Сигл ЭрикГiсторыя кахання (на белорусском языке)

Эрык Сiгал

Гiсторыя кахання

Сiльвii Хэрсчэр i Джону Флэксмэну

1

Што можна сказаць пра дзяўчыну, якая памерла ў дваццаць пяць гадоў?

Што яна была прыгожая. I разумная. Што яна любiла Моцарта i Баха. I "Бiтлз". I мяне. Аднаго разу, калi яна знарок звалiла мяне ў адну груду з усiмi гэтымi музыкамi, я спытаўся, якi ж у гэтай грудзе парадак, i яна адказала, усмiхнуўшыся: "Альфабэтны". Тады я таксама ўсмiхнуўся. А цяпер сяджу i гадаю, як я значыўся ў яе спiсе: калi па iменi, дык iшоў следам за Моцартам, а калi па прозвiшчы, дык уклiньваўся памiж Бахам i "Бiтлз". У любым выпадку першым не апынуўся б. Дурнота, мабыць, але гэта не дае мне спакою - я ж вырас з думкаю, што заўсёды мушу быць першы. Гэта сямейнае, разумееце?

На апошнiм курсе, з самае восенi, я зачасцiў у бiблiятэку Рэдклiфскага каледжа. I не толькi дзеля таго, каб пазыркаць на дзяўчат, хоць, прызнаюся, быў да гэтага аматар. Проста месца гэтае было цiхае, нiхто мяне там не ведаў, i попыт на кнiгi ў iх быў меншы.

Да чарговага iспыту па гiсторыi заставаўся адзiн толькi дзень, а я яшчэ не зазiраў нават у першую кнiгу прапанаванага спiса - звычайная гарвардская хвароба. Я падышоў да бiблiятэчнай стойкi, каб атрымаць фалiянт, якi павiнен быў выручыць мяне назаўтра ўранку. Абслугоўвалi дзве дзяўчыны. Адна высокая, з фiгураю тэнiсiсткi, другая - мышка ў акулярах. Я выбраў Крахатулю-Чатыры Вочкi.

- У вас ёсць "Схiл сярэднявечча"? - спытаўся я.

Яна кiнула на мяне хуткi позiрк:

- У вас жа ёсць свая бiблiятэка.

- Паслухайце, гарвардцы маюць права карыстацца Рэдклiфскай бiблiятэкай.

- Я кажу не аб праве, падрыхтунчык, я кажу пра этыку. У вас, хлопчыкi, пяць мiльёнаў тамоў. А ў нас толькi некалькi тысяч.

Божа, нарваўся! Адна з тых кабетак, якiя думаюць, што раз у Рэдклiфе ў пяць разоў болей студэнтак, чым у Гарвардзе, дык яны ў пяць разоў разумнейшыя. Звычайна я сцiраў такiх у парашок, але цяпер мне пазарэз трэба была гэтая клятая кнiжка.

- Паслухай, мне трэба гэта кнiжка!

- Падбiрай словы, падрыхтунчык.

- З чаго ты ўзяла, што я хаджу на падрыхтоўку?

- А ў цябе на твары напiсана - багаты i не дужа разумны, - сказала яна, здымаючы акуляры.

- Памылiлася, дзетка, - парыраваў я. - Я разумны i бедны.

- Э, не, падрыхтунчык. Гэта я бедная i разумная.

Яна так i ўтупiлася ў мяне. Вочы ў яе былi карыя. Няхай, можа, з выгляду я i багацей, але я не дазволю нейкай нахабе, нават калi ў яе прыгожыя вочы, называць мяне дурнем.

- А з чаго гэта вiдаць, што ты такая разумная? - спытаўся я.

- Ды хоць бы з таго, што я нiколi не пайшла б з табою ў кавярню.

- Паслухай: я цябе туды нiколi i не запрасiў бы.

- А вось з гэтага, - адказала яна, - якраз i вiдаць, што ты не дужа разумны.

