў пiнскiх гарадскiх кнiгарнях учора - была нейкая колькасць, ды ўраз знiкла. I вось сёння тут, на гэтым рынку, у малапрыкметным павiльёнчыку, мяне напаткала ўдача.

Звычайны павiльёнчык культтавараў, а кнiг у iм - ажно ахнуў, як пабачыў: амаль цалюткiя тры сцяны застаўлены з нiзу да верху i яшчэ на падлозе, ля стэлажоў, - стосы. Да дзвюх сцен не было як падступiцца замiналi прылаўкi з разнастайнай культтавараўскай кладдзю. Толькi здаля, касавурачыся, пашнарыў я вачамi па палiцах, разбiраючы надпiсы на карэньчыках асобных томiкаў. Затое з кнiгамi, што займалi яшчэ адну сцяну, трэцюю, была мажлiвасць пазнаёмiцца як найлепей. Доступ да iх быў вольны, i я, карыстаючыся гэтым, даволi-такi старанна пакапаўся сярод iх.

"Нiколi не было цябе, Цыганiя" - яна трапiлася мне недзе на нiжняй палiцы, калi я ўжо зацiскаў пад пахай дзве iншыя, раней выбраныя кнiгi. Сцiплая памерамi, але зiхатлiва-ўразлiвая сваёй супервокладкай, яна як бы скаланула мяне, апякла нечым трапятлiва-адчувальным - быццам жарынка, якую я раптоўна выхапiў з попелу занядбанага вогнiшча. Мне верылася i не верылася, што гэта кнiга ў маiх руках. З яе вокладкi на мяне глядзела барвовае, знiзу падсветленае начное неба, глядзелi дрыготкiя трагiчна-вясёлыя зоры, у карагодзе якiх, падобна нейкай iлюмiнацыi, гуллiва, можа нават з гаркаватай iронiяй свяцiлiся-крычалi словы пра лёс Цыганii. Мiжволi апантала на момант уява, нiбыта я стаю пад гэтым небам, стаю адзiн на адзiн. Ад такой уявы рабiлася не па сабе, нешта ўнутры ледзянела. Заспакойвала толькi адно: пояс, шырокi, прыгожы цыганскi пояс. Спускаючыся з вышынь, аднекуль з сусвету, ён, накшталт бяскрайняй дарогi, слаўся па зямлi, слаўся як бы побач, сцвярджаючы сваю спрадвечную iснасць i рэальнасць. Здавалася, я фiзiчна адчуваю яго дотык, яго пушыстую цяплынь, i гэта сагравала, настройвала на добры лад.

Потым, яшчэ поўны захаплення ад вокладкi, я рынуўся ўнутр кнiгi, шукаючы новых цудаў.

Маляўнiчыя тытульныя старонкi, багатыя каляровыя малюнкi-ўклейкi, дыялогi, перасыпаныя першароднымi словамi, самабытнымi песнямi i прыказкамi, - усё дыхала сапраўднай Цыганiяй, хвалявала i вабiла. Збiральнiк казак i складальнiк - венгр. Iлюстрацыi зроблены венграм. Пасляслоўе, поўнае спагады да мiнулага цыган i радасцi з прычыны таго, як iх справы ладкуюцца ў Венгрыi сёння, напiсана венгеркай. I надрукавана кнiга, паводле заказу маскоўскага выдавецтва, таксама венграмi, у iх будапешцкай друкарнi. Было прыемна, радасна i гартаць кнiгу, i думаць пра яе. I мiжволi ўзнiкала само па сабе пачуццё, калi хочацца вiтаць дабрату людскую, калi хочацца дзякаваць за яе.

Знаходкi ўсцешылi i ўзрадавалi мяне. А калi да iх дадалася яшчэ адна рэдкая кнiга - "Нарысы па гiсторыi беларускай мовы", знойдзеная па маёй просьбе ўжо самiм прадаўцом у бязладдзi непрыступных стэлажоў, я адчуваў сябе зусiм шчаслiўцам, выходзячы з крамы.

- Гаршкi, каму палiваныя гаршкi?!

Воклiч прагучаў ледзь не каля самага майго вуха i вывеў мяне з задумення. Я паглядзеў з усмешкай на дзядзьку ганчара, на шарэнгi яго посуду i пажартаваў:

- Дык жа не адны гаршкi, а вунь i мiскi ў вас...

- I гаршкi, i мiскi, i кошт на iх нiзкi, - пракрычаў дзядзька, не застаючыся перада мной у даўгу. - Е i гладышы, выбiрай, шчо па душы.

