The Project Gutenberg EBook of Eta Eyolf, by Henrik Ibsen This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org

Dramo en tri aktoj

Tradukis Odd Tangeru

ALFRED ALLMERS, bienulo, literaturisto, iama pohora instruisto. Sinjorino RITA ALLMERS, lia edzino. EYOLF, ilia infano; na#365; jarojn a#285;a. Fra#365;lino ASTA ALLMERS, pli juna duonfratino de Alfred. In#285;eniero BORGHEJM. RATO-FRA#364;LINO.

(La okaza#309;oj trovas lokon en la bieno de Allmers #265;e la fjordo, kelkajn mejlojn de la urbo.)

UNUA AKTO

(Bela, ri#265;e ekipita #285;ardena #265;ambro. Multaj mebloj, floroj, plantoj. En la fono malfermitaj vitraj pordoj al verando. Vasta elvido super la fjordon. Arbarkovritaj montetoj fore. Sur amba#365; flankaj muroj estas pordoj; tiu dekstre estas duobla pordo kaj iom pli malanta#365;a. Anta#365;e dekstre estas sofo kun opaj kusenetoj kaj kovriloj. Se#285;oj kaj malgranda tablo #265;e la sofoangulo. Anta#365;e maldekstre estas pli granda tablo kun apogse#285;oj #265;irka#365;e. Sur la tablo staras kofreto. Estas frua somermateno en varma sunvetero.)

(Sinjorino Rita Allmers staras apud la tablo, kun la dorso dekstren, elprenante el la kofreto. #348;i estas bela, iom granda, #349;velbrusta, blonda sinjorino de proksimume 30 jaroj. Vestita en hela matenrobo.)

(Iom poste fra#365;lino Asta Allmers envenas tra la pordo dekstre, vestita en helbruna somerkostumo kun #265;apelo, jako kaj sun#349;irmilo. Sub la brako #349;i havas sufi#265;e grandan, #349;lositan tekon. #348;i estas svelta, mezalta, kun malhelaj haroj kaj profundaj, seriozaj okuloj. 25 jara.)

ASTA

(enveninta tra la pordo) Bonan matenon, kara Rita.

RITA

(turnas la kapon kaj kapsignas al #349;i) Jen, – #265;u estas vi, Asta! #264;u vi tiel frue venas el la urbo? Tiom foren al ni?

(metas la vesta#309;ojn sur se#285;on apud la pordo) Jes, mi havis e#265; ne momentan kvieton. #348;ajnis al mi, ke mi nepre devis iri #265;i tien kaj vidi etan Eyolf hodia#365;. Kaj anka#365; vin. (metas la tekon sur la tablon #265;e la sofo) Kaj mi veturis per la vapor#349;ipo.

RITA

(ridetas al #349;i) Kaj surborde vi eble renkontis iun a#365; alian bonan amikon? Tiel hazarde, mi pensas.

ASTA

(trankvile) Ne, mi tute ne renkontis iun konatulon. (rigardas en la kofreton) Sed, Rita, – kio do tio estas?

RITA

(da#365;re elpakas) La valizo de Alfred. #264;u vi ne rekonas #285;in?

ASTA

(#285;oja, proksimi#285;as) #264;u! Alfred revenis hejmen?

RITA

Jes, imagu, – li venis tute neatendite per la nokta trajno.

Ho, do estis tio , kion mi sentis! Estis tio , kio tiris min #265;i tien! – Kaj li nenion skribis anta#365;e? E#265; ne po#349;tkarton?

Jes, horon anta#365; ol li venis. Tute mallonge kaj malvarme. (ridas) #264;u ne kutimas al li, Asta?

ASTA

Jes ja. #264;ion li faras tiel senemocie.

RITA

Sed des pli #285;uinde estis, kiam mi havis lin reen.

ASTA

Jes, mi ja komprenas.

RITA

E#265; dek kvar tagojn anta#365; ol mi atendis lin!

ASTA

Kaj li fartas bone? Ne deprimata?

RITA

(fermas la kofreton kaj ridetas al #349;i) Li aspektis kvaza#365; transformita, kiam li envenis tra la pordo.

ASTA

Kaj e#265; ne laca, #265;u?

RITA

Jes, laca mi kredas ke li vere estis. Sufi#265;e laca, jes. Sed, la kompatindulo, li ja iris piede preska#365; la tutan vojon.

ASTA

Kaj la aero inter la altaj montoj certe estis iom akra por li.

RITA

Ne, tion mi vere ne opinias. Mi a#365;dis lin tusi e#265; ne unu fojon.

ASTA

Jen, vi vidu! Do estis tamen bone, ke la kuracisto decidigis lin fari tiun ekskurson.

RITA

Jes, nun, kiam #285;i fine estas finita, jen –. Sed komprenu, ke estis terura tempo por mi, Asta. Pri tio mi neniam volis paroli. Kaj vi ja malofte vizitis min –

ASTA

Jes, eble ne estis juste de mi. Sed –

RITA

Nu, nu, nu, – vi havas ja la lernejon tie en la urbo. (ridetas) Kaj nia vojkonstruisto – li estis ja forvoja#285;inta, anka#365; li.

ASTA

Ho, lasu nun tion, Rita!

RITA

Nu ja do. Ni lasu la vojkonstruiston. – Sed kiom mi sopiris por Alfred! Tia malpleneco! Forlasita, en dezerto! Hu, aspektis kvaza#365; iu estus enteri#285;inta en la domo –!

ASTA

Nu, bona Dio, – nur ses a#365; sep semajnojn –

RITA

Jes, sed memoru, ke Alfred neniam anta#365;e estis for de mi. E#265; ne tagnokton. Neniam en #265;iuj tiuj dek jaroj –

ASTA

Ne, sed tial mi opinias, ke vere ne tro frue estis, ke li #265;i-jare iom elvenis. Li devus fari montaran ekskurson #265;iun someron. Tion li estus devinta.

(duone ridetante) Ak do, vi facile parolas, vi. Se mi estus tiom – tiom sa#285;a kiel vi, mi eble lasus lin libera pli frue – eble. Sed #349;ajnis al mi, ke mi ne povis, Asta! Aspektis al mi, kvaza#365; mi neniam plu revidus lin. #264;u vi tion ne komprenas?

ASTA

Ne. Sed eble estas pro tio, ke mi mem havas neniun por perdi.

RITA

(kun #349;ercema rideto) Vere neniun – #265;u?

ASTA

Ne la#365; mia scio. (interrompante) Sed diru, Rita, – kie estas Alfred? #265;u li ankora#365; dormas?

RITA

Ho, ne. Li elliti#285;is same frue hodia#365;, kiel li kutimas.

ASTA

Nu, kaj do li ver#349;ajne ne estis tro laca.

RITA

Jes, #265;i-nokte. Kiam li venis. Sed nun li havis Eyolf ene #265;e si pli ol unu horon.

ASTA

La kompatinda, eta, pala knabo! #264;u li nun denove komencu lernadi kaj lernadi?

RITA

(levante la #349;ultrojn) Vi scias, ke estas kiel Alfred deziras.

ASTA

Jes, sed mi opinias, ke vi devus tion kontra#365;stari, Rita.

RITA

(iom senpacienca) Ne, – kiel do vi pensas, – en tio mi vere ne povas min enmiksi. Tiujn rilatojn Alfred pli bone komprenas ol mi. – Kaj pri kio vi opinias ke Eyolf sin okupigu? Li ja ne povas #265;irka#365;kuri kaj ludi, li, – kiel aliaj infanoj.

ASTA

(decidite) Mi parolu kun Alfred pri tio #265;i.

RITA

Jes, kara, tion faru. – Nu, jen vidu –

(Alfred Allmers , en somerkostumo, permane kondukante Eyolf , envenas tra la pordo maldekstre. Li estas svelta, belstatura viro de 36-37 jaroj, kun pla#265;aj okuloj, maldensa hararo kaj barbo. Lia viza#285;o aspektas serioze kaj penseme. – Eyolf havas vesta#309;on de fasono kiel uniformo kun oraj #349;nuroj kaj leonbutonoj. Li lamas kaj havas lambastonon sub la maldekstra brako. La gambo estas lama. Li estas malaltkreska, aspektas malsane, sed havas belajn, sa#285;ajn okulojn.)

(lasas Eyolf ; #285;oja aliras kaj donas al Asta amba#365; manojn) Asta! Karega Asta! Jen vi #265;i tie en nia forejo! Kaj ke mi balda#365;e vin vidus!

ASTA

#348;ajnis al mi ke mi devus –. Bonvenon ree hejmen!

ALLMERS

(agitas #349;iajn manojn) Dankon.

RITA

#264;u li ne aspektas admirinde?

ASTA

(fiksrigardas lin) Aminde! Vere aminde! Kun brilaj okuloj! Nu, do vi certe multe skribis dumvoje. (#285;oje ekkriante) #264;u eble la tuta libro estas preta, Alfred?

(#349;ultrotiras) La libro –? Ho, #285;i –

ASTA

Jes, mi imagis, ke por vi pli facile fari#285;us, kiam vi elvenus.

ALLMERS

Tion anka#365; mi opiniis. Sed vidu, – fari#285;is tute alie, kara. Mi vere e#265; ne skribis linion en la libro.

Nu tiel! Mi ne komprenis, kial la amaso da papero ku#349;as netu#349;ita en la valizo.

ASTA

Sed, kara Alfred, pri kio vi do okupi#285;is dum tiu longa tempo?

ALLMERS

(ridetas) Nur promenadis kaj pensis kaj pensis kaj pensis.

RITA

(metas sian brakon #265;irka#365; lian #349;ultron) Iomete pensis pri tiuj, kiuj hejme sidis?

ALLMERS

Jes, kompreneble. E#265; multe. #264;iun opan tagon.

RITA

(lasas lin) Nu, do #265;io estas ja en bona ordo.

ASTA

Sed nenion skribis en la libro? Kaj tamen vi jen povas aspekti tiom #285;oja kaj kontenta? Tia vi ne alie kutimas esti. Ne kiam la laboro estas peza, mi opinias.

Jen vi pravas. #264;ar mi vere estis stulta anta#365;e, komprenu. La pensado, #285;i entenas la plej bonan en la homo. Kio skribi#285;as sur la paperon, ne multe ta#365;gas.

ASTA

(ekkriante) Ne multe ta#365;gas!

RITA

(ridas) Sed #265;u vi frenezi#285;us, Alfred!

(fideme suprenrigardas al li) Ho jes, pa#265;jo, – kion vi skribas, tio ta#365;gas.

(ridetas kaj glittu#349;as liajn harojn) Ja, ja, #265;ar vi tion diras, do –. Sed kredu min, – iu venos poste, kiu e#265; pli ta#365;gos.

EYOLF

Kaj kiu li do estus? Ho, diru!

ALLMERS

Paciencu. Li certe venos kaj prezentos sin.

EYOLF

Kaj kion do vi jen faros?

ALLMERS

(serioze) Tiam mi denove iros en la montaron –

– supren sur la altejojn kaj la altajn vastejojn.

EYOLF

Pa#265;jo, #265;u vi ne kredas, ke mi balda#365; estos tiom forta, ke mi povos akompani vin?

ALLMERS

(dolorige tu#349;ata) Ho jes, eble, mia knabeto.

EYOLF

#264;ar al mi aspektas tiom grande, ke anka#365; mi povus grimpi la montojn.

ASTA

(deturnante) Jen, kiel bela kaj belvestita vi estas hodia#365;, Eyolf!

EYOLF

Jes, #265;u ne, onklino?

ASTA

Jes ja. #264;u estas pro pa#265;jo, ke vi metis la novajn vesta#309;ojn?

EYOLF

Jes, mi petis panjon pri tio. #264;ar mi volis ke pa#265;jo vidu min tia.

(malla#365;te al Rita ) Vi ne devus doni al li tian kostumon.

RITA

(malla#365;te) Ho, li tiom longe petegis min. Ege petis. Li ne lasis min en paco.

EYOLF

Kaj a#365;du, pa#265;jo, – Borghejm a#265;etis al mi pafarkon. Kaj anka#365; trejnigis min pafi.

ALLMERS

Jen, jes, vere estas io por vi, Eyolf.

EYOLF

Kaj kiam li venontfoje revenos, mi anka#365; petos lin instrui al mi na#285;i.

ALLMERS

Na#285;i! Ho, sed kial vi do tion volas!

EYOLF

Jes, #265;ar #265;iuj knaboj malsupre sur la marbordo, ili scipovas na#285;i. Estas nur mi, kiu ne scipovas.

ALLMERS

(kortu#349;ita, metas la brakojn #265;irka#365; lin) Estas permesite lerni #265;ion kion vi volas! #264;ion kion vi mem deziras lerni.

EYOLF

Jes, #265;u vi scias kion mi pleje deziras, pa#265;jo?

Pleje mi deziras lerni fari#285;i soldato.

ALLMERS

Ho, eta Eyolf, estas multaj aliaj okupoj, kiuj estas pli bonaj ol tiu.

EYOLF

Jes, tamen kiam mi estos granda, tiam mi ja devas esti soldato. Tion vi ja scias.

ALLMERS

(premegas la manojn) Jes, jes, jes; ni vidos –

ASTA

(eksidas #265;e la tablo dekstre) Eyolf! Venu al mi, kaj mi ion al vi rakontos.

EYOLF

(iras al #349;i) Kio estas, onklino?

ASTA

Imagu, Eyolf, mi vidis la Rato-fra#365;linon.

EYOLF

#264;u! Vi vidis la Rato-fra#365;linon! Ho, vi nur #349;erctrompas min!

ASTA

Ne, estas vero. Mi vidis #349;in hiera#365;.

EYOLF

Kie vi do vidis #349;in?

ASTA

Mi vidis #349;in sur la vojo, ekster la urbo.

ALLMERS

Anka#365; mi vidis #349;in ie en la kamparo.

RITA

(kiu sidas en la sofo) Eble anka#365; ni vidos #349;in, Eyolf.

EYOLF

Onklino, #265;u ne estas strange, ke #349;i estas nomita Rato-fra#365;lino?

ASTA

La homoj nur nomas #349;in tiel, #265;ar #349;i iras tra kamparo kaj la#365; bordoj forpelante #265;iujn ratojn.

ALLMERS

Efektive #349;i la#365;dire estas nomita fra#365;lino Lup, mi kredas.

EYOLF

Lup? Tio ja signifas lupo.

(Frapetas lin sur la kapon) Jen, anka#365; tion vi scias, Eyolf!

EYOLF

(pensema) Do eble estas vero, ke #349;i estas lup-fantomo dum la nokto. #264;u vi tion kredas, pa#265;jo?

ALLMERS

Ho ne, tion mi ne kredas. – Sed nun vi devus iri eksteren kaj iom ludi en la #285;ardeno.

EYOLF

#264;u vi ne opinias, ke estas pli bone ke mi kunportu kelkajn librojn?

ALLMERS

Ne, de nun neniujn librojn. Prefere iru malsupren al la aliaj knaboj sur la bordo.

EYOLF

(#285;enata) Ne, pa#265;jo, mi ne volas malsupreniri al la knaboj hodia#365;.

Ne, #265;ar mi surhavas #265;i tiujn vesta#309;ojn.

ALLMERS

(sulkas la frunton) #264;u ili mokridas – mokridas viajn belajn vesta#309;ojn!

EYOLF

(eviteme) Ne, tion ili ne kura#285;as. #264;ar tiam mi batus ilin.

Sed ili estas tiom malbonkondutaj, tiuj knaboj. Kaj ili diras, ke mi neniam povos fari#285;i soldato.

ALLMERS

(kun subpremata kolero) Kial ili do tion diras?

EYOLF

Eble ili estas enviemaj. #264;ar, pa#265;jo, ili estas ja tiom malri#265;aj, ke ili devas iri nudpiede.

ALLMERS

(malla#365;te, kun sufokata vo#265;o) Ho, Rita, – kiom jeno turmentas mian koron!

RITA

(trankviligante, ekstaras) Nu, nu, nu!

ALLMERS

(minacante) Sed tiuj knaboj, iam ili lernos, kiuj estas majstroj tie malsupre sur la bordo!

ASTA

(a#365;skultante) Iu frapas.

EYOLF

Certe estas Borghejm!

(La Rato-fra#365;lino envenas silente kaj trankvile tra la dekstra pordo. #348;i estas malalta, maldika, kurba esta#309;o, maljuna, grizhara, kun akraj pikantaj okuloj. Vestita en malnovmoda, flordesegnita robo kun kufo kaj manteleto. Per la mano #349;i tenas grandan, ru#285;an pluv#349;irmilon, kaj sur la brako, en #349;nuro, nigran saketon.)

(malla#365;te, tenante la robon de Asta ) Onklino! Eble estas #349;i!

RATO-FRA#364;LINO

(genufleksas #265;e la pordo) Mi humile petas permeson, – #265;u la gesinjoroj havas ion ron#285;antan en la domo?