Зараз растлумачу, чаму я ўсё-такi запрасiў яе ў кавярню. Хiтрамудра капiтуляваўшы ў крытычны момант - прытварыўшыся, што мне раптам захацелася выпiць з ёю кавы, - я атрымаў сваю кнiгу. А паколькi яна не магла пайсцi да закрыцця бiблiятэкi, я меў дастаткова часу, каб засвоiць некалькi важкiх фраз аб перамяшчэннi апоры каралеўскае ўлады з духавенства на законнiкаў у канцы адзiнаццатага стагоддзя. На iспыце я атрымаў "А"* з мiнусам - якраз тую адзнаку, што даў я нагам Джэнi, калi яна ўпершыню выйшла з-за стойкi.

* Найвышэйшая адзнака ў амерыканскiх унiверсiтэтах.

Не магу сказаць, што я гэтаксама высока ацанiў яе касцюм - задужа кiдкi, як на мой густ. Асаблiва не спадабалася сумка - нейкая торба ў iндзейскiм стылi. На шчасце, я не сказаў ёй пра гэта - потым я даведаўся, што торба была яе ўласнай прыдумкаю.

Мы пайшлi ў "Гном" - маленькую кавярню-бутэрбродную, куды, нягледзячы на назву, пускалi i людзей звычайнага росту. Я замовiў дзве кавы, а ёй яшчэ i шакаладнае пiрожнае з марозiвам.

- Мяне завуць Джэнiфэр Кавiлеры, - сказала яна. - Я амерыканка iталiйскага паходжання.

Усё роўна як я сам не здагадаўся б.

- Я займаюся музыкай, - дадала яна.

- Мяне завуць Олiвэр, - сказаў я.

- Гэта iмя цi прозвiшча? - папыталася яна.

- Iмя, - адказаў я, а потым прызнаўся, што маё поўнае iмя - дакладней, большая яго частка - Олiвэр Барэт.

- О, - усклiкнула яна, - Барэт!.. Як у паэткi?*

* Элiзабет Барэт Браўнiнг (1806-1861) - ангельская паэтка.

- Як у паэткi, - пацвердзiў я. - Але мы не радня.

Я парадаваўся ў душы, што яна не задала звыклага i вельмi непрыемнага мне пытання: "Барэт? Як Барэт-хол?" Я ж цярпець не мог, калi мне нагадвалi, што я з раднi "чувака", якi пабудаваў Барэт-хол - сама вялiкi i сама брыдкi будынак у Гарвардскiм унiверсiтэцкiм гарадку, каласальны помнiк нашаму сямейнаму багаццю, фанабэрыстасцi i нязноснаму гарвардызму.

Запала маўчанне. Няўжо мы так хутка вычарпалi тэмы для размовы? Цi яна страцiла цiкавасць да мяне, даведаўшыся, што я не даводжуся паэтцы раднёю? Што ж здарылася? Яна проста сядзела i з ледзь прыкметнай усмешкаю глядзела на мяне. Каб чым-небудзь заняцца, я пачаў гартаць яе сшыткi. У яе быў дзiўны почырк - дробны, завостраны, без загалоўных лiтараў (кiм яна сябе ўяўляе можа, Камiнгсам*?).

* Амерыканскi паэт XX стагоддзя, якi адмовiўся ў сваiх вершах ад ужывання загалоўных лiтараў.

Сярод курсаў, на якiя яна хадзiла, былi даволi арыгiнальныя: "Гiст. сусв. лiтры-105", "Музыка-150", "Музыка-201"...

- "Музыка-201"? Хiба гэта не аспiранцкi курс?

Яна з вiдавочным гонарам кiўнула:

- Полiфанiя эпохi Рэнесансу.

- Што такое полiфанiя?

- Нiчога сексуальнага, падрыхтунчык.

I чаго гэта я ўсё цярплю? Яна што, "Крымсан" не чытае? Не ведае, хто я такi?

- Эй, ты што, не ведаеш, хто я такi?

- Ведаю. Ты той маладзён, якому належыць Барэт-хол, - сказала яна без анiякай пашаны.

Яна сапраўды не ведала, хто я.

- Мне не належыць Барэт-хол, - паспрабаваў пажартаваць я. - Здарылася так, што мой вялiкi прадзед падарыў яго Гарварду.

- Каб ягонага не такога вялiкага праўнука прынялi туды без праблем!

Гэта ўжо занадта!