Дзядзька быў вясёлы, як бы ўвесь ззяў унутрана i знешне, дарма што немалады. Весела, можна сказаць, выглядалi i яго гаршкi ды мiскi. Яны сытна льснiлiся на сонцы, зыркалi яркiм палiваннем, нiбыта ўсмiхалiся разам са сваiм гаспадаром.

А побач, амаль стыкаючыся з уладаннем дзядзькi ганчара, не меней зiхотка вабiла да сябе бандарна-сталярнае царства. Бочкi i кубельцы, ночвы i маслабойкi, усякiя iншыя вырабы з дрэва - чаго тут толькi не было! I ўсё такое прыгожае, зграбнае - вачэй не адвесцi. Асаблiва прыцягвалi сваiм выглядам самапрадкi - дзве точаныя прыгажунi, што стаялi на прадаўгаватым кляновым столiку. Бялюткiя, сям-там з блакiтнымi абадкамi размалёўкi, яны здалiся мне самадзейнымi акторкамi, якiя ўзнялiся на iмправiзаваную сцэну i вось-вось заспяваюць у пары сваю песню. Напэўна, iх знарок паставiлi так, на ўзвышэннi - маўляў, няхай прычароўваюць людзей, няхай сцвярджаюць, што той, хто стварыў такiя цуды, не будзе прадаваць абы-якiя бочкi i кубельцы.

Каля драўляных дзiвосаў гаспадарылi невысокi, але статны дзядок i кабета маладога веку. Дзядок быў негаваркi: скажа адно-два словы i маўчыць, трымаючы сябе спакойна i спаважна. Затое яго памочнiца, па аблiччы нiбыта дачка, завiхалася як найстаранней: жвава шчабятала з пакупнiкамi, увiшна рахавала з iмi.

Цiкава было паназiраць за дзядком i кабетай, за iх гаспадаркай, слухаць пра бочкi-кубельцы гаману, але па суседству - новыя вiдовiшчы, i да iх клiкалi, прываблiвалi новыя галасы.

- Купляйце печкi зялезныя!

- Каму драцяныя клеткi, каму акварыумы?

- Свойскiя блешнi - налятайце спешна!

Звiнеў i гудзеў метал, галёкалi заклапочаныя прадаўцы.

Вырабаў з жалеза - i значных, i дробязных - было шмат, i падзiвiцца ды пазахапляцца тут таксама было з чаго. Пераходзячы з месца на месца, я дапытлiва разглядаў ледзь не кожную рэч, сям-там заводзiў размову, нават прыцэньваўся дзеля цiкавасцi.

- Лазовыя кошыкi - за невялiкiя грошыкi! Гэ, яшчэ адзiн адметны закутак! Толькi ўжо тут - майстрункi з лазы i лубу, чароту i саломкi. I не адны кошыкi цi кашолкi, а i дарожкi для падлогi, маты аконныя, рамкi для карцiн i фотакартак, капелюшы - адным словам, цэлае раздолле плеценых самаробкаў. Раптоўна напатканыя, яны ў той жа час не здалiся мне неспадзяванкамi, а як бы прынялi мяне ў сваё атачэнне звыкла i па-свойску, так, нiбыта мы даўно знаёмыя i разам трапiлi ў гэты кiрмашовы вiр з ваколiц не то Пiнска, не то маёй роднай магiлеўскай вёскi.

- Тканне i вязанне, вышыўкi!

Навiнкi - адна за адной. I прытыкам у шарэнгах i густымi астраўкамi на пазаддзi. Як выраблены адвольна, так i размясцiлiся дзе папала. Разнастайныя, безлiчныя, яны ўсё ж складалi i нешта адзiнае, стваралi нейкi агульны малюнак. Як i тыя людзi, што тоўпiлiся каля iх, ды i па ўсiм рынку, заклапочаныя сваiмi патрэбамi. Самое жыццё як бы сабралася тут з цэлага краю, пярэстае, шматплыннае, сабралася i, гамонячы галасамi Валяр'янiх i Маркоў, Марыль i Iванаў, усiх вясёлых i сумных, паказвае наросхрыст сваю напратку i душу.

Шырокi панадворак, мноства i новых i адных i тых жа вырабаў у розных месцах - усё абышоў я, усё агледзеў, i калi налюбаваўся, нацешыўся з таго, што пабачыў, павярнуў назад, да тых самаробак, якiя загадзя былi ўзяты на прыкметку. Хацелася прыдбаць сякiя-такiя чароўныя дробязi - на ўспамiн, дзеля зберажэння зазнанай цеплынi.

Я купiў мiнiяцюрную бярозавую статуэтку Лявонiхi-скакухi, саламяную фотарамку-пляцёнку, лёгкую, як пушынка, з цавейцам-шчупачком грушавую лыжку i даволi пагляднага, з пацешным голасам-курлыканнем глiнянага жорава. Купiў, развiтальна аглянуўся на краiну рамяства i пашыбаваў ад яе, прыгадваючы свой пакойчык у гасцiнiцы.