Jes, #265;ar alie mi volonte #349;atus helpi la gesinjorojn senigi sin de tio.

RITA

Jes, jes, ni komprenas. Sed ni havas neniujn tiajn.

RATO-FRA#364;LINO

Estas vere malfeli#265;e. #264;ar #285;uste nun mi faras rondvoja#285;on. Kaj neniu scias, kiam mi revenos en tiu #265;i regiono. – Ho, kiom laca mi estas!

ALLMERS

(montras al se#285;o) Jes, vi tiel aspektas.

RATO-FRA#364;LINO

Oni devus ja neniam fari#285;i laca bonfarante al la malfeli#265;aj etuloj, kiuj estas malamataj kaj persekutataj tiom severe. Sed la fortoj el#265;erpi#285;as.

RITA

Eble vi volas sidi kaj iom ripozi?

RATO-FRA#364;LINO

Multajn dankojn. (eksidas sur se#285;on inter la pordo kaj la sofo) #264;ar la tutan nokton mi okupi#285;is en aferoj.

Jes, sur la insuloj. (klukridas) La homoj vere bezonis sendi por mi. Nu, ili ege malemis. Sed estis la nura rimedo. Ili tamen devis ron#285;i la acidan pomon. (rigardas Eyolf kaj kapsignas) Acidan pomon, sinjoreto. Acidan pomon.

EYOLF

(senpere, iom timigita) Kial devis ili –?

Fakte ili ne povis sin plu nutri. Pro la ratoj kaj #265;iuj iliaj ratinfanoj; la juna sinjoro certe komprenas.

Hu! La kompatinduloj, #265;u ili havas tiom da ili?

RATO-FRA#364;LINO

Jes, svarmegis. (ridas silente kaj kontente) En la litoj ili svarmadis kaj #265;irka#365;kuris la tutan nokton. En la laktujojn ili falis. Kaj trans la plankojn ili siblante kuradis #265;iudirekten.

(malla#365;te, al Asta ) Tien mi neniam volas voja#285;i, onklino.

Kaj jen mi venis – kaj krome iu alia. Kaj ni kunprenis ilin, #265;iujn. La dol#265;ajn etulojn! Al ili #265;iuj ni du metis finon.

EYOLF

(kriante) Pa#265;jo, – jen, jen!

(montras) Estas io baraktanta en la saketo!

RITA

(maldekstren; krias) Hu do! Elpelu #349;in, Alfred!

RATO-FRA#364;LINO

Ho, karega sinjorino, ne timu tian etan figura#265;on.

Estas nur Mopsulo. (malligas la saketon) Venu nun el la mallumo, vi karega amiko mia.

(Hundeto kun lar#285;a, nigra muzelo metas sian kapon el la saketo.)

(kape kaj mane signas al Eyolf ) Proksimi#285;u nur fide, vi eta vundita batalanto! #284;i ne mordas. Alvenu! Alvenu!

(tenas sin al Asta ) Ne, mi ne kura#285;as.

RATO-FRA#364;LINO

#264;u ne #349;ajnas al la juna sinjoro, ke #285;i havas mildan kaj #349;atindan aspekton?

(surprizita, montras) Tiu jena?

(duonla#365;te, fiksrigardas la hundon seninterrompe) #348;ajnas al mi ke #285;i havas la plej teruran – aspekton kiun mi iam vidis.

RATO-FRA#364;LINO

(fermas la saketon) Ho, #349;an#285;i#285;os, #349;an#285;i#285;os.

EYOLF

(senpere proksimi#285;as, tute proksime, kaj facile glitfrapetas la saketon.) Delikata, – delikata #285;i tamen estas.

(kun konsiderema vo#265;o) Sed nun #285;i estas tiom laca kaj el#265;erpita, la kompatindulo. Tiom ege laca #285;i estas. (rigardas al Allmers ) #264;ar estas fortostre#265;a, – tia ludo, sinjoro komprenu.

ALLMERS

Kian ludon vi sugestas?

Aha, estas eble la hundo, kiu logas la ratojn.

(kapsignas) Mopsulo kaj mi. Ni du kunlaboras. Kaj tio iras glate. Almena#365; aspekte . #284;i ekhavas #349;nuron ligitan al la kolringo. Kaj jen mi kondukas #285;in tri fojojn #265;irka#365; la domon. Kaj ludas bu#349;harmonikon. Kaj kiam tion ili a#365;das, tiam ili trudi#285;as supren el la keloj kaj malsupren de la subtegmentejoj kaj el le truoj, – #265;iuj tiuj benindaj, etaj krea#309;oj.

EYOLF

#264;u tiam #285;i mortmordas ilin?

RATO-FRA#364;LINO

Ho, fore de tio! Ne, ni iras en la boaton, li kaj mi. Kaj ili sekvas post ni. La grandaj kaj iliaj etuloj.

EYOLF

(stre#265;ita) Kaj jen kio –? Rakontu!

RATO-FRA#364;LINO

Jen ni debordi#285;as. Kaj mi julas kaj ludas bu#349;harmonikon. Kaj Mopsulo, #285;i na#285;as malanta#365;e (kun fajrer-#349;utantaj okuloj) Kaj #265;iuj tiuj kiuj svarmadis kaj #265;irka#365;kuris, ili sekvas, sekvas nin sur la profundan akvon. Jes, #265;ar tion ili devas!

#284;uste #265;ar ili ne volas . #264;ar ili tiom timotremas anta#365; la akvo, – tial ili trudi#285;as en #285;in.

#264;iu kreita opulo. (pli malla#365;te) Kaj jen #265;io estas tiom trankvila kaj bona kaj malluma por la #349;atindaj etuloj, kiom ili nur povas deziri. Dormas tie malsupre en tia dol#265;a kaj longa dormo. #264;iuj tiuj kiujn la homoj malamas kaj persekutas. (ekstaras) Nu, en pli fruaj tempoj mi ne bezonis Mopsulon. Tiam mi mem allogis. Mi sola.

(stre#265;ita) Ho, diru al mi, kiu li estis!

RATO-FRA#364;LINO

(ridas) Estis mia amato, tiu, vi eta #265;armulo!

(malmole) Malsupre #265;e #265;iuj tiuj ratoj. (denove milde) Sed nun mi devas denove eliri al la aferoj. #264;iam survoje. (al Rita ) #264;u la gesinjoroj tute ne bezonas min hodia#365;? #264;ar tial mi povus finfari samtempe.

RITA

Dankon ne; mi opinias, ke ne estas bezonata.

RATO-FRA#364;LINO

Nu-ja, plej kara sinjorino, oni neniam scias –. Se la gesinjoroj rimarkus, ke estas io kio ron#285;adas, – kaj svarmas kaj #265;irka#365;kuras. – jen sendu por mi kaj Mopsulo. – Adia#365;, adia#365; milfoje. (#348;i eliras tra la pordo dekstre.)

(malla#365;te triumfe al Asta ) Onklino, jen pensu, ke anka#365; mi vidis la Rato-fra#365;linon!

(Rita eliras sur la verandon kaj ventumas sin per po#349;tuko. Iom poste Eyolf gardeme kaj nerimarkite eliras dekstren.)

(prenas la tekon de la tablo #265;e la sofo) #264;u estas via teko, tiu #265;i, Asta?

ASTA

Jes, mi havas kelkajn malnovajn leterojn en #285;i.

ALLMERS

Nu, la familiajn leterojn –

ASTA

#264;ar vi ja petis min ordigi ilin por vi dum via foresto.

(frapetas #349;ian kapon) Kaj jen por tio vi trovis tempon, vi!

ASTA

Ho jes. Mi faris tion parte #265;i tie kaj parte en la urbo #265;e mi mem.

ALLMERS

Dankon, kara –. #264;u vi trovis ion apartan en ili?

ASTA

(supra#309;e aludante) Nu, – ion a#365; alian oni ja #265;iam trovas en tiaj malnovaj paperoj, vi scias. (malla#365;te, sincere) Tio en la teko, tio estas la leteroj de patrino.

ALLMERS

Do, tiujn vi ja kompreneble mem retenos.

ASTA

(kun sindevigo) Ne. Mi deziras, ke anka#365; vi tralegu ilin, Alfred. Iam, – pli malfrue en la vivo. – Sed hodia#365; mi ne kunprenis la #349;losilon de la teko.

ALLMERS

Ne estas bezonata, kara Asta. #264;ar mi tamen neniam legos la leterojn de via patrino.

ASTA

(fiksrigardas lin) Do mi iam, – tiel en hejmeca vespera horo, rakontu al vi ion de tio, kio tie estas rakontita.

ALLMERS

Jes, tion vi prefere faru. Sed gardu nur la leterojn de via patrino. Vi ne havas tro da memora#309;oj post #349;i.

(Li donas la tekon al Asta . #348;i prenas #285;in kaj metas #285;in sur la se#285;on sub la supervesta#309;ojn.)

(Rita reen venas en la #265;ambron.)

RITA

Hu, #349;ajnas al mi, ke tiu maljuna, terura virina#265;o kvaza#365; kunportis kadavran odoron.

ALLMERS

Jes, iom timiginda #349;i ja estis.

RITA

Mi preska#365; sentis min malsana, dum #349;i estis en la #265;ambro.

ALLMERS

Krome mi povas kompreni tiun trudan, logantan forton, pri kiu #349;i parolis. La soleco supre inter la montopintoj kaj sur la vastaj altebena#309;oj havas ion de la sama.

ASTA

(rigardas lin atenteme) Kio vere okazis en vi, Alfred?

Jes, io estas. Kvaza#365; metamorfozo. Anka#365; Rita rimarkis tion.

RITA

Jes, mi tion vidis tuj kiam vi revenis. Sed tio do nur estas por bono, tio, Alfred?

Devas esti por bono. Kaj estu kaj fari#285;u por bono.

RITA

(ekkrie) Vi ion spertis dum la voja#285;o! Ne neu! #264;ar mi vidas la#365; via aspekto!

ALLMERS

(skuas la kapon) E#265; nenion – ekstere. Sed –

Interne en mi vere okazis eta metamorfozo.

(trankviligante, frapetas #349;ian manon) Nur por bono, kara Rita. Pri tio vi senzorge fidu.

RITA

(eksidas sur la sofon) Tion #265;i vi nepre al ni tuj rakontu. #264;ion!

(turnas sin al Asta ) Jes, ni eksidu, anka#365; ni. Jen mi provos rakonti. Plej eble bone.

(Li eksidas sur la sofon apud Rita. Asta anta#365;entiras se#285;on kaj eksidas proksime apud li. Mallonga pa#365;zo.)

RITA

(rigardas lin kvaza#365; esperante) Jen do –?

ALLMERS

(rigardas anta#365;en) Kiam mi pripensas mian anta#365;an vivon – kaj mian sorton – dum la lastaj dek – dekunu jaroj, #285;i aspektas por mi kvaza#365; fabelo a#365; kvaza#365; revo. #264;u ne anka#365; al vi tiel aspektas, Asta?

ASTA

Jes, multmaniere anka#365; mi tion trovas.

ALLMERS

(da#365;rigante) Kiam mi pensas pri tio, kion ni du estis pli frue, Asta. Ni du kompatindaj, malri#265;aj, orfoj –

RITA

(senpacience) Nu do, tio okazis ja anta#365; longe.

ALLMERS

(sen #349;in a#365;skultante) Kaj nun mi sidas #265;i tie en ri#265;eco kaj pompo. Povis plenumi mian vivotaskon. Povis labori kaj studi, – #265;io la#365; propra emo. (etendas la manon) Kaj tiun tutan, nekompreneblan feli#265;on – #285;in ni #349;uldas al vi, kara Rita.

RITA

(duone #349;erce, duone senvole, ekfrapetas lin sur la manon) Nun vi bonvole #265;esu pri tiu babilado.

ALLMERS

Mi ja nur tion mencias kiel ia enkonduko –

RITA

Ho, transsaltu do tiun enkondukon!

ALLMERS

Rita, – ne kredu, ke estis la konsilo de la kuracisto, kiu pelis min supren en la montaron.

Estis tio, ke mi ne plu trovis trankvilon #265;e mia labortablo.

RITA

Ne trankvilon! Kara, kiu do #285;enis vin!

ALLMERS

(skuas la kapon) Neniu de ekstere. Sed mi havis senton en mi, ke mi rekte misuzis – a#365; – neglektis miajn plej bonajn talentojn. Ke mi mal#349;paris la tempon.

ASTA

(grandokule) Dum vi skribis la libron?

ALLMERS

(kapjesas) #264;ar mi havas ja ne nur por tio talentojn. Mi eble povus fari anka#365; ion alian.

RITA

#264;u pri tio vi sidis cerbumante?

Kaj tial vi laste fari#285;is nekontenta pri vi mem. Kaj anka#365; pri ni aliuloj. Jes, #265;ar tia vi estis, Alfred!

ALLMERS

(rigardas anta#365;en) Tie mi sidis kurbigita super la tablo kaj skribis tagon post tago. Multfoje anka#365; duonan nokton. Skribis kaj skribis sur la granda, dika libro pri "La homa respondeco". Hm!

ASTA

(metas sian manon sur lian brakon) Sed, kara, – tiu libro estu ja la verko de via vivo.

RITA

Jes, tion vi ja sufi#265;e ofte diris.

ALLMERS

Tiel mi pensis. #284;uste de la tempo kiam mi komencis fari#285;i plenkreska. (kun varma esprimo en la okuloj) Kaj jen vi igis min kapabla ekkomenci #285;in, vi, kara Rita –

(ridetas al #349;i) – vi kun via oro kaj viaj verdaj arbaroj –

RITA

(duone ridante, duone #265;agrenita) Se ankora#365;foje vi elbu#349;igas tiun stulta#309;on, mi batos vin.

ASTA

(rigardas lin maltrankvile) Sed la libro, Alfred?

ALLMERS

#284;i kvaza#365; komenci#285;is fori#285;i. Sed pli kaj pli alti#285;is la penso pri pli superaj devoj, kiuj prezentis postulojn al mi.

RITA

(radia, prenas lian manon) Alfred!

ALLMERS

La penso pri Eyolf, kara Rita.

RITA

(seniluziigita, malprenas lian manon) Nu ja, – pri Eyolf!

ALLMERS

Pli kaj pli profunden eta Eyolf prenis lokon en mi. Post la fatala falo de la tablo –. Kaj pleje post kiam ni certi#285;is, ke estas nekuraceble –

RITA

(insiste) Sed vi ja zorgas pri li la#365; #265;iuj povoj, Alfred.

ALLMERS

Kiel lerneja instruisto, jes. Sed ne kiel patro. Kaj patro estas kio mi de nun volas esti por Eyolf.

RITA

(rigardas lin kaj skuas la kapon) Aspekte mi ne vere komprenas vin.

ALLMERS

Mi celas, ke mi el #265;iuj miaj povoj volas provi igi lian nekuraceblan staton tiom milda kaj facila kiom elpenseble.

RITA

Ho, sed, vi, – dank' al Dio, mi opinias, ke li ne sentas tion tiom profunde.

ASTA

(kortu#349;ita) Ho jes, Rita, li sentas.

ALLMERS

Jes, estu certa, ke li sentas tion profunde.

RITA

(senpacience) Sed, kara, – kion pli povas vi do por li fari?

Mi volas provi lumigi #265;iujn tiujn ri#265;ajn eblecojn, kiuj aperas en lia infana animo. #264;io kion li havas en si de noblaj #285;ermoj, mi volas instigi al kresko, – porti florojn kaj fruktojn. (pli kaj pli arde; ekstaras) Kaj mi volas pli ol tio ! Mi volas helpi lin harmoniigi siajn dezirojn kaj tion, kio ku#349;as atingebla anta#365; li. #264;ar tia li ne estas nun. Lia tuta aspiro celas tion, kio lian tutan vivon restos por li neatingebla. Sed mi volas krei senton de feli#265;o en lia animo.

(Li pa#349;as kelkajn fojojn tien kaj reen sur la planko. Asta kaj Rita sekvas lin per la okuloj.)

RITA

Vi devus preni tiujn aferojn pli trankvilanime, Alfred!

ALLMERS

(haltas apud la tablo maldekstre kaj rigardas ilin) Eyolf da#365;rigu la verkon de mia vivo. Se li tion volas. A#365; li povas elekti ion, kio estas plene lia propra. Plej eble tio. – Do, #265;iuokaze mi lasas mian resti.

RITA

(ekstaras) Sed, plej kara Alfred, – #265;u vi ne povas labori por vi amba#365;, vi kaj Eyolf?

Ne, tion mi ne povas. Neeble! Mi ne povas dividi min mem. Kaj tial mi cedas. Eyolf estu la superulo en nia parencaro. Kaj mi faros tion la verko de mia vivo fari lin la superulo.