- Паслухай, Джэнi, калi ты такая ўпэўненая ў маёй нявартасцi, дык навошта ж тады напрасiлася пайсцi са мною ў кавярню?

Яна паглядзела мне ў самыя вочы i ўсмiхнулася:

- Мне спадабалася твая фiгура.

Калi хочаш перамагаць - павiнен умець прайграваць. I гэта не заблытаны парадокс. Гэта тыпова гарвардская рыса - здольнасць ператварыць у перамогу любое паражэнне.

"Не пашанцавала вам, Барэт. Але гулялi вы файна!"

"Дальбог, я рады, што вы не раскiслi, хлопцы. Вы ж так не любiце прайграваць!"

Вядома, чыстая перамога - прыямнейшая. Асаблiва калi вырвеш яе на апошняй хвiлi... Словам, праводзячы Джэнi да iнтэрната, я ўсё яшчэ не трацiў надзеi перамагчы гэтую рэдклiфскую калючку.

- Паслухай, калючка, у пятнiцу ўвечары хакейны матч у Дартмуце.

- I што з таго?

- Я хачу, каб ты яго паглядзела.

Яна адказала са звычайнай для Рэдклiфа пашанаю да спорту:

- А чаму я павiнна глядзець нейкi няшчасны хакейны матч?

- Таму што я буду гуляць, - нiбы абыякава адказаў я.

Настала маўчанне. Мне здалося, я чую, як падае снег.

- А за каго? - папыталася яна.

2

Олiвэр Барэт IV,

Iпсвiч, Масачусэтс

Узрост: 20 гадоў

Рост: 5 футаў 11 цаляў; вага: 185 фунтаў

Каледж: Фiлiпс Эксэтэр

Курс: выпускны

Асноўная дысцыплiна: грамадскiя навукi

Будучая спецыяльнасць: юрыспрудэнцыя

У спiсе дзесяцi лепшых на курсе: 1961, 1962, 1963.

Да гэтага моманту Джэнi пэўна ўжо прачытала маю бiяграфiю: я тройчы нагадаў Вiку Клэйману, нашаму менеджэру, каб ён перадаў ёй праграмку.

- Дальбог, Барэт, - сказаў ён мне адразу, - можна падумаць, у цябе першае дзяўчо!

- Заткнiся, Вiк, а то сваiмi зубамi падавiшся!

На размiнцы я не памахаў ёй рукою (яшчэ чаго не хапала!). Нават у яе бок нi разу не глянуў. I ўсё-такi яна, мабыць, думала, што я пазiраю на яе. Не з павагi ж да сцяга зняла яна акуляры, калi выконвалi нацыянальны гiмн?

У сярэдзiне другога перыяду мы выйгравалi ў Дартмута 0:0. Гэта значыць, Дэйвi Джонстан i я павiнны былi вось-вось распячатаць iхнюю брамку. Зялёныя казлы (у Дартмута зялёная форма) гэта адчулi i пачалi валiць нас. Яны маглi б пераламаць нам косцi, перш чым мы пераломiм iхнюю абарону. Фаны лямантавалi, прагнучы крывi. У хакеi гэта азначае кроў у прамым сэнсе альбо, як з крывёю не атрымаецца, - гол. Як кажуць, lа nоblesse oblige*, i я нiколi не прымушаў доўга заўзятараў чакаць нi таго, нi другога.

* Lа nоblesse oblige (фр.) - становiшча абавязвае.

Дартмуцкi нападнiк-цэнтравiк iрвануўся ў нашую зону, але я ўрэзаўся ў яго, адабраў шайбу i кiнуўся наперад. Фаны зараўлi. Я ўбачыў злева ад сябе Дэйвi Джонстана, але вырашыў забiваць сам: памятаў, што варатар у iх баязлiвы - я нагнаў на яго страху, калi ён яшчэ гуляў за "Дырфiлд". Але кiнуць я не паспеў: на мяне наскочылi абодва дартмуцкiя абаронцы, i, каб не страцiць шайбу, я мусiў праехаць за брамку. Утрох мы сышлiся за спiнаю ў варатара i ўпячаталi адзiн аднаго да борта. Мая звычайная тактыка ў такiх заварушках - уклейваць з усяе сiлы па ўсiм, што ў колеры працiўнiка. Недзе ў нас пад канькамi мiльгала шайба, але нам было не да яе - мы зацята выбiвалi адзiн з аднаго духi.