На цэнтральным праездзе рынку прыпынiўся на хвiлiну. Трэба было прыкiнуць-вырашыць, куды лепей, дакладней, куды цiкавей iсцi.

Рынак меў двое варот. Яны размяшчалiся адны супраць адных i выходзiлi на розныя, хоць i паралельныя, як мне казалi, вулiцы. Адну з гэтых вулiц я ўжо ведаў - iшоў па ёй сюды. Хацелася прайсцiся, дзе не быў, па незнаёмай вулiцы, i я скiраваў да яе.

Жывая ручаiна праезда падхапiла мяне i панесла сваёй грукатлiва-шумнаватай плынню. Ляскаталi колы фурманак i ручных тачак, шаргацела i дзугалася зямля пад нагамi пешаходаў. Гамана ж людская чулася мала, ды i прыглушана; тут, дзе заклапочана спяшалiся хто на рынак, а хто з рынку, усё жыло найболей рухам, засяроджанай iмклiвасцю.

Я ўжо быў паблiзу варот, калi раптам прыкмецiў ля iх юнака, якi паводзiў сябе даволi дзiўна. Стоячы на нейкiм узвышэннi, ён пазiраў то на людскую плынь (нiбыта ў мой бок), то некуды ў далячынь праезда i ўзмахваў саламяным капелюшом. "Дык гэта ж той, што быў з Марко, - прамiльгнула ў мяне думка. - I што гэта за знакi ён некаму падае?" Я прыпынiўся i паглядзеў назад - усцяж усёй цэнтральнай дарожкi. I, на здзiўленне сабе, пабачыў, што ля супрацьлеглых варот рынку таксама нехта раз-другi ўзмахнуў шапкай. Узмахнуў i болей - анi знаку, як растаў. "Гэ, цэлая змова! здзiвiўся я i падумаў: - Цi не мае ўся гэта сiгналiзацыя дачыненне да мяне?" Азадачаны, я пастаяў яшчэ крыху, пабегаў позiркам сям-там па праездзе i, не бачачы працягу спектакля, падыбаў далей, поўны разваг i здагадак. За юнаком прадаўжаў назiраць. Бачыў, як ён пры маiм наблiжэннi саскочыў з пустой скрынкi, на якой стаяў, як ён шмыгнуў з людской таўкатнi за вароты, як далучыўся там да сваёй кампанii - двух мужчын i жанчыны з немаўляткам на руках.

Яны стаялi пад дрэвам на другiм баку вулiцы, потым, калi я павярнуў з варот, таропка зайшлi мне наперад i прыпынiлiся на тратуары. Чакалi. А тым часам, як прыкмецiў я, з рынку спяшалася да iх падмацаванне - некалькi чалавек на чале з Марко. I атрымалася так, што, калi я падышоў да першай групы, другая амаль адначасова спынiлася ззаду, сапучы мне ў патылiцу. "Здорава спланавана ў вас!" - ледзь не выгукнуў я, азiраючыся.

Неяк вокамгненна ўтварыўся круг. Я глядзеў на iх, яны - на мяне, з хвiлiну пераглядвалiся моўчкi. I ўсмiхалiся - мажлiва, ад няёмкасцi, мажлiва, ад радасцi. Потым я падмiргнуў Марко, спытаў:

- Ну, што?

- Бяда, бацю, - пераводзячы дыханне, сказаў ён i паказаў на маю сетку. - Не знайшлi ў крамцы... I ў горадзе, кажуць, не будзе...

Пра што iшла гаворка - было зразумела: пра "Цыганiю". Мне пашчасцiла прыдбаць гэтую кнiгу, i яна, як найвялiкшая каштоўнасць, ляжала зараз у маёй сетцы. У сетцы? Ляжала? Не, яна была, яна тахкала ў маiм сэрцы, iскрыла недзе ў закутачку майго мозгу. Са сваёй кранаючай дадатковай назвай - Жарынка, са сваёй легендай i праўдай - хвалюючай бiяграфiяй. Я ўжо ўяўляў, як рынуся чытаць яе, калi прыйду ў гасцiнiцу, уяўляў, якое месца яна зойме ў мяне дома, у сэрцах маiх дзяцей, маiх блiзкiх i знаёмых. У маёй хатняй бiблiятэцы ёсць казкi многiх народаў свету - гэтыя неўмiручыя зернi мудрасцi людзей i вякоў (бадай усе, якiя выдавалiся), не было толькi цыганскiх, i вось яны ёсць, знойдзены нарэшце мною. Я iх не раз буду чытаць, параўноўваць з iншымi, а найперш з тым, што створана маiм народам, буду думаць, шмат думаць пра свае i чужыя шляхi-дарогi. Але ж, вiдаць, нешта падобнае хвалюе, падахвочвае i гэтых вось людзей, што разам з Марко стаяць зараз перада мной. Нездарма ж яны так узрушылiся, нездарма такiя дабойлiвыя. Дзiва што: роднае, самае блiзкае i дарагое i - не маюць, не знайшлi.