ASTA

(ekstaris kaj iras al li) Tio #265;i kostis por vi terure severan batalon, Alfred.

ALLMERS

Jes, efektive. #264;i-hejme mi ne estus reginta min mem. Neniam trudinta min mem al rezigno. Neniam #265;i-hejme.

RITA

Tial vi do faris voja#285;on #265;i-somere?

ALLMERS

(kun lumantaj okuloj) Jes! Kaj jen mi atingis supren en la senfinan solecon. Vidis la sunlevi#285;on lumi sur la pintojn. Sentis min pli proksima al la steloj. Kvaza#365; en kompreno kaj komunumo kun ili. Kaj jen mi kapablis.

ASTA

(mal#285;oje) Sed neniam plu vi da#365;rigos skribi la libron pri "La respondeco de la homo"?

ALLMERS

Ne, neniam, Asta. Mi ne povas dividi min inter du taskoj, mi ja diras. – Sed mi volas realigi la respondecon de la homo – en mia vivo.

RITA

(kun rideto) #264;u vi vere kredas ke vi povas subteni tiajn altajn intencojn #265;i-hejme?

ALLMERS

(prenas #349;ian manon) Lige kun vi mi povas. (etendas la alian manon) Kaj lige anka#365; kun vi, Asta.

RITA

(retiras sian manon) Do kun du. Vi tamen povas vin dividi.

(Rita foriras de li kaj haltas #265;e la pordo de la #285;ardeno.)

(Iu frapas facile kaj rapide sur la pordon dekstre. In#285;eniero Borghejm rapide envenas. Li estas juna viro iom pli ol 30 jaroj. Hela kaj brava esprimo, Rekta staturo.)

Bonan matenon, bonan matenon, sinjorino! (Haltas #285;oja je la vido de Allmers .) Ho ne, kion mi vidas! Jam reen hejme, sinjoro Allmers?

ALLMERS

(skuas lian manon) Jes, mi revenis #265;i-nokte.

RITA

(gaje) Li ne plu havis forpermeson, sinjoro Borghejm.

ALLMERS

Ho ne, tio do ne estas vero, Rita –

RITA

(venas pli proksimen) Jes, certe estas vero. Lia forpermeso fini#285;is.

BORGHEJM

Nu, vi tenas vian edzon per stre#265;aj bridoj, sinjorino?

RITA

Mi subtenas miajn rajtojn. Kaj #265;io devas ja havi finon.

BORGHEJM

Ho, ne #265;io, – mi esperas. – Bonan matenon, fra#365;lino Allmers!

ASTA

(eviteme) Bonan matenon.

(rigardas al Borghejm ) Ne #265;io, vi diras?

Jes, mi plene kaj fide kredas, ke almena#365; io en #265;i tiu mondo ne havas finon.

RITA

Nun vi certe pensas pri amo – a#365; tia#309;o.

BORGHEJM

(varme) Mi pensas pri #265;io tio, kio estas inda.

RITA

Kaj kio neniam fini#285;as. Jes, ke ni pensu pri tio. Ni #265;iuj esperu pri tio.

ALLMERS

(proksimi#285;as al ili) Nun vi balda#365; finfaris la vojlaboron #265;i tie?

Mi jam finfaris. Finfaris hiera#365;. #284;i da#365;ris sufi#265;e longe. Sed, dank' al Dio, tio do fini#285;is.

RITA

Kaj pri tio vi estas #285;ojega?

Ne estas tute afable de vi, sinjoro Borghejm.

Ne, #265;ar tial vi poste ne ofte venos en niajn regionojn.

BORGHEJM

Ne, tio estas vero. Pri tio mi ne pensis.

RITA

Nu, foje kaj foje vi do certe povos tamen viziti nin.

BORGHEJM

Ne, beda#365;rinde, tio neeblos por mi dum longa tempo.

Jes, #265;ar nun mi ricevis grandan, novan laboron, kiun mi devas tuj komenci.

ALLMERS

#264;u vere? (premas lian manon) #284;ojigas min kore.

RITA

Gratulon, gratulon, sinjoro Borghejm!

BORGHEJM

T#349;, t#349;, – vere mi ne havas permeson paroli la#365;te pri tio ankora#365;! Sed mi ne povas reteni min! – Estas granda vojlaboro – supre en la nordo. Kun montaraj transpasejoj – kaj kun la plej nekredeblaj malfacila#309;oj por supervenki! (ekdire) Ho, vi granda, bela mondo, – kia feli#265;o tio estas esti vojkonstruisto!

RITA

(ridetas kaj rigardas lin #349;erce) #264;u estas nur por tiu vojlaboro, ke vi venas #265;i tien tiel senrega pro #285;ojo hodia#365;?

BORGHEJM

Ne, ne por tio sole. Sed por #265;iuj la helaj promesplenaj esperoj, kiuj malfermas sin por mi.

RITA

(kiel anta#365;e) Aha, eble estas io pli delikata malanta#365;e!

(ekrigardas al Asta ) Kiu scias! Kiam la feli#265;o unue alvenas, #285;i kutimas veni kiel printempa inundo. (turnas sin al Asta ) Fra#365;lino Allmers, #265;u ni du faru etan promenadon kune? Kiel ni kutimas?

ASTA

(rapide) Ne, ne, dankon. Ne nun. Ne hodia#365;.

BORGHEJM

Ho, venu do! Nur etan promenadon! Mi pensas, ke mi havas multon por priparoli kun vi, anta#365; ol mi forvoja#285;os.

RITA

Eble estas io pri kio vi ankora#365; ne povas paroli la#365;te.

Jes, #265;ar vi povas ja anka#365; flustri (duone malla#365;te) Asta, kompreneble vi devas iri kun li.

(petante) Fra#365;lino Asta, – memoru, ke tio #265;i estus adia#365;a promenado – por longaj, longaj tempoj.

ASTA

(prenas sian #265;apelon kaj sun#349;irmilon) Nu do, ni iomete #265;irka#365;iru malsupre en la #285;ardeno.

BORGHEJM

Ho dankon, dankon por tio!

ALLMERS

Kaj samtempe iomete atentu pri Eyolf.

BORGHEJM

Jes, Eyolf, vere! Kie estas Eyolf hodia#365;? Mi kunportis ion por li.

ALLMERS

Li estas ludanta ie malsupre.

BORGHEJM

#264;u vere! Li do nun komencis ludi? Alie li kutimas nur sidi interne legante.

ALLMERS

Tio havu finon. Vera liberaera knabo li fari#285;u.

Jen #285;uste! Elen en la liberan naturon anka#365; li , la kompatindulo! Bona Dio, oni ne povas ja ion pli bonan fari ol ludi en #265;i tiu benita mondo. #348;ajnas al mi, ke la tuta vivo estas kiel ludo! – Do venu, fra#365;lino Asta!

(Borghejm kaj Asta eliras sur la verandon kaj malsupren tra la #285;ardeno.)

ALLMERS

(staras postrigardante ilin) Vi, Rita, – #265;u vi kredas, ke estas io inter la du?

RITA

Mi ne scias kion diri. Anta#365;e mi tion kredis. Sed Asta fari#285;is tiel neklarigebla, – tiel tute nekomprenebla dum la lasta tempo.

ALLMERS

Nu? #264;u tiel? Dum mi estis for?

RITA

Jes, la lastajn kelkajn semajnojn, mi pensas.

ALLMERS

Kaj vi kredas, ke #349;i ne plu iome pensas pri li?

RITA

Ne serioze. Ne tute kaj plene. Neniel reteneme. Tion mi ne kredas. (rigardas lin esplore) #264;u al vi estus kontra#365;dezire, se #349;i farus?

ALLMERS

Ne vere kontra#365;dezire. Sed estus ja sendube maltrankviliganta penso –

Jes, #265;ar memoru, ke mi havas respondecon por Asta. Por #349;ia feli#265;o en la vivo.

RITA

Ho kion – respondeco! Asta do estas matura? #348;i certe komprenas elekti mem, mi opinias.

ALLMERS

Jes, tion ni esperu, Rita.

RITA

Mi almena#365; ne havas iun malfidon al Borghejm.

ALLMERS

Ne, kara, – tion anka#365; mi ne havas. Kontra#365;e. Sed tamen –

RITA

(da#365;rige) Kaj mi volonte vidus, ke fari#285;us paro de li kaj Asta.

ALLMERS

(malkontenta) Jes, sed kial nu efektive tio?

RITA

(en kreskanta animskuo) Jes, #265;ar tiam #349;i devis longe foren voja#285;i kun li! Kaj tiam #349;i ne povus veni #265;i tien al ni kiel nun!

ALLMERS

(rigardas #349;in surprize) Kion! #264;u vi dezirus kviti#285;i de Asta!

Sed kial je la mondo –?

RITA

(pasie #309;etas la brakojn #265;irka#365; lian kolon) Jes, #265;ar tiam mi fine havus vin sola por mi mem! Tamen – e#265; ne tiam! Ne tute por mi! (ekploregas) Ho, Alfred, Alfred, – mi ne povas malkapti vin.

ALLMERS

(milde liberigas sin) Sed plej kara Rita, – estu do prudenta!

RITA

Ne, mi tute ne #349;atas esti prudenta! Mi nur #349;atas vin! Nur sole vin en la tuta mondo! (denove #265;irka#365;brakas lian kolon) Vin, vin, vin!

ALLMERS

Lasu, lasu, – vi sufokas min –!

RITA

(malkaptas lin) Je Dio se mi povus! (rigardas lin fajre) Ho, se vi scius, kiom mi estas vin malaminta –!

Jes, – kiam vi sidis tie ene #265;e vi mem. Kovante sur via laboro. #284;is longe – longe en la noktojn. (plendante) Tiom longe, – tiel malfrue, Alfred. – Ho, kiel mi malamis vian laboron!

ALLMERS

Sed nun estas ja finite pri tio.

RITA

(ridas tran#265;e) Jes, certe! Nun vi ja estas okupata pri tio, kio estas pli malinda.

ALLMERS

(ekscite) Pli malinda! #264;u vi nomas la infanon tio, kio estas pli malinda?

RITA

(impete) Jes, mi faras. En la rilato inter ni du, mi #285;in tiel nomas. #264;ar la infano, – la infano, #285;i aldone estas viva homo, #285;i. (en kreskanta eksciti#285;o) Sed mi tion ne toleras, Alfred! Mi ne toleras, – mi jenon diras al vi!

ALLMERS

(rigardas #349;in fikse kaj diras malla#365;tete) Multajn fojojn mi preska#365; timas vin, Rita.

RITA

(sombre) Mi foje anka#365; timas min mem. Kaj #285;uste tial vi ne devas veki la malicon en mi.

ALLMERS

Jes, sed je la nomo de Dio, – #265;u tion mi faras?

RITA

Jes, vi faras, – kiam vi pecen #349;iras la plej sanktan inter ni du.

ALLMERS

(emfaze) Sed pripensu do, Rita. Estas ja via propra infano, – nia sola infano pri kiu temas.

La infano estas nur duone mia propra. (denove en eksplodo) Sed vi estu sole mia! Tute mia vi estu! Tion mi rajtas postuli de vi!

ALLMERS

(ektiras la #349;ultrojn) Ho kara Rita, – ne utilas ion postuli. #264;io devas esti donata libervole.

RITA

(rigardas lin stre#265;e) Kaj tion vi de nun eble ne povas?

ALLMERS

Ne, mi ne povas. Mi devas dividi min inter Eyolf kaj vi.

RITA

Sed se Eyolf neniam estus naskita? Kiel tiaokaze?

ALLMERS

(cedante) Nu, tiaokaze estus alie. Tiam mi ja havus nur vin por ami.

RITA

(malrapide; tremante) Do mi esperus, ke mi neniam estus lin naskinta.

ALLMERS

(eksaltas) Rita, vi ne scias mem kion vi diras!

RITA

(skui#285;as de eksciteco) Mi naskis lin en la mondon sub nedirebla turmento. Sed mi portis #265;ion kun #285;ojego pro vi.

ALLMERS

(varme) Ho jes, jes, tion mi ja scias.

(decide) Sed per tio #285;i havu finon. Mi volas vivi la vivon. Kune kun vi. Tute kun vi. Mi ne povas ekzisti nur kiel la patrino de Eyolf. Nur tio. Nenio pli. Mi ne volas , mi diras! Mi ne povas! Mi volas esti #265;io por vi! Por vi, Alfred!

Sed tio vi ja estas , Rita. Tra nia infano –

Ho, na#365;zigaj, tepidaj parolturni#285;oj –. Nenio alia. Ne do, tia#309;o ne estas por mi . Mi estis ta#365;ga por fari#285;i patrino al la infano, sed ne por esti patrino de #285;i. Vi devas preni min kiel mi estas, Alfred.

ALLMERS

Vi tamen kore #349;atis Eyolf anta#365;e.

RITA

Mi kompatis lin. #264;ar vi malzorgis lin. Nur igis lin legi kaj muele lerni. Preska#365; neniam vidis lin.

ALLMERS

(kapsignas malrapide) Ne; mi estis blinda. La tempo ne estis por mi alveninta –

(rigardas lin) Sed nun #285;i do estas veninta?

ALLMERS

Jes, nun fine. Nun mi vidas, ke la plej alta, kion mi havas por fari en la mondo, estas esti vera patro por Eyolf.

Kaj por mi ? Kion vi volas esti por mi?

ALLMERS

(milde) Vin mi da#365;rigos ami. En silenta intimeco. (Li provas kapti #349;iajn manojn.)

RITA

(evitas lin) Mi ne #349;atas vian silentan intimecon. Mi volas havi vin tute kaj plene! Kaj sola! Tiel kiel mi havis vin en la unuaj, ravaj, #349;velantaj tagoj. (impete kaj malmole) Neniam en la mondo mi lasas min regali per resta#309;oj kaj postlasa#309;oj, Alfred!

ALLMERS

(kvietanima) #348;ajnas al mi, ke povus esti sufi#265;e ri#265;e da feli#265;o #265;i tie por #265;iuj tri, Rita.

RITA

(moke) Sekve vi estas malpostulema. (eksidas #265;e la tablo maldekstre) A#365;skultu nun jenon.

ALLMERS

(alproksimi#285;as) Nu? Kio estas?

RITA

(rigardas lin per okulo perdinta la brilon) Kiam mi ricevis vian telegramon hiera#365; vespere –

– mi vestis min blanke –

ALLMERS

Jes, mi vidis ke vi estas blanke vestita, kiam mi venis.

RITA

Libere faligis la harojn –

ALLMERS

Vian ri#265;e odorantan hararon –

RITA

– tiel ke #285;i ondis malsupren la#365; la nuko kaj la dorso –

ALLMERS

Mi vidis. Mi vidis. Ho kiel delikata vi estis, Rita.

RITA

Estis rozkoloraj #349;irmiloj super amba#365; lampoj. Kaj ni estis solaj, ni du. La solaj maldormaj en la tuta domo. Kaj estis #265;ampana vino sur la tablo.

ALLMERS

El #285;i mi nenion trinkis.

(rigardas lin amare) Ne, estas vero. (ridas akre) "Vi havis #265;ampanon, e#265; ne tu#349;is #285;in ", – kiel estas skribite.

(#348;i ekstaras de la apogse#285;o kaj iras kvaza#365; laca al la sofo, kaj eksidas duone ku#349;anta.)

ALLMERS

(iras trans la planko kaj haltas anta#365; #349;i) Mi estis tiel plena de sinceraj pensoj. Mi estis decidinta paroli kun vi pri nia estonta vivo, Rita. Kaj unue kaj #265;efe pri Eyolf.

RITA

(ridetas) Tion vi ja anka#365; faris, kara –

ALLMERS

Ne, mi ne atingis. #264;ar vi komencis malvesti vin.

RITA

Jes, kaj dume vi parolis pri Eyolf. #264;u vi ne memoras tion? Vi demandis kiel statas pri la stomako de eta Eyolf.

ALLMERS

(rigardas #349;in ripro#265;e) Rita –?

RITA

Kaj vi ku#349;igis vin en via lito. Kaj dormis tiel ege bone.

ALLMERS

(skuas la kapon) Rita, – Rita!

RITA

(ku#349;igas sin tute plate kaj rigardas lin) Vi? Alfred?

"Vi havis #265;ampanon, e#265; ne tu#349;is #285;in ".

ALLMERS

(preska#365; malmole) Ne, mi ne tu#349;is #285;in.

(Li foriras de #349;i kaj starigas sin #265;e la #285;ardena pordo. Rita dum tempeto ku#349;as senmova kun fermitaj okuloj.)

RITA

(subite eksaltas) Sed unu aferon mi volas diri al vi, Alfred.

ALLMERS

(turnas sin #265;e la pordo) Nu?

RITA

Vi ne sentus vin tiel sekura, vi!

Ne, vi ne devus esti tiel senzorga! Ne tiel sekura, ke vi havas min!