Рэферы засвiстаў:

- Дзве хвiлiны штрафу!

Я ўзняў вочы. Паказваў ён на мяне. Я? Што я такога зрабiў, каб мяне выдаляць?

- Што я зрабiў, рэф?

Аднак выдавала на тое, што настрою прадоўжыць наш дыялог суддзя не меў. Ён пад'ехаў да судзейскага столiка, пракрычаў: "Нумар сем, дзве хвiлiны!" - i паказаў рукамi, за што менавiта выдаляе мяне.

Я крыху паспрачаўся - такая ўжо завядзёнка. Якое б грубае нi было парушэнне, заўзятары чакаюць пратэстаў. Але суддзя адмахнуўся ад мяне, i я, перапоўнены абурэннем, пакацiўся да лавы штрафнiкоў. Сеў на месца, звякнуўшы канькамi аб падлогу, i пачуў, як дынамiкi гаркнулi на ўсю залу: "Олiвэр Барэт, каманда Гарварда, выдалены на дзве хвiлiны за затрымку супернiка". Трыбуны незадаволена загудзелi. Некалькi гарвардскiх заўзюкоў зараўлi, выказваючы сумленне ў добрым зроку ды справядлiвасцi арбiтраў. Спрабуючы аддыхацца, я апусцiў галаву i нават краем вока не глядзеў на лёд, дзе Дартмут мясiў нашых.

- Ты чаму тут адседжваешся, калi твае таварышы гуляюць? - пачуў я раптам голас Джэнi.

Аднак не адказаў i пачаў падтрымлiваць сваiх:

- Трымайцеся, хлопцы, спакайней!

- Чым ты правiнiўся?

Я азiрнуўся i адказаў - усё ж такi Джэнi прыйшла на матч дзеля мяне.

- Перастараўся крыху, - кiнуў я i зноў прылiп вачыма да пляцоўкi, назiраючы за тым, як нашы спрабуюць стрымаць нападнiка Дартмута.

- Гэта ганьба табе?

- Джэнi, прашу цябе, мне трэба сабрацца.

- Сабрацца?

- Каб змяць гэтага казла, калi выйду на лёд, - кiўнуў я на лепшага нападнiка Дартмута i зноў пачаў назiраць за гульнёю, iрвучыся ў чаканы бой.

- Ты любiш брудную гульню?

Погляд мой быў прыкуты да нашае брамкi, вакол якой так i кiшэлi зялёныя казлы. Не было ўжо болей сiлы чакаць выхаду на лёд. Але Джэнi ўпарцiлася:

- Можа, ты i мяне калi-небудзь захочаш "змяць"?

- Зараз жа, калi не змоўкнеш.

- Вось як? Бывай.

Калi я азiрнуўся, яна ўжо знiкла. Я падняўся, шукаючы яе вачыма, але пачуў у гэты момант, што скончылiся дзве мае штрафныя хвiлiны, перамахнуў цераз борт i выскачыў на лёд.

Трыбуны гучна вiталi маё вяртанне: з Барэтам гульня заладзiцца. Дзе б нi была цяпер Джэнi, усё адно пачуе, як ажылi заўзятары пасля майго выхаду. А раз так, дык каго хвалюе, дзе яна цяпер?

Але дзе ж яна!..

Нападнiк дартмутцаў зрабiў гарматны кiдок, але наш варатар адбiў шайбу - i адбiў у бок нашага абаронцы, якi кiнуў яе ўперад мне на ход. Iрвануўшы за шайбай, я вырашыў, што ў мяне ёсць доля секунды, каб зiрнуць на трыбуны i адшукаць Джэнi. Так я i зрабiў. I адразу ўбачыў яе. Яна засталася.

У наступны ж момант я пляснуўся на лёд: двое зялёных бамбiзаў урэзалiся ў мяне. Я ехаў задам па лёдзе i - Божа! - не ведаў, куды дзецца ад сораму: мяне так танна завалiлi!.. Гарвардскiя заўзятары стагналi ад крыўды, дартмуцкiя раўлi: "Душы iх! Душы iх!"

