Прус БолеславНа вакацыях (на белорусском языке)

Баляслаў Прус

На вакацыях

Пераклад: Янка Брыль

Увечары, як заўсёды, да мяне прыйшоў мой школьны сябар. Абодва мы жылi ў вёсках, некалькi вёрст адзiн ад аднаго, i бачылiся амаль штодня. Гэта быў прыгожы бландзiн, лагодныя вочы якога маглi заваражыць не адну жанчыну. Мяне прываблiваў яго непарушны спакой i цвярозы розум.

У гэты дзень я заўважыў, што яму нешта дакучае: глядзеў ён у зямлю i неспакойна пасцёбваў дубцом па нагах. Мне было нязручна пытацца, што так хвалюе яго, ды вось ён сам пачаў:

- Ведаеш, у мяне быў сёння дурны выпадак.

Я здзiвiўся: амаль зусiм неверагодна было, каб "дурны выпадак" здарыўся з чалавекам, якi так умеў валодаць сабою.

- У нас, - гаварыў ён далей, - быў сёння ўраннi пажар. Згарэла хата...

- А ты, вiдаць, кiнуўся ў агонь? - перапынiў я яго трохi кплiва.

Ён перасмыкнуў плячыма i, здалося мне, злёгку зачырванеўся; зрэшты, можа, гэта ад бляску сонца, якое заходзiла.

- Загарэлiся, - сказаў ён, памаўчаўшы, - каноплi на гарышчы, а за iмi i страха. Я чытаў якраз вельмi цiкавы раздзел у Сэя, аднак, калi я ўбачыў чорны дым, што вiўся клубамi, i языкi полымя, што прабiвалiся цераз шчылiны ў комiне, мяне ахапiла абывацельская цiкаўнасць i я павалокся туды. Людзi былi на працы, на пажар з'явiлася некалькi чалавек: дзве бабы, што лямантавалi на бяду, арганiсцiха, якая адпалохвала пажар абразом святога Фларыяна, i дзядзька, што раздумваў, аберуч трымаючы пустое вядро. Ад iх я пачуў, што хата на замку, бо гаспадар з гаспадыняй у полi.

"Вось яна, наша сiстэма будаўнiцтва!.. - падумаў я. - Дом палае, як набiты порахам..."

I сапраўды, праз момант уся страха ўзнялася слупам полымя. Дым лез у вочы, а агонь прыпякаў так моцна, што я, каб не ўзяўся пiнжак, павiнен быў адысцiся крокаў на некалькi.

Тым часам прыбегла больш людзей, з бусакамi, сякерамi i вадой. Адны пачалi абарочваць плот, якому нiчога не пагражала, другiя лiлi ваду такiм чынам, што на агонь яна не трапляла, некалькi чалавек былi ўжо мокрыя з ног да галавы, а бабу адну павалiлi. Я iм нiчога не казаў, бо вiдно было, што далейшым будынкам нiчога не пагражае, а хату ўжо не ўратаваць.

Ды раптам хтосьцi закрычаў:

- Там жа дзiця, маленькi Стасiк!..

- Дзе? - спытаўся хтосьцi другi.

- У хаце, спiць у ночвах каля акна... Выбi каторы шкло, дык жывога яшчэ выцягнеш...

Аднак нiхто не варушыўся. Салома на страсе ўжо згарэла, а кроквы i латы жарылiся, як распалены дрот.

Прызнаюся, калi я пачуў гэта, сэрца маё здрыганулася, як нiколi.

"Калi нiхто не iдзе, - падумаў я, - пайду туды... Каб уратаваць малога, спатрэбiцца паўхвiлiны. Часу - аж занадта, аднак - страшэнная гарачыня!.."

- Ды варухнiцеся ж вы каторы! - крычалi бабы. - Ах вы, сабачыя душы, а яшчэ мужчыны называюцца!..