(proksimi#285;as) Kion vi aludas per tio?

RITA

(kun tremantaj lipoj) Neniam per penseto mi estis malfidela al vi, Alfred! Neniam momenton.

ALLMERS

Ne, Rita, tion mi ja scias. Mi, kiu konas vin tiel bone.

RITA

(kun fulmantaj okuloj) Sed se vi rifuzas min –!

ALLMERS

Rifuzas –! Mi ne komprenas kien vi celas!

RITA

Ho, vi ne scikonas #265;ion tion, kio elmergus en mi, se –

Se mi iam observis, ke vi ne plu #349;atus min. Ne plu #349;atus min kiel anta#365;e.

Sed, vi mia karega Rita, – la homa #349;an#285;i#285;o tra la jaroj, – #285;i devas ja iam okazi anka#365; en nia kunvivo. Kiel en tiu de aliuloj.

RITA

Neniam en mi! Kaj mi ne akceptas iun #349;an#285;on e#265; en vi. Mi tion ne eltenus, Alfred. Mi volas havi vin por mi mem sola.

ALLMERS

(rigardas #349;in zorgoplene) Vi havas terure #309;aluzan animon –

RITA

Mi ne povas krei min alia ol mi estas. (minacante) Se vi pecigas vin inter mi kaj iu alia –

Tiam mi ven#285;as min kontra#365; vi, Alfred!

ALLMERS

Per kio vi ven#285;us vin?

RITA

Mi ne scias. – Ho jes, mi tamen scias!

Mi iros for#309;eti min –

ALLMERS

Vi iros for#309;eti vin, vi diras!

RITA

Jes, mi tiel faros. Mi #309;etos min rekte inter la brakojn de – de la unua venanta!

ALLMERS

(rigardas #349;in varme kaj skuas la kapon) Tion vi neniam faros, – vi mia sincera, fiera, fidela Rita.

RITA

(metas la brakojn #265;irka#365; lian kolon) Ho, vi ne scias, kion mi povus fari#285;i, se vi, – se vi ne plu #349;atus min.

ALLMERS

Ne plu #349;atus vin, Rita? Imagu ke vi povus diri tia#309;on!

RITA

(duone en rido malkaptas lin) Mi povus ja el#309;eti miajn retojn por li, – tiu vojkonstruisto, kiu vagas #265;i tie.

ALLMERS

(malpezigita) Ah, dank' al Dio, – vi do #349;ercas.

RITA

Tute ne. Kial ne same bone li, kiel kiu ajn alia?

ALLMERS

Ne, #265;ar li jam estas sufi#265;e ligita!

RITA

Des pli bone! #264;ar tiaokaze mi prenus lin de iu alia. Estas ja la sama kion Eyolf faris kontra#365; mi.

#264;u vi diras, ke nia eta Eyolf tion faris?

RITA

(kun la montrofingro stre#265;ita al li) Jen vidu! Jen vidu! Tuj kiam vi nur mencias la nomon de Eyolf, vi fari#285;as mola, kaj vibras la vo#265;on! (minacante pugnigas la manojn) Ho, mi preska#365; tenti#285;us deziri ke – nu!

ALLMERS

(rigardas #349;in time) Kion vi dezirus, Rita –

RITA

(impete foriras de li) Ne, ne, ne, – tion mi ne diras al vi! Neniam!

ALLMERS

(proksimi#285;as al #349;i) Rita, mi petegas al vi, – pro vi kaj pro mi, ne lasu vin tenti al io malbona.

(Borghejm kaj Asta venas de la #285;ardeno. Amba#365; estas en regata animskuo. Aspektas serioze kaj timigitaj, Asta restas staranta ekstere sur la verando. Borghejm eniras la #265;ambron.)

BORGHEJM

Jen vidu. Nun fra#365;lino Allmers kaj mi iris nian lastan promenadon kune.

RITA

(ekmire) Ah! – Kaj ne sekvas iu pli longa voja#285;o post la promenado?

Jes, por mi sola.

(ekrigardas sombre al Allmers ) #264;u vi a#365;das tion, Alfred? (turnas sin al Borghejm ) Mi kura#285;as veti, ke estas malicaj okuloj, kiuj ludis ruze pri vi.

BORGHEJM

(rigardas #349;in) Malicaj okuloj?

RITA

(kapsignas) Malicaj okuloj, jes.

BORGHEJM

#264;u vi kredas pri malicaj okuloj, sinjorino Allmers?

RITA

Jes, mi komencis kredi pri malicaj okuloj nun. Pleje pri malicaj infanokuloj.

ALLMERS

(agitigita, flustras) Rita, – kiel povas vi, –!

RITA

(duonla#365;te) Estas vi kiu faras min malica kaj malbela, Alfred.

(Fora, eturdita kriado a#365;di#285;as de malsupre #265;e la maro.)

BORGHEJM

(iras al la vitra pordo) Kia bruo estas tio –?

ASTA

(#265;e la pordo) Vidu kiom da homoj, kiuj kuras malsupre sur la kajo!

ALLMERS

Kio tio povas esti? (Momenton li elrigardas.) Certe la stratbuboj, kiuj petolas.

BORGHEJM

(vokas elen trans la barilon) A#365;du vi knabetoj tie sube! Kio okazas?

(Pluraj a#365;di#285;as respondi malklare samtempe.)

Ili diras ke estas infano, kiu dronis.

Eta knabo, ili diras.

ALLMERS

Ho, ili povas ja #265;iuj na#285;i.

RITA

(krias en timo) Kie estas Eyolf!

ALLMERS

Nur trankvile. Trankvile. Eyolf estas ja ludanta en la #285;ardeno.

ASTA

Ne, en la #285;ardeno li ne estas –

(kun supren etendataj brakoj) Ho, ke ne estas li!

BORGHEJM

(a#365;skultas kaj vokas malsupren) Kies infano estas, vi diras?

(Malklaraj vo#265;oj a#365;di#285;as. Borghejm kaj Asta eligas sufokitan krion, kaj ekkuras malsupren tra la #285;ardeno.)

(en anima timo) Ne estas Eyolf! Ne estas Eyolf, Rita!

RITA

(sur la verando, a#365;skultante) T#349;; silentu! Lasu min a#365;di kion ili diras! (Rita fu#285;as kun tran#265;anta krio enen en la #265;ambron.)

ALLMERS

(post #349;in) Kion ili diris?

RITA

(glitfalas apud la apogse#285;o) Ili diris: La lambastono flosas!

ALLMERS

(preska#365; lamigita) Ne! Ne! Ne!

(ra#365;ke) Eyolf! Eyolf! Ho, ili devas savi lin!

ALLMERS

(duone freneza) Alia#309;o ne eblas! Tia kara vivo! Tia kara vivo!

(Li kuregas malsupren tra la #285;ardeno.)

(Malgranda, malvasta valo en la arbaro de Allmers malsupre #265;e la marbordo. Altaj, maljunaj arboj maldekstre klinas sin super la loko. Malsupren la#365; la deklivo en la fono fluegas rivereto, kiu malaperas inter la #349;tonoj #265;e la rando de la arbaro. Vojeto serpentumas apude la#365; la rivereto. Dekstre staras nur kelkaj opaj arboj, inter kiuj videti#285;as la fjordo. Anta#365;e vidi#285;as la angulo de boatejo kun surteren tirita boato. Sub la maljunaj arboj maldekstre staras tablo kun benko kaj kelkaj se#285;oj, #265;io farita el maldikaj betultrunkoj. Estas peza, pluvema tago kun drivantaj nebulnuboj.)

(Alfred Allmers , vestita kiel anta#365;e, sidas sur la benko apogante la brakojn sur la tablo. Lia #265;apelo ku#349;as anta#365; li. Li fiksrigardas senmove kaj spirite forestante rekte anta#365;en super la akvon.)

(Iom poste venas Asta Allmers malsupren la#365; la arbara vojeto. #348;i portas malfalditan pluv#349;irmilon.)

ASTA

(proksimi#285;as al li silente kaj gardeme) Vi ne devus sidi #265;i tie malsupre en la nuba vetero, Alfred.

ALLMERS

(kapsignas malrapide sen respondo)

ASTA

(kunfaldas la pluv#349;irmilon) Mi iris longe por ser#265;i vin.

(translokigas se#285;on kaj sidigas sin apud li) #264;u vi longe sidis #265;i tie? La tutan tempon?

ALLMERS

(ne respondas; post iom li diras:) Ne, mi ne povas tion imagi. #348;ajnas al mi, ke estas tute neebla, – tio #265;i.

ASTA

(konsolante metas la manon sur lian brakon) Vi malfeli#265;a Alfred.

ALLMERS

(fiksrigardas #349;in) Estas do vero, #265;u, Asta? A#365; #265;u mi fari#285;is freneza? A#365; mi nur son#285;as? Ho, se estus nur son#285;o! Imagu kiom feli#265;ege, se mi nun veki#285;us!

ASTA

Ho, se mi vere povus vin veki.

ALLMERS

(rigardas super la akvon) Kiom senkora aspektas la fjordo hodia#365;. Ku#349;as peza kaj dormema. Plumbogriza, – kun flavaj ekflagroj, kaj spegulas la pluvnubojn.

ASTA

(petante) Ho, Alfred, ne sidadu tie fikse rigardante la fjordon!

ALLMERS

(sen #349;in a#365;skultante) La supra#309;on, jes. Sed en la profundo, – tie fluas la forta subfluo –

ASTA

(timeme) Ho, pro Dio en la #265;ielo, – ne pensu pri la profundo!

ALLMERS

(rigardas #349;in milde) Vi certe kredas, ke li ku#349;as tie #285;uste eksterborde, vi? Sed tion li ne faras, Asta. Ne kredu tion. Memoru, kiel #265;i tiu fluo torentas foren. Rekte en la maron.

ASTA

(#309;etas sin plorante sur la tablon kun la manoj anta#365; la viza#285;o) Ho, Dio, – ho Dio!

ALLMERS

(peze) Tial nun eta Eyolf fori#285;is tiom longe – longe for de ni, la liaj.

ASTA

(rigardas lin petante) Ho, Alfred, ne diru do tia#309;on!

ALLMERS

Jes, vi povas mem elkalkuli. Vi kiu estas tiel lerta –. En dudek ok – dudek na#365; – horoj. Konsideru –! Konsideru –!

ASTA

(krias kaj kovras la orelojn) Alfred –!

ALLMERS

(premegas la manon forte kontra#365; la tablon) Sed #265;u vi komprenas la sencon en io tia?

ASTA

(rigardas lin) En kio?

ALLMERS

En tio #265;i, farita kontra#365; mi kaj Rita.

(senpacience) Jes, La sencon, mi diras. #264;ar senco devas ja trovi#285;i en #285;i. La vivo, la ekzistado, – la sorto estu do ne tiel tute sensenca.

ASTA

Ho, kiu povas diri ion certe kaj decide pri tiuj aferoj, kara Alfred?

ALLMERS

(ridas amare) Ne-ne; vi eble vere pravas. Eble #265;io iras tiel hazarde, Asta. Prizorgante sin mem, kiel rompita #349;ipo sen stirilo. Vere povas esti tiel. – Almena#365; tiel aspektas.

ASTA

(pensema) Se nur aspektis –?

(impete) Nu? #264;u vi povas klarigi por mi? #264;ar mi ne povas. (pli milde) Jen Eyolf preta eniri spirit-konscian vivon. Enhavas en si senfinajn eblecojn. Ri#265;ajn eblecojn, eble. Plenumus mian ekzistadon kun #285;ojo kaj fiero. Kaj jen bezoni#285;as nur freneza, maljuna virina#265;o venanta – montranta hundon en saketo –

ASTA

Sed ni ja ne scias, kiel tio vere okazis.

ALLMERS

Jes, ni scias. La knaboj vidis #349;in remanta foren sur la fjordo. Ili vidis Eyolf staranta sola sur la e#285;o de la kajo. Vidis lin fiksrigardi post #349;in – kaj kvaza#365; sveni. (tremetanta) Kaj jen li ekfalis malsupren, – kaj malaperis.

ASTA

Jes, jes. Sed tamen –

ALLMERS

#348;i tiris lin en la profundon. Pri tio estu certe, Asta.

ASTA

Sed, kara, kial #349;i tion farus?

Jes, – jen estas la afero! Kial #349;i faris? Estas neniu ven#285;o ka#349;ita. Neniu pentofaro, mi pensas. Eyolf neniam faris al #349;i malbonon. Neniam fikriis post #349;in. Neniam #309;etis #349;tonon al #349;ia hundo. Li e#265; ne vidis #349;in a#365; #349;ia hundo anta#365; siaj okuloj anta#365; hiera#365;. Neniu ven#285;o do. Tiel senka#365;za #265;io. Tiel tute sensenca, Asta. – Kaj tamen la monda ordo tion bezonas.

ASTA

#264;u vi parolis kun Rita pri tiuj pensoj?

(skuas la kapon) #348;ajnas al mi ke mi pli facile povas paroli kun vi pri tia#309;oj. (spiras pene) Kaj anka#365; pri #265;io alia.

(Asta prenas kudra#309;ojn kaj paketon en papero el la po#349;o. Allmers sidas spiritforesta kaj rigardas #349;in.)

ALLMERS

Kion jen vi havas, Asta?

ASTA

(prenas lian #265;apelon) Pecon da nigra krepo.

Rita petis min. Permesu?

ALLMERS

Ho jes; volonte por mi. (#348;i kudras la krepon sur la #265;apelon.)

ALLMERS

(sidas #349;in rigardante) Kie estas Rita?

ASTA

#348;i iom promenadas supre en la #285;ardeno, mi kredas. Borghejm estas kun #349;i.

ALLMERS

(iom surprizita) #264;u? Borghejm estas #265;i tie anka#365; hodia#365;?

ASTA

Jes. Li venis per la meztaga trajno.

(kudras) Li tiom kore #349;atis Eyolf.

ALLMERS

Borghejm estas fidela ulo, Asta.

(kun silenta varmo) Jes, fidela li vere estas. Tio certas.

ALLMERS

(fiksas la rigardon sur #349;in) Funde vi vere #349;atas lin.

Sed tamen vi ne povas decidigi vin –?

(interrompante) Ho, kara Alfred, ne parolu pri tio!

ALLMERS

Jes, jes, – diru al mi nur kial vi ne povas –?

ASTA

Ho ne, ne! Mi petas vin sincere. Ne demandu min. #264;ar estas malagrable por mi. – Jen. Nun la #265;apelo estas preta.

Kaj jen estas la maldekstra brako.

ALLMERS

#264;u anka#365; tiu havu krepon?

ASTA

Jes, tio estas konveneco.

ALLMERS

Nu, – do faru kion vi volas.

(#348;i proksimi#285;as kaj komencas kudri.)

ASTA

Tenu la brakon trankvila. Por ke mi ne piku vin.

ALLMERS

(kun duona rideto) Tio estas kiel frue en anta#365;aj tagoj.

ASTA

Jes, #349;ajnas al vi, #265;u?

ALLMERS

Kiam vi estis malgranda knabino, vi anka#365; sidis tiel pretigante miajn vesta#309;ojn.

ASTA

Kiom eble bone, jes.

ALLMERS

La unua a#309;o, kiun vi kudris por mi, – anka#365; #285;i estis nigra krepo.

#264;irka#365; la studentan #265;apon. Kiam patro formortis de ni.

ASTA

#264;u mi tiam kudris? Imagu, tion mi ne memoras.

ALLMERS

Ho ne; tiam vi ja estis malgranda.

ASTA

Jes, tiam mi estis malgranda.

ALLMERS

Kaj du jarojn poste, – kiam ni perdis vian patrinon, – vi kudris grandan brakkrepon anka#365; por mi.

ASTA

Mi opiniis ke tiel estu.

ALLMERS

(frapetas #349;ian manon) Jes, jes, estus ja anka#365; tiel, Asta. – Kaj kiam ni jen staris solaj en la mondo, ni du –. #264;u vi jam finis?

ASTA

Jes. (kunmetas la kudra#309;ojn) Estis tamen feli#265;a tempo por ni, Alfred. Ni du solaj.

ALLMERS

Jes, estis. E#265; se severe ni penegis.

(pli vivece) Ho, vi vere penegis viamaniere, anka#365; vi, – (ridetas) vi, mia kara fidela – Eyolf.

ASTA

Hu, – ne memorigu al mi tiun stulta#309;on pri tiu nomo.

ALLMERS

Nu, se vi naski#285;us knabo, vi nomi#285;us Eyolf.

ASTA

Jes, okaze se, jes. Sed kiam vi fari#285;is studento –. (ridetas senpere) Imagu ke vi tamen povis esti tiel infaneca.

ALLMERS

#264;u estis mi, kiu estis infaneca!

ASTA

Jes, vere #349;ajnas al mi tiel nun, kiam mi rememoras. #264;ar vi hontis #265;ar vi ne havis fraton. Nur fratinon.