Што яна там думае?!

Дартмут зноў прывёў шайбу да нашае брамкi. Наш варатар зноў адбiў шчаўчок, i абаронца пракiнуў шайбу мне. Фаны аж шалелi. Трэба забiваць! Я падхапiў шайбу i на ўсёй хуткасцi ўварваўся ў зону Дартмута. Абаронцы рушылi на мяне.

- Уперад, Олiвэр, уперад! Урэж iм па чарапах! - перакрыў роў трыбун пранiзлiвы, нават ваяўнiчы енк Джэнi.

Я ўхiлiўся ад аднаго абаронцы, садануў другога так, што ён ажно задыхнуўся, i потым, замест таго каб кiнуць у падзеннi, што было найбольш верагодным маiм ходам, аддаў пас Дэйвi Джонстану, якi накатваўся справа, - i ён увагнаў шайбу ў сетку. Гарвард павёў!!!

Мы адразу кiнулiся абдымацца - я, Джонстан, астатнiя хлопцы. Цiскалi адзiн аднаго, ляпалi па спiне, цалавалiся i падскоквалi. Нашы заўзятары зайшлiся ад рову. А дартмуцкi абаронца, той самы, якога я збiў з ног, усё яшчэ не мог адклеiць зад ад лёду. Заўзятары кiдалi на лёд праграмкi. Гэты ўдар лiтаральна пераламаў зялёным хрыбет...

У вынiку мы размалацiлi iх - 7:0.

Калi б я быў сентыментальны i захацеў павесiць на сцяну фатаграфiю на памяць аб Гарвардзе, дык гэта была б не Царква Памiнання, не якiсьцi iншы славуты будынак, а Дзiлан-Фiлд-Хаўс. Калi i было ў Гарвардзе месца, дзе я адчуваў сябе як дома, дык гэта ў Дзiлан-Фiлд-Хаўсе, нашым спарткомплексе. I няхай у мяне адбяруць за гэтае прызнанне дыплом, але Ўайднераўская, нашая, бiблiятэка значыць для мяне нашмат меней за Дзiлан. Кожнага вечара, усе мае ўнiверсiтэцкiя гады, я ўваходзiў пад ягоны дах, вiтаў прыяцеляў моцнымi слоўцамi, скiдаў з сябе шалупiнне цывiлiзацыi i ператвараўся ў байца. Як гэта было выдатна - нацягнуць шчыткi i кашулю з нумарам "7" (тады я марыў, што яго аддадуць мне навечна - аднак марна), устаць на канькi i нязграбна пасунуцца па калiдоры на Ўатсан Рынк-пляцоўку.

Яшчэ прыямней было вяртацца ў Дзiлан з гульнi: здымаеш з сябе мокрую ад поту амунiцыю i тупаеш голы да столiка з чыстымi ручнiкамi.

- Ну як табе сёння, Олi?

- Нармалёк, Рычы. Нармалёк, Джымi.

Потым пад душ, паслухаць, хто, што, з кiм i колькi разоў зрабiў у гэтую вечаровую суботу: "Ну, як мы абулi гэтых дзятлаў?.." Я быў лiдэрам, i ў мяне было месца, дзе я мог пабыць адзiн i падумаць. Лёс блаславiў мяне хворым каленам (але, блаславiў: вы бачылi мой вайсковы бiлет?), i пасля кожнае гульнi мне прыходзiлася паласкаць яго ў цыркулярнай ванне. Седзячы на краi ванны i назiраючы за водаваротам вакол свайго калена, я пералiчваў сiнякi i раны (я рады iм своеасаблiва) i думаў пра што нi ўздумаецца цi нi пра што не думаў. Сёння ўвечары я думаў пра свой гол, пра перадачу, з якой мы забiлi другi, i пра тое, што фактычна закончыўся мой трэцi запар сезон у зборнай унiверсiтэта.

- Палошчаш каленца, Олi?

Гэта гаворыць Джэкi Фэлт, наш трэнер i самазваны духоўны настаўнiк.

- Палашчу, Джэкi, калi збоку гэта не выдае на штось iншае.