- А ён добра пашукаў? - паглядзеў я на Марко i кiўнуў у бок кнiгарнi.

- Добра. I ў запiсах сваiх праверыў - няма, сказаў, болей.

Дзе ж яны могуць дастаць "Цыганiю"? У кнiгарнях тутэйшых няма, пасылаць куды-небудзь просьбы - бескарысны занятак: я ж сам пiсаў. Выпадкова хiба пападзецца ў нейкай глухой крамцы. Толькi надзея на гэта малая: не надта багата тых крамак наведваюць яны, жывучы ў глыбiнцы, ды i не вельмi як гэта кнiга будзе ляжаць там. Выдадзеная недастатковай колькасцю, яна разышлася хутка i не па ўсiх мясцiнах. Што ж, тады трэба пакарыстацца паслугамi якой-небудзь бiблiятэкi, буйной, вядома, дзе ёсць кожнае рэдкае выданне. Але ж хiба яны дамагаюцца гэтага? Хiба такое выйсце задаволiць iх у поўнай меры? Не, iм трэба, каб "Цыганiя" кожны дзень была ў iх пад рукой, неразлучна з iмi. Каб яе чыталi-перачытвалi i дзядзька Марко, i юнак, што ў капелюшы, i гэтае вось цётчына дзiця, калi яно падрасце, усе ад старога да малога. Чым жа яны горшыя за мяне, што я буду мець гэтую кнiгу, а яны не? Хiба ў iх любасць да яе меншая або яны маюць меншае, чым я, дачыненне да яе?

Пакутлiвыя развагi, i iм, каб лiшне не катаваць сябе i Марко з сябрамi, трэба было хутчэй даваць рады.

- Патрымайце, - звярнуўся я да юнака, уступаючы яму адну з дужак сеткi.

Я дастаў "Цыганiю", палез у кiшэню па аўтаручку. Што напiсаць iм на ўспамiн? Братам - ад брата. Так, а далей? Пра сумесныя клопаты i хваляваннi, пра жар узаемнай спагады i падтрымкi. Ну, i яшчэ пра шчасце-радасць на доўгiя гады. Правiльна, бадай, нешта ў такiм плане. Няхай не зусiм арыгiнальна, але затое так, як яно ёсць i як хочацца.

Я зрабiў надпiс на загаловачнай старонцы i працягнуў, дакладней, як бы ўручыў сваю Жарынку дзядзьку Марко. Ён усхвалявана схапiў маю руку i пачаў трэсцi яе, прыгаворваючы:

- Дзякуем, дзякуем, чалавеча. I даруй, даруй нам.

- Нiшто, валодайце, я ж сабе яшчэ знайду, - сказаў я, беручы сетку ад юнака.

Марко паглядзеў на цану кнiгi i выхапiў кашалёк.

- Грошы тут нi пры чым, - усмiхнуўся я. - Гэта ж падарунак.

- Дык чым жа вам аддзячыць? - спытала жанчына, пагушкваючы малое на руках. - Хiба варажбой?

Пачуўся смяшок, яна ж, быццам нiчога не здарылася, прадаўжала:

- Давайце. Так паваражу, як нiкому нiколi не варажыла. Шчыра скажу ўсю праўду.

- Шчыра - i не пашкадуеце мяне, не падсалодзiце гэтай праўды? адказаў я, падтрымлiваючы жартаўлiвы тон размовы. - Не, нешта не хочацца займацца сур'ёзнай справай, лепей давайце парадуемся - у нас жа дзеля гэтага хоць маленькая, але ёсць прычына.

Усе заўсмiхалiся, i я, карыстаючыся добрай часiнай, пачаў развiтвацца.

- Шчасця вам i вашай Цыганii! - сказала мне жанчына, калi я пацiснуў ёй руку.

- О, такая зычлiвасць i ёсць найлепшая падзяка, - адказаў я з хваляваннем. - I вам вялiкага шчасця!

Iдучы вулiцай, я праз нейкi час на хаду азiрнуўся. Марко i яго сябры ўсё яшчэ стаялi на тым жа месцы. Яны гарталi кнiгу, разглядвалi яе i былi вясёлыя. Мне таксама свётла i хораша было на душы, хаця адначасна нешта i засмучала, не давала спакою.

1965 г.