ALLMERS

Ne; vere estis vi, kara. Vi hontis.

ASTA

Nu ja, iom, anka#365; mi, eble. Kaj mi kvaza#365; beda#365;ris vin –

ALLMERS

Jes, vi certe faris. Kaj jen vi retrovis miajn malnovajn knabovesta#309;ojn –

ASTA

La belajn diman#265;vesta#309;ojn, jes. #264;u vi memoras la bluan bluzon kaj la genupantalonojn?

ALLMERS

(liaj okuloj ripozas sur #349;i) Kiom bone mi memoras, kiam vi surtiris kaj portis ilin.

ASTA

Jes, sed tion mi nur faris, kiam ni estis solaj hejme.

ALLMERS

Kaj kiom seriozaj kaj gravaj ni estis, Asta. Kaj mi #265;iam nomis vin Eyolf.

ASTA

Tamen Alfred, tion #265;i vi neniam rakontis al Rita, #265;u?

ALLMERS

Jes, mi opinias, ke iam mi rakontis.

ASTA

Ne do, Alfred, kiel povis vi fari!

ALLMERS

Ho, jen vidu, – oni ja rakontas #265;ion al sia edzino – preska#365;.

ASTA

Jes, oni ja eble tion faras, mi komprenas.

ALLMERS

(kvaza#365; veki#285;anta, premas sian frunton kaj eksaltas) Ha, – ke mi povas sidi kaj –

ASTA

(ekstaras, rigardas lin maltrankvile) Kio estas al vi?

ALLMERS

Li preska#365; malaperis de mi. Li tute fori#285;is.

Jen mi sidis vivante en la memoroj. Kaj li ne kunestis.

ASTA

Jes do, Alfred, – eta Eyolf estis malanta#365; #265;io.

ALLMERS

Li ne estis. Li forglitis el mia animo. El miaj pensoj. Mi vidis lin e#265; ne momenton dum ni kunparolis. Tute forgesis lin tiun longan tempon.

ASTA

Ho, vi tamen devas iom ripozi el la funebro.

Ne, ne, ne, – #285;uste tion mi ne devas. Mi ne rajtas. – Ne rajtas. – Kaj e#265; ne koron por tio mi havas. (iras ekscitita dekstren) Al mi estu nur vizie vidi lin tie, kie li ku#349;as drivanta en la profundo!

ASTA

(post lin, lin kaptanta) Alfred, – Alfred! Ne al la fjordo!

ALLMERS

Mi nepras al li! Lasu min, Asta! Mi prenos la boaton.

ASTA

(teruri#285;ita) Ne al la fjordo, mi diras!

ALLMERS

(cedante) Ne, ne, – mi ne iros. Lasu min nur.

(kondukas lin al la tablo) Vi devas lasi vian menson ripozi, Alfred. Jen venu, kaj sidi#285;u.

ALLMERS

(volas sidigi sin sur la benkon) Jes, jes, – kiel vi do volas.

Ne, vi ne sidu tie.

Ne; ne faru! #264;ar jen vi sidas nur rigardante sur la fjordon – (devigas lin sidi sur se#285;o kun la dorso dekstren) Jen vidu. Nun vi sidas bone. (#348;i mem sidigas sin sur la benkon.) Kaj nun ni da#365;rigu iom kunparoli.

ALLMERS

(spiras a#365;deble) Mildi#285;is iom la sento de perdo kaj funebro momenton.

Sed #265;u ne #349;ajnas al vi, ke mi estas terure laca kaj apatia, – povante forgesi?

ASTA

Ho ne do. #264;ar certe neeblas #265;iam turnadi #265;irka#365; unu sola penso.

ALLMERS

Jes, por mi neeblas. Anta#365; ol vi venis malsupren al mi, mi sidis lamentante tiom nepriskribeble en #265;i pelanta, ron#285;anta funebro –

Kaj #265;u vi kapablas kredi, Asta – Hm –?

Meze en la angoro mi kaptis min mem en la penso diveni kion ni havu por tagman#285;o hodia#365;.

ASTA

(trankviligante) Jes, jes, se nur estas ripozo en #285;i, do –

ALLMERS

Jes, pensu kara, – mi trovis, ke estas kvaza#365; ripozo en #285;i. (etendas al #349;i la manon trans la tablon) Kiom bone estas, ke mi havas vin, Asta. Pri tio mi #285;ojas, #285;ojas – meze en la funebro.

ASTA

(rigardas lin serioze) Unue vi estu #285;oja pro tio, ke vi havas Rita.

ALLMERS

Jes, memkompreneble. Sed Rita ne estas parenca al mi. Ne estas kiel havi fratinon.

ASTA

(atenta) #264;u tion vi diras, Alfred?

ALLMERS

Jes, nia parencaro estas io aparta. (duone #349;erce) #264;iam ni elektis helajn anta#365;literojn en niaj nomoj. #264;u vi memoras, kiom ofte ni parolis pri tio anta#365;e? Kaj #265;iuj parencoj, – #265;iuj ili estas same malri#265;aj. Kaj #265;iuj havas ni egalajn okulojn.

ASTA

#264;u vi trovas, ke anka#365; mi havas –?

ALLMERS

Ne, vi parencas ja tute al via patrino, vi. Tute ne similas al ni aliaj. E#265; ne al patro. Sed tamen –

Jes, mi kredas ke la kuna vivo tamen premis nin amba#365; reciproke la#365; niaj bildoj. En la menso, mi sugestas.

ASTA

(varme emocia) Ho, tion vi neniam diru, Alfred. Estas mi, kiu stampi#285;is la#365; vi. Kaj estas al vi, ke mi #265;ion #349;uldas, #265;ion bonan en la mondo.

ALLMERS

(skuas la kapon) Vi #349;uldas al mi nenion, Asta. Kontra#365;e –

ASTA

#264;ion mi #349;uldas al vi! Tion vi ja povas diri al vi mem. Neniu ofero estis tro peza por vi –

ALLMERS

(interrompante) #264;u do – ofero! Ne prezentu tia#309;on. – Mi nur amis vin, Asta. Ekde kiam vi estis infaneto. (post mallonga pa#365;zo) Kaj mi #265;iam pensadis, ke estas tiom da maljusteco, kiom mi devis kompensi.

ASTA

(surprizita) Maljusteco! Vi?

ALLMERS

Ne precize pro mi. Sed –

(duone ekstaras de la benko) Pro – patro! (ree eksidas) Al kio vi aludas, Alfred?

ALLMERS

Patro neniam estis vere bonvola kontra#365; vi.

ASTA

(ekscitita) Ho, tion do ne diru!

ALLMERS

Jes, #265;ar estas vero. Li ne amis vin. Ne tiel kiel li devus.

ASTA

(evitante) Ne, eble ne tiel, kiel li amis vin. Estis ja tute kompreneble.

ALLMERS

(da#365;rigas) Kaj severa li ofte estis anka#365; kontra#365; via patrino. Almena#365; la lastajn jarojn.

ASTA

(kviete) Patrino estis ja multege pli juna ol li. Memoru tion.

ALLMERS

Vi ne kredas, ke ili interharmoniis, #265;u?

ASTA

Eble ili ne tion faris.

ALLMERS

Jes, sed tamen –. Patro, kiu alie estis tiel milda kaj molkora –. Tiel afabla al #265;iuj homoj –

ASTA

(silente) E#265; patrino ne #265;iam estis tia, kia #349;i devus.

ALLMERS

#264;u via patrino ne estis!

Kontra#365; patro, vi aludas?

Tion mi ja neniam rimarkis.

ASTA

(batalante kontra#365; la ploro, ekstaras) Ho, kara Alfred, – lasu ilin ripozi, tiuj, kiuj estas for. (#348;i iras dekstren.)

ALLMERS

(ekstaras) Jes, lasu ilin ripozi. (tordas la manojn) Sed tiuj kiuj estas for, – ili ne lasas nin ripozi, Asta. Nek tagon nek nokton.

ASTA

(rigardas lin varme) Post da#365;ro de la tempo #265;io senti#285;os pli milde, Alfred.

ALLMERS

(rigardas #349;in senhelpe) Jes, anka#365; vi kredas tion, #265;u ne? – Sed kiel mi supervenku tiujn terurajn, unuajn tagojn –. (ra#365;ke) Ne, tion mi ne komprenas.

ASTA

(petante, metas la manojn sur liajn #349;ultrojn) Iru al Rita. Ho, mi petegas vin –

ALLMERS

(ekscitita, formovi#285;as) Ne, ne, ne, – ne parolu al mi pri tio! #264;ar mi ne povas, komprenu. (pli trankvila) Lasu min resti #265;i tie kune kun vi.

ASTA

Jes, mi ne foriros de vi.

ALLMERS

(prenas #349;ian manon kaj tenas #285;in firme) Dankon! (rigardas momenton sur la fjordon) Kie estas nun mia eta Eyolf? (ridetas al #349;i peze) #264;u tion vi povas diri al mi, – vi, mia granda, sa#285;a Eyolf? (agitas la kapon) Neniu en la tuta mondo povas tion al mi diri. Al mi la nura scio estas, ke mi ne plu havas lin.

ASTA

(rigardas supren maldekstren kaj retiras sian manon) Nun ili venas.

(Sinjorino Allmers kaj in#285;eniero Borghejm venas promenante malsupren la arbaran vojeton; #349;i anta#365;e; li malanta#365; #349;i. #348;i estas nigre vestita, kun nigra vualo super la kapo. Li portas pluv#349;irmilon sub la brako.)

ALLMERS

(iras #349;in renkonte) Kiel statas pri vi, Rita?

RITA

(preterpasas lin) Ho, ne demandu.

Nur ser#265;i vin. Pri kio vi okupetadas?

ALLMERS

Nenio. Asta venis al mi.

RITA

Jes, sed anta#365; ol Asta venis? Vi forestis de mi la tutan anta#365;tagmezon.

ALLMERS

Mi sidis rigardante eksteren sur la akvon.

RITA

Hu, – #265;u vi eltenas!

ALLMERS

(senpacience) Prefere mi nun estu sola!

RITA

(maltrankvila pa#349;adas #265;irka#365;e) Kaj jen sidi trankvile! Sur unu kaj la sama loko!

ALLMERS

Mi havas ja nenion en la mondo kion postsopiri.

Mi eltenas nenie. Precipe ne #265;i tie, – kun la fjordo #285;uste anta#365;e.

ALLMERS

#284;uste pro tio, ke la fjordo estas tiom proksima.

(al Borghejm ) #264;u ne anka#365; vi trovas, ke li supreniru kun ni aliaj?

(al Allmers ) Mi opinias, ke estus pli bone por vi.

ALLMERS

Ne, ne, – lasu min do sidi, kie mi estas.

RITA

Do mi restu #265;e vi, Alfred.

ALLMERS

Nu ja, do faru tion. – Restu anka#365; vi, Asta.

(flustras al Borghejm ) Lasu ilin solaj!

BORGHEJM

(kun komprenema rigardo) Fra#365;lino Allmers, – #265;u promenadon – la#365; la marbordo? La finan fojon?

ASTA

(prenas sian pluv#349;irmilon) Jes, venu. Ni iru iom pluen.

(Asta kaj Borghejm iras kune malanta#365; la boatejon.)

(Allmers iom pa#349;adas #265;irka#365;e. Poste li sidigas sin sur #349;tono sub la arboj anta#365;e maldekstre.)

RITA

(proksimi#285;as kaj staras anta#365; li kun interplektitaj, pendantaj manoj) #264;u vi eblas imagi, Alfred, – ke ni perdis Eyolf?

ALLMERS

(rigardas peze malsupren anta#365; si) Al la penso ni kutimi#285;u.

RITA

Mi ne povas. Mi ne povas. Mi vidis tiun teruran vida#309;on, kiu staros anta#365; mi tra mia tuta vivo.

ALLMERS

(suprenrigardas) Kiun vida#309;on? Kion vi vidis?

RITA

Mi mem nenion vidis. Nur a#365;dis la rakonton. Ho –!

Mi iris kun Borghejm al la kajo –

Demandi al la knaboj, kiel tio okazis.

Ne estas vero, ke li tuj tute malaperis.

#264;u nun ili tion diras?

RITA

Jes. Ili diras, ke ili vidis lin ku#349;anta sur la fundo. Profunde malsupre en la klara akvo.

ALLMERS

(dentgrincigante) Kaj ili ne savis lin!

Ili scipovas na#285;i – #265;iuj –. #264;u ili diris kiel li ku#349;as, dum ili vidis lin?

RITA

Jes. Ili diris, ke li ku#349;as surdorse. Kaj kun grandaj, malfermitaj okuloj.

ALLMERS

Malfermitaj okuloj. Sed tute trankvila?

RITA

Jes, tute trankvila. Kaj jen io venis kondukante lin foren. Ili nomis #285;in marfluo.

(kapsignas malrapide) Tio do estis la lasta vido de li.

(kun apatia vo#265;o) Kaj neniam, – neniam ni plu vidos lin.

RITA

(lamentante) Tagon kaj nokton li staros anta#365; mi tiel, kiel li ku#349;is tie sube.

ALLMERS

Kun la grandaj, malfermitaj okuloj.

RITA

(#349;okita) Jes, kun la grandaj malfermitaj okuloj. Mi vidas ilin! Mi vidas ilin anta#365; mi!

ALLMERS

(stari#285;as malrapide kaj rigardas #349;in silente minace) La okuloj, #265;u ili estis malicaj, Rita?

RITA

(pali#285;as) Malicaj –!

ALLMERS

(tute proksime al #349;i) La okuloj, kiuj fiksrigardis supren, #265;u ili estis malicaj? De tie profunde?

RITA

(sin retirante) Alfred –!

ALLMERS

(sekvas) Respondu al mi! #265;u estis malicaj infanokuloj?

RITA

(krias) Alfred! Alfred –!

ALLMERS

Nun estas por ni, – kiel vi deziris, Rita.

Mi ! Kiel deziris mi?

ALLMERS

Ke Eyolf ne estus #265;i tie.

Neniam en la mondo mi tion deziris! Ke Eyolf ne starus inter ni du, – tion mi deziris.

ALLMERS

Nu ja, – de nun li ja tion ne faros.

RITA

(malrapide, rigardante anta#365;en) Eble de nun ankora#365; pli. (skui#285;as) Ho, tiu terura vida#309;o!

ALLMERS

(kapsignas) La malicaj infanokuloj, jes.

RITA

(timigita, retiri#285;as) Lasu min, Alfred! Mi timas vin! Tia mi neniam vidis vin anta#365;e.

ALLMERS

(rigardas #349;in malmole kaj malvarme) Aflikto igas malica kaj abomena.

RITA

(timigita sed tamen obstina) Jen kiel anka#365; mi sentas.

(Allmers iras dekstren kaj rigardas foren sur la fjordon. Rita sidigas sin #265;e la tablo. Mallonga pa#365;zo.)

ALLMERS

(turnas la kapon al #349;i) Vi neniam vere kaj sincere amis lin. Neniam!

RITA

(malvarme, sinrega) Eyolf neniam lasis al mi gajni sin tute kaj komplete.

Ho jen do. Mi volis pli ol volonte. Sed iu staris bare. E#265; de la komenco.

(turnas sin tute) Mi , mi staris bare, vi sugestas?

RITA

Nu ne. Ne de la komenco.

Jes. Asta, – #349;i kaptis lin – tuj post kiam okazis – la malfeli#265;a falo.

ALLMERS

Se #349;i lin kaptis, #349;i faris el amo.

RITA

(impete) #284;uste tio! Mi ne toleras dividi ion kun aliulo! Ne en amo.

ALLMERS

Ni du devus dividi lin inter ni en amo.

RITA

(rigardas lin moke) Ni? Ho, vi funde neniam vere amis lin, e#265; ne vi.

(rigardas #349;in surprizite) Mi ne, #265;u!

RITA

Ne, vi lin ne amis. Unue vi estis ja tiom kaptita de tiu libro – pri la respondeco.

ALLMERS

(forte) Jes, mi estis. Sed #285;uste #285;in, Rita, – #285;in mi oferis pro Eyolf.

#264;ar vi vagis #265;i tie kaj mordi#285;is de malfido al vi mem. #264;ar vi komencis dubi, #265;u vi havas iun grandan vivotaskon, por kiu vivi en la mondo.

ALLMERS

(esplorante) #264;u vi observis ion tian sur mi?

Jes ja, – iom post iom. Kaj jen vi bezonis ion novan, kiu povus plenigi vin. – Mi , mi ver#349;ajne ne plu estis por vi sufi#265;e.

ALLMERS

Estas la le#285;o de transformo, Rita.

Tial do vi volis fari mirindan infanon el kompatinda eta Eyolf.

ALLMERS

Tion mi ne volis. Mi volis fari el li feli#265;an krea#309;on. Sole tion mi volis.