Фэлт хмыкае i па-iдыёцку ўхмыляецца:

- Сказаць табе, чаму цябе падводзiць каленца, Олi? Хочаш ведаць?

Я аб'ехаў ужо ўсiх артапедаў на Ўсходнiм узбярэжжы, але Фэлт, натуральна, быў у курсе маёй бяды лепш за мяне.

- Харчуешся няправiльна, во што.

Мне гэта цiкавым не здалося.

- Мала солi ясi.

Можа, калi прыму яго жарт, дык хутчэй адстане?

- О'кэй, Джэк. Буду есцi болей солi.

Божа лiтасцiвы, якi ж задаволены ён быў! Калi адыходзiў, дык ягоная iдыёцкая пыса так i ззяла ад усведамлення зробленага эфекту. Затое я зноў застаўся адзiн. Саслiзнуў усiм целам у бурлiвую ваду, заплюшчыў вочы i акунуўся па самую шыю ў цяплынь. Уф-ф-ф!

Божа! Джэнi ж, напэўна, чакае мяне на дварэ. Дакладней, я спадзяваўся, што чакае. Божа! Колькi ж часу пракайфаваў я ў гэтай цеплынi, пакуль яна мерзла? Адзяваючыся, я паставiў новы рэкорд хуткасцi. Дзверы цэнтральнага ўваходу ў Дзiлан я расчынiў яшчэ не абсохлы.

У твар мне ўдарыла халоднае паветра. Ну i калатун! А цемрадзь, хоць пальцам у вока. Непадалёк усё яшчэ тусавалася жменька фанаў - сама стойкiх, у бальшынi сваёй былых гульцоў гарвардскай хакейнай зборнай, якiя ў душы так i не развiталiся з клюшкамi. Хлопцы накшталт старога Джордана Джэнкса, якi не прапускае анiводнае гульнi Гарварда - нi дома, нi ў гасцях. I як ён толькi ўхiтраецца гэта рабiць? Ён жа буйны банкiр. I навошта яму гэта трэба?

- Дасталося табе сёння, Олiвэр!

- Было, мiстэр Джэнкс. Самi бачылi, у якi хакей яны гуляюць.

Я шнарыў вачыма вакол у пошуках Джэнi. Няўжо яна вярнулася ў iнтэрнат i ўсю дарогу да Рэдклiфа прайшла адна?

- Джэнi! - паклiкаў я i ступiў колькi крокаў у бок ад заўзятараў, адчайна спрабуючы хоць што-небудзь разгледзець у цемры.

Раптам яна выйшла з-за дрэва. Твар яе быў ухутаны ў шалiк, адны вочы былi вiдаць.

- Эй, падрыхтунчык, тут страшэнная халадэча.

Як я быў рады бачыць яе! Усклiкнуўшы: "Джэнi!" - падбег да яе i дакрануўся вуснамi да яе халоднага лба.

- Хiба я табе дазволiла? - спыталася яна.

- Што?

- Хiба я дазволiла табе пацалаваць мяне?

- Прабач. Захапiўся.

- А я не.

Мы засталiся зусiм адны. Было цёмна, халодна i позна. Я зноў пацалаваў яе. Але ўжо не ў лоб - i моцна. Пацалунак быў доўгi.

- Мне гэта не падабаецца, - прамармытала Джэнi; усё яшчэ трымаючы мяне за рукавы.

- Што?

- Што мне гэта падабаецца.

Усю дарогу назад (у мяне ёсць машына, але Джэнi захацела iсцi пешкi) яна трымала мяне за рукаў. Не за руку, а за рукаў. Не ведаю, як гэта i растлумачыць. Ля дзвярэй iнтэрната цалаваць яе на развiтанне я не стаў.

- Ведаеш, Джэнi, мажлiва, я не буду тэлефанаваць табе некалькi месяцаў.

Нейкi час яна маўчала. Нарэшце папыталася:

- Чаму?

- А можа, пазваню, як толькi ўвайду ў свой пакой. - Я павярнуўся i хутка пайшоў.

- Нiколi не думала, што ты такi, - прашаптала яна ўслед з крыўдаю.

Я зноў павярнуўся i зрабiў пераможны кiдок па брамцы:

- Што, не даспадобы? А сама дык з iншымi гэта любiш!