- Сама лезь у агонь, калi такая разумная! - агрызнуўся хтосьцi з натоўпу. - Там чалавеку адразу канец, а малое, што кураня, i так ужо зайшлося...

"Малайчына, - падумаў я пра самога сябе. - Нiхто не iдзе, а я ўсё вагаюся! А зрэшты, - падказала мне шэптам развага, - якога чорта лезцi ў дарэмную авантуру?.. Або ж я ведаю, дзе ляжыць дзiця?.. Можа, вывалiлася з начовак?.."

Бэлькi перагаралi ўжо i пачалi з глухiм патрэскваннем выгiнацца.

"Аднак трэба ўрэшце прабрацца туды, - думаў я, - кожная хвiлiна дарагая. Дзiця не павiнна ўсё-такi згарэць, як чарвяк... А калi яно ўжо гатова? - зноў падказала развага. - У такiм выпадку шкада нават пiнжака..."

Здалёк пачуўся страшэнны жаночы крык:

- Ратуйце дзiця!..

- Трымайце яе! - пачуўся крык у адказ. - Палезе ў агонь i загiне...

Я пачуў нейкае шамаценне за мною i той самы крык:

- Пусцiце!.. Гэта маё дзiця!..

- Пад пахi яе бяры!.. - крычаў нехта ў адказ.

Я не стрываў i кiнуўся наперад. Ахапiў мяне жар, дым, дах затрашчаў над галавой, з комiна пасыпалася цэгла. Я адчуў, што валасы мае тлеюць, i... адступiўся са злосцю. "Што за дурная сентыментальнасць! - падумаў. - Дзеля жменькi чалавечага попелу ператвараць самога сябе ў пудзiла?.. Яшчэ скажуць, што так затанна вырашыў стаць героем!.."

Ды вось раптам мяне штурханула, бегучы да палаючай хаты, нейкая маладая дзяўчына. Пачуўся звон разбiтых шыбiн, а калi ветрам адмахнула дым, я ўбачыў яе ў акне, - яна перахiлiлася туды так далёка, што вiдаць былi непамытыя ногi.

- Што ты робiш, вар'ятка! - закрычаў я. - Там ужо труп, а не дзiця...

- Ягна, вылазь! - крычалi з натоўпу.

Столь абвалiлася, ажно ў неба сыпанулi iскры. Дзяўчына знiкла ў дыме, а ў мяне пацямнела ў вачах.

- Яг-на! - зноў залямантаваў той голас.

- Зараз! Зараз! - адказала дзяўчына, бегучы каля мяне назад.

Яна з намаганнем несла цяжкага хлопца, якi, прачнуўшыся, крычаў на ўвесь свет.

- Дык ён жывы? - спытаўся я ў сябра.

- Жывы i здаровы.

- А дзяўчына... яго сястра?

- Дзе там, - адказаў сябар. - Зусiм чужая, нават наймiчка ў iншага гаспадара, i гадоў ёй з пятнаццаць.

- I нiчога з ёю не здарылася?

- Прысмалiла сабе хустку i трохi валасоў. Iдучы да цябе, я бачыў яе. Скрабла бульбу каля сяней i штосьцi сабе напявала фальшывым голасам. Я хацеў выказаць ёй сваё захапленне, ды раптам усплылi на думку адно пры адным: яе дзiкi парыў i мая разважлiвасць перад чужым няшчасцем, i... мне так сорамна стала, што i слова не змог ёй сказаць.

- Мы ўжо такiя!.. - дадаў ён i стаў ссякаць сваiм дубцом прыдарожнае пустазелле.

На небе пачалi паказвацца зоркi, а халодны вецер данёс ад сажалкi кваканне жабаў i папiскванне вадзяных птушак, якiя ацiхалi перад сном. Звычайна ў такi час мы з сябрам строiлi планы на будучыню, але сёння пра гэта гаворкi ў нас не было. Затое мне здавалася, што кусты вакол нас шэпчуць:

- Вы ўжо такiя!..