RITA

Sed ne pro amo al li. Esploru vin mem! (kun #285;enataj okuloj) Kaj esploru #265;ion, kio ku#349;as sube – kaj malanta#365;e.

ALLMERS

(evitas #349;iajn okulojn) Estas io, kion vi volas ignori.

(rigardas #349;in penseme) Se estas kiel vi pensas, ni du vere neniam posedis nian propran infanon.

RITA

Ne. Ne en profunda amo.

ALLMERS

Kaj tamen ni nun lamentadas lin tiom amare.

RITA

(amare) Jes, #265;u ne estas strange tion pensi? Lamentadi tiel pri eta, fremda knabo.

ALLMERS

(ekkriante) Ho, ne nomu lin fremda!

RITA

(peze agitas la kapon) Ni neniam al ni gajnis la knabon, Alfred. Ne mi. Nek vi.

ALLMERS

(tordas la manojn) Kaj nun estas tro malfrue. Tro malfrue!

RITA

Kaj komplete malkonsolebla – #265;io.

(subite ekkolerema) Jen vi kulpas!

Jes, vi! Estas via kulpo, ke li fari#285;is, – tia kia li fari#285;is! Estas via kulpo, ke li ne povis savi sin el la akvo.

(deturnante) Alfred, – ne #309;etu la kulpon sur min!

ALLMERS

(pli kaj pli ekster si mem) Jes, jes, mi faras! Estis vi kiu lasis la bebon ku#349;i sur la tablo sen atento.

RITA

Li ku#349;is tiom mole en la kusenetoj. Kaj dormis senriske. Kaj vi ja promesis varti la infanon.

ALLMERS

Jes, mi promesis. (malaltigas la vo#265;on) Sed jen vi venis, vi, vi, – kaj logis min enen al vi.

RITA

(rigardas lin obstine) Ho, diru prefere, ke vi forgesis kaj infanon kaj #265;ion alian.

ALLMERS

(en subpremita kolero) Jes, vero. (pli trankvile) Mi forgesis la infanon – inter viaj brakoj!

RITA

(ekscitita) Alfred! Alfred, – estas abomene de vi!

ALLMERS

(malla#365;te, pugnigas la manojn kontra#365; #349;i) En tiu momento vi kondamnis al morto la etan Eyolf.

RITA

(sova#285;e) Anka#365; vi! Anka#365; vi; – se tiel estas!

Nu jes, – postulu anka#365; de mi respondecon, – se vi jen volas. Amba#365; ni krimis. – Kaj tial tamen vere estis ven#285;o en la morto de Eyolf.

(pli sinrega) Jes. Ju#285;o super vi kaj mi. Nun ni iras #265;i tie la#365; merito. En ka#349;ita, malkura#285;a pento ni lasis nin fortimigi de li, dum li vivis. Ne eltenis vidi tiun, – tiun, kiun li devis kuntreni –

RITA

(malla#365;te) La lambastonon.

ALLMERS

Jes, #285;uste #285;in. – Kaj tio, kion ni nun nomadas funebro kaj aflikto, – tio estas ron#285;anta konscienco, Rita. Nenio alia.

RITA

(rigardas lin konfuzite) #348;ajnas al mi ke tio portos nin en malesperon, – rekte en frenezon por ni amba#365;. #264;ar ni povas ja neniam, – neniam ripari.

ALLMERS

(kaptita de silenta animstato) Mi son#285;is pri Eyolf #265;inokte. #348;ajnis al mi, ke li venas supren de la kajo. Li povis kuri, kiel aliaj knaboj. Nenio estis do al li okazinta. Nenio. La sufokanta realo do estas nur son#285;o, mi pensis. Ho, kiom mi dankis kaj benis – (haltas) hm –

RITA

(rigardas lin) Kiun?

Jes; kiun vi dankis kaj benis?

ALLMERS

(repu#349;ante) Mi ku#349;is dormante, vi a#365;das –

RITA

Iun, je kiu vi mem ne kredas?

ALLMERS

#284;i tamen hantis min. Mi ja dormis –

RITA

(ripro#265;ante) Vi ne devus igi min dubema, Alfred.

ALLMERS

#264;u estus #285;uste de mi se mi lasus vin travivi kun malplenaj iluzioj?

RITA

Estus pli bone por mi. #264;ar jen mi havus ion por konsolo. Nun mi vagas nesciante #265;u elen #265;u enen.

ALLMERS

(rigardas #349;in akre) Se vi nun povus elekti –. Se vi povus sekvi Eyolf tien, kie li nun estas –?

Se vi estus tute konvinkita, ke vi retrovus lin, – konus lin, – komprenus lin –?

#264;u vi libervole volus fari la salton transen al li? Libervole forlasi #265;ion jenan? Rezigni pri la tuta tera vivo? #264;u vi tion volus, Rita?

Jes; hodia#365;. En #265;i horo. Respondu al mi. #264;u vi volus?

RITA

(hezitante) Ho, mi ne scias Alfred. – Ne; mi kredas, ke unue mi volus resti iom da tempo #265;i tie #265;e vi.

Jes, nur pro vi.

ALLMERS

Sed jen poste? #264;u tiam –? Respondu!

Ho, kion mi respondu al tia#309;o? Mi ja ne povus foriri de vi. Neniam! Neniam!

ALLMERS

Sed okaze ke mi irus al Eyolf? Kaj vi estus plene konvinkita, ke tie vi renkontus kaj lin kaj min. #264;u jen vi volus transiri al ni?

RITA

Mi certe volus. Ho, volonte! Volonte! Sed –

(#285;emas malla#365;te) Mi ne povus, – mi sentas. Ne, ne; mi tute ne povus! Ne por #265;iuj gloroj de la #265;ielo!

Ne, #265;u ne vere, Alfred! E#265; vi ne povus!

ALLMERS

Ne, #265;ar #265;i tie, en la tera vivo, ni vivantaj havas hejmon.

RITA

Jes, #265;i tie estas tia feli#265;o, kian ni komprenas.

ALLMERS

(sombre) Ho, la feli#265;o, – la feli#265;o, Rita –

RITA

Vi do sugestas, ke la feli#265;o – #285;in ni neniam plu retrovos. (rigardas lin demande) Sed okaze –? (impete) Ne, ne; mi ne kura#285;as tion diri! E#265; ne pensi.

ALLMERS

Jen diru. Diru do, Rita.

RITA

(hezitante) #264;u ni provu –? #264;u eblus lin forgesi?

Forgesi la penton kaj la ripro#265;on, mi sugestas.

Jes. Se estus eble. (ekkrie) #264;ar #265;i tiun staton, – mi #285;in ne longe eltenos! Ho, #265;u ne eblas ion elpensi, en kio estas forgeso?

ALLMERS

(skuas la kapon) Kio tio do estus?

RITA

#264;u eblus provi voja#285;ante tre foren?

ALLMERS

De la hejmo? Vi kiu nenie sentas vin komforta, se ne estas tie #265;i.

RITA

Nu, do inviti multajn homojn al ni? Gastamece vivi. #308;eti nin en ion, kio mildigus kaj kvietigus.

ALLMERS

Tia vivo ne konvenas al mi. – Ne, – mi prefere provus rekomenci mian laboron.

RITA

(akre) Vian laboron? Tiun, kiu staradis kiel vando kaj muro inter ni?

ALLMERS

(malrapide, rigardas #349;in fikse) De nun #265;iam estu vando kaj muro inter ni du.

Kiu scias #265;u ne grandaj, malfermitaj infanokuloj rigardos nin nokte kaj tage.

RITA

(silente; timotremanta) Alfred, – estas terure tion imagi!

Nia amo estis kiel konsumanta fajro. Nun #285;i estu estingita –

RITA

(kontra#365; lin) Estingita!

(malmole) #284;i jam estas estingita, – en unu el ni.

(kiel #349;tonigita) Kaj tion vi kura#285;as diri al mi!

ALLMERS

(pli milde) #284;i estas morta, Rita. Sed en tio, kion mi nun, en kuna kulpo kaj pentodeziro, sentas por vi, – en tio mi kvaza#365; videtas relevi#285;on –

RITA

(impete) Ho, mi ne interesi#285;as pri iu relevi#285;o!

Mi estas varmkora homo, mi! Ne #265;irka#365;vagas dormetante, – kun fi#349;sango en la vejnoj. (tordas la manojn) Kaj jen esti enfermita tutvive – en pento kaj ripro#265;o! Enfermita kun iu, kiu ne plu estas mia, mia, mia!

Tiel devis ja foje fini#285;i, Rita.

#264;u tiel devus fini#285;i! Tio, kio komencis inter ni en tia kune akceptanta amo!

ALLMERS

Mia amo ne estis kune akceptanta de la komenco.

RITA

Kion vi do sentis por mi unue?

Mi komprenas. Sed kiel mi tamen gajnis vin?

ALLMERS

(malla#365;te) Vi estis tiom rave delikata, Rita.

RITA

(rigardas lin esploreme) Nur tio do? Diru, Alfred! Sole tio?

ALLMERS

(sindevige) Ne; flanke estis anka#365; io alia.

RITA

(ekkrie) Mi suspektas kio estis! Estis "oro kaj verdaj arbaroj", kiel vi diradas. Jen, #265;u estis, Alfred?

(rigardas lin profunde ripro#265;e) Kiel vi povis – kiel vi tion povis!

ALLMERS

Mi devis pensi pri Asta.

RITA

Asta, jes! (amare) Estis do efektive Asta, kiu kunigis nin du.

ALLMERS

#348;i nenion sciis. E#265; ne hodia#365; #349;i suspektas.

RITA

(repu#349;ante) Tamen estis Asta! (ridetas per rikana okul#309;eto flanken) A#365; ne, – estis eta Eyolf. Eta Eyolf, jen vi!

Jes, #265;u vi ne nomis #349;in Eyolf anta#365;e? #348;ajnas al mi, ke vi iam tion diris, en intima momento. (proksimi#285;as) #264;u vi memoras #285;in – la tentantan, ravan momenton, Alfred?

ALLMERS

(retiras sin kvaza#365; en teruro) Mi memoras nenion! Volas nenion memori!

RITA

(sekvas lin) Estis en la momento, – kiam via alia Eyolf fari#285;is kriplulo!

ALLMERS

(obtuze, apogas sin al la tablo) La ven#285;o.

RITA

(minacante) Jes, la ven#285;o!

(Asta kaj Borghejm revenas #265;e la boatejo. #348;i portas kelkajn nimfeojn en la mano.)

RITA

(sinrege) Nu, Asta, – jen, #265;u vi kaj sinjoro Borgstrom ekhavis okazon funde kunparoli?

ASTA

Nu jes, – certagrade.

(#348;i formetas la pluv#349;irmilon kaj metas la florojn sur se#285;on.)

BORGHEJM

Fra#365;lino Allmers estis tre parol-avara dum la promenado.

RITA

Vere tia? Jen do, Alfred kaj mi kunparolis tiom profunde ke sufi#265;as –

ASTA

(rigardas amba#365; stre#265;ite) Kio estas –?

RITA

– ke sufi#265;as por la tuta vivo, mi diras. (interrompante) Sed jen venu, kaj ni iru supren, #265;iuj kvar. De nun ni devas havi homojn #265;irka#365; ni. Alfred kaj mi ne eltenas solaj.

ALLMERS

Jes, nur iru anta#365;e vi aliaj. (turnas sin) Sed kun vi mi devas unue inter#349;an#285;i kelkajn vortojn, Asta.

RITA

(rigardas lin) Nu? – Jen jes, venu do vi kun mi, sinjoro Borghejm.

(Rita kaj Borghejm iras supren la#365; la arbara vojeto.)

ASTA

(timeme) Alfred, kio okazis!

ALLMERS

(sombre) Estas tio, ke mi ne plu eltenas #265;i tie.

ASTA

#264;i tie! Kune kun Rita, vi sugestas?

ALLMERS

Jes. Rita kaj mi ne povas da#365;rigi la kunan vivon.

ASTA

(agitas lian brakon) Sed, Alfred, – ne diru do ion tiel teruran!

ALLMERS

Estas vero, kion mi diras. Ni iradas #265;i tie kaj igas unu la alian malicaj kaj fiaj.

ASTA

(vunde tu#349;ita) Ho, neniam, – neniam mi suspektus ion tian!

ALLMERS

E#265; mi ne tion vidis anta#365; hodia#365;.

ASTA

Kaj nun vi volas –! Jen, kion vi vere volas, Alfred?

ALLMERS

Mi volas forvoja#285;i de #265;io jena. Forege de #265;io.

ASTA

Kaj jen stari tute sola en la mondo?

ALLMERS

(kapsignas) Kiel iam anta#365;e, jes.

ASTA

Sed vi ne ta#365;gas por stari sola!

ALLMERS

Ho jes. Anta#365;e mi almena#365; ta#365;gis.

ASTA

Jes, anta#365;e, jes. Tiam vi ja havis min #265;e vi.

ALLMERS

(volas preni #349;ian manon) Jes. Kaj estas hejmen al vi, Asta, ke mi nun rifu#285;as.

ASTA

(evitas lin) Al mi! Ne, ne, Alfred! Tute neeblas.

ALLMERS

(rigardas #349;in peze) Borghejm do tamen staras en la vojo?

ASTA

(fervore) Ne, ne; li ne faras! En tio vi mispensas.

Bone. Do mi venos al vi, – vi kara, kara fratino. Mi devas reveni al vi. Hejmen al vi por puri#285;i kaj nobli#285;i de la kunvivo kun –

ASTA

(ekscitita) Alfred, – vi pekas kontra#365; Rita!

Mi estas pekinta kontra#365; #349;i. Sed ne en tio #265;i. Ho, pripensu do, Asta! Kia do estis la kuna vivo inter vi kaj mi? #264;u ne estis kiel nura alta, sankta tago de komenco #285;is fino?

ASTA

Jes, estis, Alfred. Sed ne estas revivebla.

ALLMERS

(amare) #264;u vi opinias, ke la geedzeco tiom neripareble degenerigis min?

ASTA

(trankvile) Ne, tion mi ne opinias.

ALLMERS

Jen do, ni du volas revivi nian iaman vivon.

(decide) Ni ne povas , Alfred.

ALLMERS

Jes, ni povas. #264;ar amo de frato kaj fratino –

(stre#265;ita) Kio pri #285;i?

ALLMERS

Tiu rilato estas la sola, kiu ne estas sub la le#285;o de transformo.

ASTA

(malrapide; tremetanta) Tamen, se tiu rilato ne –

– ne estas nia rilato?

(rigardas #349;in fikse kaj surprizita) Ne nia ? Kara, kion vi per tio sugestas?

ASTA

Plej bone ke mi tuj al vi diras, Alfred.

La leteroj de patrino –. Tiuj kiuj ku#349;as en la teko –.

Tiujn vi legu – kiam mi estos forvoja#285;inta.

(batalante kun si mem) Jes, kaj jen vi vidos, ke –

– ke mi ne rajtas porti – la nomon de via patro.

ALLMERS

(#349;anceli#285;ante malanta#365;en) Asta! Kion vi diras!

ASTA

Legu la leterojn. Jen vi vidos. Kaj komprenu. – Kaj eble havu pardonon – por patrino, anka#365;.

ALLMERS

(manpremas sian kapon) Mi ne povas kapti jenon. Ne fikse teni la penson. Vi, Asta, – ne estus –

ASTA

Vi ne estas mia frato, Alfred.

ALLMERS

(rapide, duone obstine, rigardas #349;in) Nu, sed kion do vere tio #349;an#285;as en la rilato inter ni du? Funde nenion.

(agitas la kapon) #264;ion #285;i #349;an#285;as, Alfred. Nia rilato ne estas tia de frato kaj fratino.

Ne-ne. Sed tamen same sankta. Restos #265;iam same sankta.

ASTA

Ne forgesu, – ke #285;i estas sub la le#285;o de transformo, – kiel vi #309;us diris.

ALLMERS

(rigardas #349;in esplore) #264;u per tio vi sugestas, ke –?

ASTA

(kviete, varme emociigita) Ne pliajn vortojn, – vi kara, kara Alfred. – (prenas la florojn de la se#285;o) Jen vidu tiujn nimfeojn!

ALLMERS

(kapsignas malrapide) Estas el tiuj, kiuj supren stre#265;as sin, – de la profundo.

ASTA

Mi plukis ilin en la lago. Tie kie #285;i fluas en la fjordon. (stre#265;igas ilin anta#365;en) #264;u vi ilin volas, Alfred?

(rigardas #349;in) De Eyolf tie fore? A#365; de vi?

ASTA

(kviete) De amba#365;. (prenas la pluvombrelon) Jen do venu supren al Rita. (#348;i iras supren la#365; la arbara vojeto.)

(prenas sian #265;apelon de la tablo kaj flustras peze) Asta. Eyolf. Eta Eyolf –! (Li sekvas supren la#365; la vojeto.)