Мне страшна хацелася азiрнуцца яшчэ раз i паглядзець, якi ў яе цяпер выраз твару, аднак я не зрабiў гэтага з тактычных меркаванняў.

Калi я ўвайшоў у наш iнтэрнацкi нумар, мой сусед Рэй Стратан гуляў у покер з хлопцамi з ягонай футбольнай каманды.

- Прывiтанне, бегемоты!

Мне штосьцi мыкнулi ў адказ. Потым:

- З чым цябе сёння павiншаваць, Олi?

- Гол i перадача.

- Мы наконт Кавiлеры.

- Не ваша справа, - адрэзаў я.

- Хто такая? - запытаўся адзiн з гiпапатамаў.

- Джэнi Кавiлеры, - растлумачыў яму Рэй, - худзенькая такая музыкантка.

- А, ведаю, - сказаў трэцi. - Апетытненькая.

Не зважаючы на гэтых мужланiстых казлоў, я разблытаў тэлефонны шнур i панёс апарат у сваю спальню.

- Яна грае на фартэпiяна ў Бахаўскiм таварыстве, - сказаў астатнiм Стратан.

- А ў што яна грае з Барэтам?

- Цяжка ўгадаць!

Ухмылкi, рохканне, рогат.

- Джэнтльмены! - аб'явiў я, выходзячы. - Я вас меў!

Грымнуўшы дзвярыма перад новай хваляю нечалавечага слоўнага паносу, я скiнуў чаравiкi, узлез на ложак i набраў нумар Джэнi.

Размаўлялi мы шэптам:

- Эй, Джэн...

- Алё?

- Мне трэба нешта табе сказаць...

Я завагаўся. Яна чакала.

- Мне здаецца... Я кахаю цябе.

Маўчанне. Потым яна адказала вельмi цiха:

- Iдзi ты... ведаеш куды!.. - I павесiла слухаўку.

Я не пакрыўдзiўся. I нават не здзiвiўся.

3

У гульнi з Корнэлам мне намялi бакi.

Увогуле, я сам быў вiнаваты. У напале барацьбы я здуру абазваў iх нападнiка-цэнтравiка "смярдзючым канадцам", зусiм забыўшыся на тое, што канадцаў у iхняй камандзе чацвёра... А ўсе чацвёра былi гарачымi патрыётамi i дужымi хлопцамi, ды яшчэ i на слых не скардзiлiся. Мала таго што мяне як след нагрэлi, дык яшчэ i выдалiлi. I не проста выдалiлi, а ўляпiлi за бойку аж пяць хвiлiн. Чулi б вы, як мяне асвiсталi корнэлскiя фаны, пачуўшы аб'яву аб маiм выдаленнi! Нашых небагата прыцягнулася ў такую ямiну, як Iтака, Ню-Ёрк, хоць гэта i быў вырашальны матч на першынство ўнiверсiтэтаў Новай Англii. Пяць хвiлiн! Калi я сядаў на лаўку штрафнiкоў, дык добра бачыў, як iрве на сабе валасы наш трэнер.

Джэкi Фэлт стрымгалоў прымчаўся да мяне. Толькi тут я заўважыў, што ўся мая правая шчака ператварылася ў крывавае месiва. "Божа, - мала не стагнаў Джэкi, водзячы па iм кроваспыняльным алоўкам. - Божа, Олi!"

Я сядзеў моўчкi i тупа глядзеў перад сабою. Мне было сорамна глядзець на пляцоўку, дзе тым часам хутка спраўджвалiся найгоршыя мае чаканнi: Корнэл закiнуў нам шайбу. Фаны ў чырвоным зараўлi, завылi, заўлюлюкалi. Лiк зраўняўся. Цяпер Корнэл меў усе шанцы выйграць матч, а з iм i першынство. А я ж яшчэ адседзеў толькi палову штрафу!

На процiлеглай трыбуне, дзе сядзелi нешматлiкiя гарвардцы, панавала цяжкае маўчанне. На мяне ўжо забылiся i свае, i чужыя заўзятары. Толькi адзiн глядач па-ранейшаму не адрываў вачэй ад лаўкi штрафнiкоў. Але, ён быў тут. "Калi нарада перапынiцца своечасова, я пастараюся прыехаць у Корнэл". Сярод гарвардскiх фанаў сядзеў - вядома, паважна - Олiвэр Барэт III.