TRIA AKTO

(Arbeta#309;aro sur alta#309;eto en la #285;ardeno de Allmers. Kruta deklivo kun bara#309;o kontra#365; la fono; #349;tuparo suben maldekstre. Vasta elvida#309;o super la fjordo, kiu ku#349;as profunde sube. Flagstango kun #349;nuroj, sed sen flago staras #265;e la bara#309;o. Anta#365;e dekstre estas pavilono, kovrata de grimpantaj plantoj kaj ampelopsoj. Benko ekstere. Estas malfrua somervespero kun klara #265;ielo. Kreskanta krepusko.)

(Asta sidas sur benko kun la manoj sur la genuoj. #348;i portas supervestojn kaj #265;apelon, havas sian sun#349;irmilon apud si kaj malgrandan voja#285;sakon pendanta per rimeno de la #349;ultro.)

(Borghejm suprenvenas de la fono maldekstre. Anka#365; li havas voja#285;sakon pendanta de la #349;ultro. Sur la brako li portas kunruligitan flagon.)

(ekvidas Asta ) Ho, #265;i supre vi do sidadas.

ASTA

Mi sidas rigardante fjorden la lastan fojon.

Do estas bone, ke mi vizitetis anka#365; #265;i tie.

ASTA

#264;u vi min ser#265;adis?

BORGHEJM

Jes, mi faris. Mi volis adia#365;i vin – #265;i tiun fojon. Ne la lastan, mi esperas.

ASTA

(ridetas preska#365; nevideble) Vi estas fervora, vi.

BORGHEJM

Vojkonstruisto tia devas esti.

ASTA

#264;u vi vidis Alfred? A#365; Rita?

Ne. Ili amba#365; iris sian apartan flankon.

ASTA

Kion vi faros pri tiu flago?

BORGHEJM

Sinjorino Rita petis min suprenlevi #285;in.

ASTA

Suprenlevi flagon nun?

BORGHEJM

Duonstange. #284;i flirtu noktojn kaj tagojn, #349;i diris.

ASTA

(ek#285;emas) Kompatinda Rita. Kaj kompatinda Alfred.

BORGHEJM

(okupata pri la flago) #264;u via koro permesas al vi forvoja#285;i de ili? Jes, mi demandas. #264;ar mi vidas, ke vi estas voja#285;vestita.

ASTA

(kun malforta vo#265;o) Mi devas forvoja#285;i.

BORGHEJM

Nu ja, #265;ar vi devas, do –

ASTA

Kaj anka#365; vi ja forvoja#285;os #265;i-nokte.

BORGHEJM

Anka#365; mi devas? Mi iros per la trajno. #264;u anka#365; vi?

ASTA

Ne, mi iros per la vapor#349;ipo.

BORGHEJM

(ekrigardas al #349;i) #264;iu sian apartan vojon do.

(#348;i sidas rigardante, dum li suprenlevas la flagon duone sur la stangon. Fininte li iras al #349;i.)

BORGHEJM

Fra#365;lino Asta, – Vi ne povas imagi kiom mi funebras pro eta Eyolf.

ASTA

(suprenrigardas al li) Jes, mi certi#285;as, ke vi faras.

BORGHEJM

Senti#285;as dolorige. #264;ar funde ne konvenas por mi funebri.

ASTA

(rigardas al la flago) Kun la tempo #265;io fordrivas, – #265;io. #264;iuj sentoj de funebro.

BORGHEJM

#264;iuj? Jenon vi opinias?

ASTA

Kiel pluvondo. Kiam vi nur estas sufi#265;e foren veninta, tiam –

BORGHEJM

Devus esti ege fora, jeno.

ASTA

Kaj vi ja anka#365; ja havas la grandan, novan vojkonstruadon.

BORGHEJM

Sed neniun por helpi min en #285;i.

ASTA

Nu jes, certe vi havas.

BORGHEJM

(agitas la kapon) Neniun. Neniun kun kiu dividi la #285;ojon. #264;ar plej ofte temas pri #285;ojo.

ASTA

Kaj ne la peno kaj embarasoj?

BORGHEJM

Pa, – el tia#309;oj oni verdire eltiras sin sola.

ASTA

Sed la #285;ojo, – tiun oni devas dividi kun iu, vi opinias?

BORGHEJM

Jes, kia feli#265;o alie estus en tio esti #285;oja?

ASTA

Nu ja, povas esti iu senco en tio.

BORGHEJM

Kompreneble oni povas iradi dum tempo kaj esti #285;oja interne en si mem. Sed ne ta#365;gas longtempe. Ne, la #285;ojo, #285;i estas por du kune.

ASTA

#264;iam nur du? Neniam pluraj? Neniam multaj?

BORGHEJM

Nu, vidu, – jen kio estas alia afero. – Fra#365;lino Asta, – #265;u vi do vere ne povas decidigi vin dividi feli#265;on kaj #285;ojon kaj – kaj penon kaj embarasojn kun unu, – sole unu sola?

Jes, dum tiu tempo, kiam mia frato, – kiam Alfred kaj mi lo#285;is kune.

BORGHEJM

Nu, kun via frato, jes. Tio estas ja io tute alia. Aspektas al mi pli kiel paco ol kiel feli#265;o.

ASTA

#284;uinda tio tamen do estis.

BORGHEJM

Jen vidu, – e#265; tio aspektis por vi #285;uinda. Sed jen imagu, – se li nun ne estus via frato!

ASTA

(volas ekstari, sed restas sidanta) En tiu kazo ni neniam vivus kune. #264;ar tiam mi estis nur infano. Kaj anka#365; li, preska#365;.

BORGHEJM

(iom poste) #264;u #285;i vere estis tiom #285;uinda, tiu tempo?

ASTA

Jes, kredu, #285;i estis.

BORGHEJM

#264;u vi do tiam travivis ion vere serenan kaj feli#265;an?

ASTA

Ho jes, multege. Nekredeble multege.

BORGHEJM

Rakontu al mi iom pri tio, fra#365;lino Asta.

ASTA

Vere nur etaj okaza#309;oj.

Kiel tiam kiam Alfred plenumis sian ekzamenon. Kaj bone sukcesis. Kaj kiam li iom poste ricevis postenon en iu lernejo. A#365; kiam li sidis skribante artikolon. Kaj la#365;tlegis #285;in por mi. Kaj poste sukcesis presigi #285;in en perioda#309;o.

BORGHEJM

Jes, mi bone komprenas, ke estis bonega, paca vivo. Du gefratoj, kiuj dividas la #285;ojon, (agitas la kapon) Kompreni mi ne kapablas, ke via frato rezignis pri vi, Asta!

ASTA

(en subpremita emocio) Alfred ja edzigis sin.

BORGHEJM

#264;u ne estis dolorige por vi?

ASTA

Jes; en la komenco. #348;ajnis al mi, ke mi tute perdis lin samtempe.

BORGHEJM

Nu, feli#265;e, tiel ja ne okazis.

Sed tamen. Sed ke li povis . Edzigi sin, mi sugestas. #264;ar li ja povus havi vin sola #265;e si!

ASTA

(rigardas anta#365;en) Li eble estis sub la le#285;o de transformo, mi pensas.

Pa, – kia stulta le#285;o tiu estus! Tiun le#285;on mi neniel fidas.

ASTA

(ekstaras) Post tempo povos okazi ke vi fidos #285;in.

BORGHEJM

Neniam en la mondo! (insiste) Sed jen a#365;skultu, fra#365;lino Asta! Estu sa#285;a – almena#365; unu fojon. En tiu rilato, mi celas –

(interrompante) Ho ne, ne – ni ne rekomencu jenon!

(da#365;rigas kiel anta#365;e) Ja, Asta, – mi nepre ne lasas vin tiel facile. Nun via frato ja havas por si #265;ion kiel li pleje #349;atas. Vivas sian vivon sufi#265;e kontenta sen vi. Tute ne bezonas vin. – Kaj krome tio – tio , kio ek#349;an#285;as vian tutan situacion #265;i tie fore –

ASTA

(skui#285;as) Kion vi sugestas pri tio?

BORGHEJM

La infano, kiu fortiri#285;is. Kio alie?

ASTA

(sinregas) Eta Eyolf estas for, jes.

BORGHEJM

Kaj kio pli estas por vi #265;i tie farenda? Vi ne plu povas zorgi pri la kompatinda knabeto. Neniujn devojn, – neniujn taskojn #265;i tie en iu rilato –

ASTA

Ho, mi petas vin, kara Borghejm, – ne insistu al mi tiom impete!

BORGHEJM

Ja; mi estus freneza, se mi ne provis #285;is la ekstremo. Unu tagon mi forvoja#285;os de la urbo. Eble ne renkontos vin tie. Eble ne revidos vin dum longa, longa tempo. Kaj kiu scias, kio povos okazi intertempe?

ASTA

(ridetas serioze) #264;u eble vi tamen timas la le#285;on de transformo?

BORGHEJM

Ne, certe ne. (ridas amare) Kaj estas ja anka#365; nenio #349;an#285;inda. Ne en vi, mi pensas. #264;ar vi ja ne sufi#265;e #349;atas min, mi komprenas.

ASTA

Vi bone scias, ke mi faras.

Jes, sed mankas multe por esti sufi#265;e . Ne tiel, kiel mi jenon deziras. (pli impete) Pro Dio, Asta, – fra#365;lino Asta, – estas ja tiom malprudente de vi, ke ne eblas kompreni! Trans hodia#365; kaj morga#365; eble ku#349;as la plena vivfeli#265;o atendanta. Kaj jen vi lasas #285;in ku#349;i! #264;u ni ne tion pentos, Asta?

ASTA

(silente) Ne scias. Sed ni tamen devas lasi ku#349;antaj #265;iujn helajn eblecojn.

BORGHEJM

(rigardas #349;in sinrege) Mi do konstruu miajn vojojn sola?

ASTA

(varme) Ho, se mi vere povus sekvi vin en tio! Helpi vin en la peno. Dividi la plezuron kun vi –

BORGHEJM

#264;u vi volus, – se vi povus?

(rigardas malsupren anta#365; si) #264;u vi kontenti#285;us havi min duone?

BORGHEJM

Ne. Tute kaj komplete mi volas vin.

ASTA

(rigardas lin kaj diras kviete) Do mi ne povas.

BORGHEJM

Adia#365; do, fra#365;lino Asta.

(Li volas foriri. Allmers supren venas al la alta#309;eto de maldekstre el la fono. Borghejm haltas.)

ALLMERS

(ankora#365; #265;e la suprenirejo; malla#365;te; montras) Rita, #265;u #349;i sidas tie en la pavilono?

BORGHEJM

Ne; neniu alia ol fra#365;lino Asta #265;eestas.

(Allmers proksimi#285;as.)

ASTA

(al li renkonte) Mi malsupreniru por ser#265;i #349;in, #265;u? Eble kunpreni #349;in #265;i tien?

(deturnante) Ne, ne, ne, – ne faru. (al Borghejm ) #264;u estas vi, kiu suprenlevis tiun flagon?

BORGHEJM

Jes. Sinjorino Rita petis min fari. Tial mi #265;i tien supreniris.

ALLMERS

Kaj #265;i-nokte vi ja forvoja#285;os?

BORGHEJM

Jes. #264;i-nokte mi definitive forvoja#285;os.

(kun ekrigardo al Asta ) Kaj akiris al vi bonan kunvoja#285;anton, mi komprenas.

BORGHEJM

(agitas la kapon) Mi voja#285;os sola.

Tiom komplete sola.

Kaj anka#365; restos sola.

ALLMERS

Estas io terura en tio, resti sola. Kvaza#365; frostas tra mi –

ASTA

Ho sed, Alfred, vi ja ne estas sola, vi!

Povas esti io terura anka#365; en tio , Asta.

ASTA

(timeteme) Ho, ne parolu tiel! Ne pensu tiel!

ALLMERS

(sen #349;in a#365;skulti) Sed #265;ar vi ja ne voja#285;os kun –? #264;ar estas nenio, kio ligas vin, kial vi do ne restos #265;i tie #265;e mi – kaj #265;e Rita?

ASTA

(maltrankvila) Ne, #265;ar tion mi ne povas. Mi nepre devas al la urbo nun.

ALLMERS

Sed nur al la urbo, Asta. #265;u?

Kaj vi promesas al mi balda#365; reveni.

ASTA

(rapide) Ne, ne, tion mi ne kura#285;as promesi nun.

ALLMERS

Bone. Kiel vi volas. Do ni renkonti#285;os en la urbo.

ASTA

(petante) Tamen, Alfred, vi ja devas resti hejme #265;e Rita nun!

(sen respondi, turnas sin al Borghejm ) Estus eble pli bone por vi, ke vi ankora#365; ne havas kunvoja#285;anton.

BORGHEJM

(malema) Ho, kial vi povas diri tia#309;on!

ALLMERS

Ja, #265;ar vi neniam scias, kiun vi eble renkontos poste. Survoje.

La #285;usta voja#285;kamarado. Kiam estos tro malfrue. Tro malfrue.

ASTA

(silente, tremante) Alfred! Alfred!

BORGHEJM

(rigardas ilin la#365;vice) Kion tio signifas? Mi ne komprenas –

(Rita suprenvenas de maldekstre de la fono.)

RITA

(plende) Ho, ne foriru de mi, #265;iuj!

ASTA

(al #349;i renkonte) Vi ja preferis esti sola, vi diris –

RITA

Jes, tamen mi ne kura#285;as. Komencas tiom malbele malheli#285;i. #348;ajnas al mi, ke estas grandaj, malfermitaj okuloj, kiuj rigardas min!

ASTA

(mole, kunsentanta) Se tiel do estus, Rita? Tiujn okulojn vi ne timu.

RITA

Ke vi tion povas diri! Ne timu!

ALLMERS

(petege) Asta, mi petas vin, – por #265;io en la mondo, – restu – #265;e Rita!

RITA

Jes! Kaj anka#365; #265;e Alfred! Restu! Restu, Asta!

ASTA

(batalante) Ho, mi dezirus ege volonte –

Nu, do jen tion faru! #264;ar Alfred kaj mi ne povas solaj travivi la funebron kaj aflikton.

ALLMERS

(sombre) Prefere diru – tra la ripro#265;o kaj turmento.

RITA

Jes, kion ajn vi preferas nomi jenon, – ni ne portas #285;in solaj, ni du. Ho, Asta, mi petas vin elkore! Restu, kaj helpu nin! Estu por ni en la loko de Eyolf –

ASTA

(retiras sin) De Eyolf –!

RITA

Jes, #265;u ne, #349;i povas, Alfred?

ALLMERS

Se #349;i volas kaj povas.

Anta#365;e vi ja nomis #349;in via eta Eyolf. (prenas #349;ian manon) De nun vi estu nia Eyolf, Asta! Eyolf kiel vi anta#365;e estis.

ALLMERS

(en ka#349;ata emocio) Restu – kaj dividu la vivon kun ni, Asta. Kun Rita. Kun mi. Kun mi, via frato!

ASTA

(decide, retiras sian manon) Ne. Mi ne povas. (turnas sin) Borghejm, – kiam ekveturos la vapor#349;ipo?

Jen mi devas preni la #349;ipon. Vi volas kuniri, #265;u?

BORGHEJM

(malla#365;ta #285;ojkrio) Se mi volas! Jes, jes, jes!

(malrapide) Ha, tiel. Jes, do vi ja ne povas resti #265;e ni.

ASTA

(#309;etas sin #265;irka#365; #349;ian kolon) Dankon pro #265;io, Rita! (aliras kaptante la manon de Allmers) Alfred, adia#365;! Mil, mil fojojn adia#365;!

ALLMERS

(Malla#365;te, stre#265;ite) Kio estas tio #265;i, Asta? Aspektas ja kiel forkuro.

ASTA

(en silenta timo) Jes, Alfred, – ja estas anka#365; forkuro.

Forkuro de – mi!

ASTA

(flustre) Forkuro de vi – kaj de mi mem.

(Asta rapidas malsupren en la fono. Borghejm svingas la #265;apelon kaj sekvas #349;in.)

(Rita apogas sin al la enirejo de la pavilono. Allmers iras en forta ekscito al la bara#309;o kaj staras tie rigardante malsupren. Pa#365;zo.)

(turnas sin kaj diras kun sinrego, batale akirita) Jen la vapor#349;ipo. Jen rigardu, Rita.

RITA

Mi ne kura#285;as rigardi #285;in.

Ne. #264;ar #285;i havas unu ru#285;an okulon. Kaj anka#365; unu verdan. Grandajn ardantajn okulojn.

ALLMERS

Ho, estas ja nur la lanternoj, vi scias.

RITA

De nun ili estas okuloj. Por mi. Ili fikse rigardadas el la mallumo. – Kaj anka#365; enen en la mallumon.

Kie #285;i albordi#285;as #265;i-vespere?

ALLMERS

(pli proksime) #264;e la kajo, kiel kutime, kara –

(rektigas sin) Ho, kiel #285;i do povas albordi#285;i tie!

Sed estas ja tie , ke Eyolf –! Kiel do povas tiuj homoj albordi#285;i tie?

ALLMERS

Jes, la vivo estas senkora, Rita.

RITA

La homoj estas senkoraj. Senkonsideraj. Al vivantaj kaj mortintaj.

ALLMERS

Jen vi pravas. La vivo, #285;i anta#365;en mar#349;adas, #285;uste kvaza#365; nenio okazis.

RITA

(rigardas anta#365;en) Okazis ja vere nenio. Ne por la aliuloj. Nur por ni du.

ALLMERS

(en veki#285;anta doloro) Jes, Rita, – tiel senutile estis, ke vi naskis lin en doloro kaj plendo. #264;ar nun li ree estas for – sen postsigno.

RITA

Nur la lambastono savi#285;is.

ALLMERS

(impete) Silentu do! Ne a#365;digu al mi tiun vorton?

RITA

(Plendante) Ho, mi ne eltenas la penson, ke ni lin ne plu havas.

ALLMERS

(malvarme kaj amare) Vi kontente senestis de li dum vi lin havis. Tutajn duontagojn vi ne vidis lin anta#365; viaj okuloj.

RITA

Ne, #265;ar tiam mi sciis, ke mi povis vidi lin, kiam ajn mi deziris.

ALLMERS

Jes, tiel ni maluzis la mallongan kunvivon kun eta Eyolf.

RITA

(a#365;skultas, timeme) #264;u vi a#365;das, Alfred! Denove sonoras!

ALLMERS

(rigardas foren) Estas la vapor#349;ipo, kiu sonorigas. #284;i debordi#285;os.

Ho, ne estas pri tiu sonorilo ke mi pensas. La tutan tagon mi a#365;dis sonoradon #265;e la oreloj. – Nun denove sonoradas!

ALLMERS

(al #349;i) Vi misa#365;das, Rita.

RITA

Ne, mi a#365;das #285;in tiel klare. Sonas kiel funebraj sonoriloj. Malrapide. Malrapide. Kaj #265;iam la samajn vortojn.

ALLMERS

Vortojn? Kiujn vortojn?

RITA

(kapsignas la takton) "Lam-bas-to-no flo-sas." "Lam-bas-to-no flo-sas." Ho, #349;ajnas al mi, ke anka#365; vi povus tion a#365;di.

ALLMERS

(agitas la kapon) Mi a#365;das nenion. Kaj e#265; nenio estas.

RITA

Ja, ja, diru kion vi volas, vi. Mi tion a#365;das tre klare.

ALLMERS

(rigardas trans la bara#309;on) Nun ili estas sur#349;ipe, Rita. #264;ar nun la #349;ipo veturas enen al la urbo.

RITA

#264;u vere, ke vi ne tion a#365;das! "Lam-bas-to-no flo-sas." "Lam-bas-ton– –".

ALLMERS

(iras anta#365;en) Ne staru a#365;skultante ion, kio ne ekzistas. Mi diras, ke nun Asta kaj Borghejm estas sur#349;ipe. Jam survoje. – Asta estas for.

RITA

(rigardas lin eviteme) Jen do anka#365; vi balda#365; estos for, Alfred?

(rapide) Al kio vi aludas?

RITA

Ke vi sekvos vian fratinon.

Ne. Sed vi ja mem diris, ke estis pro Asta, ke – ke ni du trovis unu la alian.

ALLMERS

Jes, tamen vi mem ligis min. Per la kunvivado.

RITA

Ho, por via animo mi ne plu estas – ne plu tia – rave delikata.

ALLMERS

La le#285;o de la transformo tamen povus eble kunteni nin.

(kapsignas malrapide) Okazas transformo en mi nun. Tion mi dolorige sentas.

Jes, #265;ar estas kvaza#365; ia nasko anka#365; en tio.

ALLMERS

Jes estas. A#365; relevi#285;o. Transiro al pli supera vivo.

RITA

(rigardas senkura#285;e anta#365; si) Jes, – sed pereo de la tuta, tuta feli#265;o de la vivo.

ALLMERS

Tiu pereo, #285;i estas ja vere la gajno.

RITA

(impete) Ho, parolturnoj! Bona Dio, ni estas ja tamen teraj homoj.

ALLMERS

Ni iom parencas anka#365; al maro kaj #265;ielo, Rita.

Ho jes. Vi pli ol vi mem scietas.

RITA

(pa#349;on pli proksimen) A#365;skultu, Alfred, – #265;u vi ne volus pensi rekomenci vian laboron?

ALLMERS

Tiun laboron, kiun vi malamis?

RITA

Mi fari#285;is facile kontentigebla nun. Mi estas preta dividi vin kun la libro.

Nur por reteni vin #265;i tie #265;e mi. Proksime.

ALLMERS

Ho, mi vere ne povas helpi vin, Rita.

RITA

Sed eble mi povus helpi vin.

ALLMERS

Pri la laboro, vi celas?

(agitas la kapon) #348;ajnas al mi, ke mi ne havas vivon vivindan.

RITA

Nu, do por subporti la vivon.

ALLMERS

(sombre, anta#365;en) Mi opinias, ke estus pli bone por ni amba#365;, ke ni rompus la geedzecon.

RITA

(rigardas lin esplore) Kien vi rifu#285;us? Eble tamen al Asta?

ALLMERS

Ne. De nun neniam al Asta.

Supren en la solecon.

Supren inter la montojn? #264;u tion vi sugestas?

Sed jeno estas ja nur fantazia#309;oj, Alfred! Tie supre vi ja ne povas vivi.

ALLMERS

Tamen tien mi nun tiri#285;as.

Eksidu. Jen mi rakontos ion al vi.

RITA

Ion, kio okazis al vi tie supre?

Kaj pri kio vi silentis anta#365; Asta kaj mi?

Ho, vi silentas pri #265;io. Vi ne devus.

ALLMERS

Eksidu tien. Kaj jen mi rakontos al vi.

RITA

Jes, jes, – mi a#365;skultos! (#348;i sidigas sin sur la benkon #265;e la pavilono.)

ALLMERS

Mi estis sola tie supre. Meze inter la montegoj. Jen mi venis al vasta, dezerta montara lago. Kaj mi devis transiri tiun lagon. Sed mi ne povis. #264;ar trovi#285;is nek boato nek homoj.

Jen mi iris sola en flankan valon. #264;ar tie, mi opiniis, ke mi venus trans la montodorsojn kaj inter la pintojn. Kaj poste malsupren al la alia bordo de la lago.

RITA

Ho, kaj jen vi certe eraris pri la vojo, Alfred!

ALLMERS

Jes; mi misprenis pri la direkto. #264;ar vojo a#365; vojeto tie ne trovi#285;is. Kaj mi iris la tutan tagon. Kaj anka#365; la tutan sekvantan nokton. Kaj fine mi kredis, ke mi neniam plu trovus vojon al homoj.

RITA

Ne hejmen al ni? Ho, jen mi scias, ke viaj pensoj iris al ni.

ALLMERS

Ne, – ili tion ne faris.

Ne. Estis strange. #348;ajnis al mi, ke vi kaj Eyolf, vi amba#365; fari#285;is tiom foraj, foraj de mi. Kaj anka#365; Asta.

RITA

Sed pri kio vi do pensis?

ALLMERS

Mi ne pensis. Mi tiradis min la#365; la deklivoj, – kaj #285;uis la pacon kaj pla#265;an senton de la percepto de morto.

RITA

(eksaltas) Ho, ne uzu tiajn vortojn pri tiu terura#309;o!

ALLMERS

Tiel mi sentis. Tute ne timo. #348;ajnis al mi, ke mi kaj la morto kuniris kvaza#365; du bonaj kamaradoj. Estis tiom nature, – tiom simple, #265;io, #349;ajnis al mi tiam. En mia parencaro la homoj ne kutimas fari#285;i maljunaj –

RITA

Ho, silentu pri tia#309;oj, Alfred! #264;ar vi ja tamen sekure elvenis.

ALLMERS

Jes; kaj jen subite mi atingis la celon. Sur la alia bordo de la lago.

RITA

Estus nokto en teruro por vi, Alfred. Sed nun poste vi ne volas konfesi tion por vi mem.

ALLMERS

Tiu nokto suprenlevis min al decido. Kaj jen okazis, ke mi turnis kaj iris rekte hejmen. Al Eyolf.

RITA

(malla#365;te) Tro malfrue.

Jes. Kaj kiam jen – la kamarado venis kaj prenis lin –. Jen blova#265;is teruro de li. De la tuto. De #265;io , – kion ni tamen ne kura#285;as forlasi. Tiom terligitaj ni amba#365; estas, Rita.

RITA

(kun brileto de #285;ojo) Jes, #265;u ne vere! Anka#365; vi! (pli proksime) Ho, ni vivu do la vivon kune plej eble longe!

ALLMERS

(levas la #349;ultron) Vivi la vivon. Jes! Kaj e#265; nenion havi por #285;in plenigi. Dezerto kaj malpleneco #265;io. Kien ajn mi rigardas.

RITA

(timigita) Ho, frue a#365; malfrue vi foriros de mi, Alfred! Mi tion sentas! Kaj mi anka#365; vidas la#365; via aspekto! Vi foriros de mi!

ALLMERS

Kun la vojkamarado, vi aludas?

RITA

Ne, mi aludas tion, kio ankora#365; pli a#265;a estas. Libervole vi foriros de mi. #264;ar estas nur #265;i tie, #265;e mi, ke vi ne trovas, ke vi havas vivotaskon. Respondu al mi! #264;u ne tiel vi pensas?

ALLMERS

(rigardas #349;in firme) Kaj se nun mi pensis –?

(Bruo kaj kriado kvaza#365; de koleraj, ekscititaj vo#265;oj a#365;di#285;as de fore malsupre. Allmers iras al la bara#309;o.)

RITA

Kio estas? (ekkriante) Ho, vidu, ili lin trovis!

ALLMERS

Li neniam estos trovata.

(anta#365;eniras) Nur interbatado, – kiel kutime.

RITA

Malsupre sur la marbordo?

ALLMERS

Jes. La tuta marborda vila#285;o devus esti forigata. Nun la edzoj venas hejmen. Ebriaj kiel kutime. Dra#349;as la infanojn. A#365;du kiel la knaboj ululas! La virinoj kria#265;as pri helpo por ili –

RITA

Jes, #265;u ni ne sendu iun malsupren por helpi ilin?

ALLMERS

(malmole kaj kolere) Helpi ilin, kiuj ne helpis Eyolf! Ne, lasu ilin perei, – kiel ili lasis Eyolf perei!

RITA

Ho, ne parolu tiel, Alfred! Ne pensu tiel!

ALLMERS

Mi ne povas alimaniere pensi. #264;iuj tiuj doma#265;oj devus esti malkonstruataj.

RITA

Kaj kio do fari#285;us de tiuj multaj malri#265;aj homoj?

#264;u gravas, kie ili pereas.

RITA

(silente, ripro#265;e) Vi trudas vin mem al tia malmoleco, Alfred.

(impete) De nun mi rajtas esti malmola! Estas anka#365; mia devo!

Mia devo al Eyolf. Li ne ku#349;u senven#285;ita. Jen, mallonge, Rita! Mi al vi diras! Malkonstruu la tutan lokon kaj ebenigu la bordon, – kiam mi estos for.

RITA

(rigardas lin profunde) Kiam vi estos for?

Jes, #265;ar jen vi almena#365; per io plenigos vian vivon. Kaj taskon vi havu.

RITA

(firme kaj decide) Vi rajtas. Mi havu. Sed #265;u vi povas diveni, per kio mi okupos min – kiam vi estos for?

(malrapide, decide) Tuj kiam vi estos for, mi iros malsupren al la marbordo kaj kunprenas #265;iujn tiujn malri#265;ajn, malsatajn infanojn supren al nia hejmo. #264;iujn tiujn petola#265;ajn knabojn –

ALLMERS

Kion vi faros kun ili #265;i tie!

RITA

Mi volas adopti ilin.

Jes, tion mi volas. De la tago kiam vi estos forvoja#285;inta, ili estu #265;i tie, #265;iuj, – kvaza#365; ili estus miaj propraj.

ALLMERS

(ekscitita) En la loko de nia eta Eyolf!

RITA

Jes, en la loko de nia eta Eyolf. Ili lo#285;u en la #265;ambroj de Eyolf. Ili legu liajn librojn. Ludu per liaj etaj a#309;oj. Ili la#365;vice sidu en lia se#285;o #265;e la tablo.

ALLMERS

A#365;di tion estas ja kompleta freneza#309;o! Mi ne konas homon en la tuta mondo, kiu estas malpli ta#365;ga por tia#309;o ol vi.

RITA

Mi do eduku min al tio. Lernigu min. Ekzercu min.

ALLMERS

Se estas via sincera decido, – #265;ion kion vi jen diras, okazigis transformo en vi.

Vere okazigis, Alfred. Pri tio vi zorgis. Vi kreis malplenan lokon ene en mi. Kaj #285;in mi devas provi per io plenigi. Io kio similus al ia amo.

ALLMERS

(staras momenton pensante; rigardas #349;in) Funde ni ne faris multe por la povruloj tie malsupre.

RITA

Ni faris nenion por ili.

ALLMERS

Apena#365; pensis pri ili.

RITA

Neniam pensis pri ili en kunsento.

ALLMERS

Ni, kiuj havis "la oron kaj la verdajn arbarojn" –

RITA

Ni havis por ili fermitajn manojn. Kaj anka#365; fermitajn korojn.

ALLMERS

(kapsignas) Do estas ja kompreneble, ke ili ne riskis la vivon por savi etan Eyolf.

RITA

(silente) Pripensu, Alfred. #264;u vi estas certa, ke – ke ni mem tion kura#285;us?

(maltrankvile repu#349;ante) Sed ne dubu pri tio , Rita!

RITA

Ho, ni estas homoj el la mondo, ni du.

ALLMERS

Kion vi vere intencas fari por tiuj kompatindaj infanoj?

RITA

Mi eble devus provi, se mi povus mildigi – nobligi ilian vivosorton.

Se tion vi povos, Eyolf ne naski#285;is senutile.

RITA

Kaj li ne estas senutile de ni forprenita.

ALLMERS

(rigardas #349;in firme) Sed komprenu la kialon, Rita. Ne estas amo, kiu igas vin tion fari.

RITA

Ne, tute ne. Almena#365; ne ankora#365;.

ALLMERS

Nu, kaj jen kio do estas?

RITA

(duone cedante) Vi ja ofte parolis kun Asta pri la homa respondeco –

ALLMERS

Pri la libro, kiun vi malamis.

Mi malamas tiun libron e#265; nun. Sed mi sidis a#365;skultante, kiam vi rakontis. Kaj nun mi volas mem pluen provi. En mia maniero.

ALLMERS

(agitas la kapon) Ne estas pro la nefinita libro –

RITA

Ne, mi havas kroman kialon.

(silente, pezanime ridetante) Mi volas akiri la pardonon de du grandaj malfermitaj okuloj, vidu.

ALLMERS

(frapite, fiksas la rigardon sur #349;in) Eble vi permesus al mi kunlabori? Kaj helpi vin, Rita?

Jes, – se mi nur scius, ke mi povus.

RITA

(hezitante) Sed tiuokaze vi devus ja resti #265;i tie.

ALLMERS

(silente) Ni provu, #265;u tio sukcesos.

RITA

(preska#365; nea#365;deble) Ni provu, Alfred.

(Amba#365; silentas. Poste Allmers iras al la stango kaj levas la flagon tute supren. Rita staras apud la pavilono kaj rigardas lin silente.)

ALLMERS

(revenas anta#365;en) Estos peza labortago por ni, Rita.

RITA

Vi vidos, – tiam foje falos diman#265;trankvilo super nin.

ALLMERS

(silente, tu#349;ita) Tiam ni perceptos viziton de la spiritoj, eble.

RITA

(flustrante) La spiritoj?

ALLMERS

(kiel anta#365;e) Jes. Tiam ili eble #265;irka#365;as nin, tiuj kiujn ni perdis.

RITA

(kapsignas malrapide) Nia eta Eyolf. Kaj anka#365; via granda Eyolf.

ALLMERS

(fiksrigardas anta#365;en) Eble ni ankora#365; foje – sur la vivovojo – kvaza#365; ekvidos ilin.

RITA

Kien ni rigardu, Alfred –?

ALLMERS

(fiksas la okulojn sur #349;in) Supren.

RITA

(kapsignas konsente) Jes, jes, – supren.

ALLMERS

Supren, al la pintoj. Al la steloj. Kaj al la granda kvieto.

(etendas al li la manon) Dankon!