Цераз ледзяны правал Стары Стод моўчкi i абыякава назiраў, як заклейваюць пластырам апошнюю крывавую рану на твары яго адзiнага сына. Цiкава, што ён думаў у гэтую хвiлiну? "Тш, тш, лягчэй!" - што-небудзь такое? "Олiвэр, калi ты так любiш бiцца, дык чаму табе не заняцца боксам?" - "У Эксэтэры няма баксёрскай каманды, бацька". - "Бадай, мне не варта хадзiць на твае гульнi". "Ты думаеш, я б'юся, каб задаволiць цябе?" - "Ну, я не сказаў бы задаволiць".

Але хто-небудзь можа ўгадаць, пра што ён думае? Олiвэр Барэт III - гэта хадзячая гара, якая часам загаворвае. Стод.

Зусiм верагодна, што мой бацька аддаваўся цяпер свайму любiмаму занятку самалюбаванню. Глядзiце на мяне, тут так мала сёння гарвардскiх заўзятараў, i тым не менш адзiн з iх - я! Я, Олiвэр Барэт III, выключна заняты чалавек, у мяне столькi банкаў, i ўсiмi трэба кiраваць, i чаго толькi яшчэ не трэба мне рабiць, i ўсё ж такi я знайшоў час прыехаць у Корнэл на нейкi нiкчэмны хакейны матч. Ну хiба гэта вас не ўражвае? (Каго?)

Трыбуны зноў зараўлi, гэты раз яшчэ з большым шалам. Нам зноў забiлi. А мне адпачываць тут яшчэ дзве хвiлiны. З чырвоным ад злосцi тварам Дэйвi Джонстан пакацiўся да нашае брамкi. Ён праехаў зусiм побач, але нават не зiрнуў на мяне. У вачах у яго былi слёзы! Ну, добра, я разумею, рашучы матч i ўсё такое, але, Божа ты мой, - слёзы? I тут я ўспомнiў пра неверагодную серыю Дэйвi, нашага капiтана: сем гадоў на пляцоўцы - i анiводнага прайгранага матча - за каледж, за ўнiверсiтэт! Ён стаў ужо паданнем. А цяпер ён вучыўся на апошнiм курсе. I для яго гэта была апошняя важная гульня.

Якую мы прайгралi 3:6.

Пасля матча мяне прасвяцiлi рэнтгенам. Усе косцi былi цэлыя. Потым доктар наклаў на маю правую скулу дванаццаць швоў. Пакуль ён гэта рабiў, Джэкi Фэлт хадзiў па кабiнеце, расказваючы корнэлскаму хiрургу, як няправiльна я харчуюся i што сённяшняй траўмы магло б i не быць, калi б я рэгулярна глытаў саляныя пiлюлi. Доктар яго праiгнараваў, а мяне строга папярэдзiў, што я ледзь не пашкодзiў "сценку арбiты" (ох ужо гэтыя медычныя тэрмiны!) i што сама лепшае для мяне - не выходзiць на лёд не меней як тыдзень. Я падзякаваў за параду. Доктар пайшоў. Яго пераследаваў Фэлт, спрабаваў разгаварыць наконт дыеталогii. Я быў рады, што застаўся адзiн.

Я нетаропка прыняў душ, стараючыся не мачыць твару. Дзеянне навакаiну пачало слабець, але адчуванне болю было мне нават прыемнае. Я хачу сказаць: я ж сапсаваў усю справу. Першынство мы завалiлi, нашую бяспройгрышную серыю таксама (усе, хто быў цяпер на апошнiм курсе, не прайгравалi нiколi), не кажучы ўжо пра сямiгадовую серыю Джонстана. Мажлiва, не толькi я быў у гэтым вiнаваты, але цяпер мне здавалася: толькi я.

Раздзявальня была пустая. Хлопцы, мабыць, ужо ў матэлi. Мяркуючы па ўсiм, нiхто не хацеў мяне бачыць або размаўляць са мною. З гаркатою ў роце - мне было так пагана, што я нават адчуваў гэта на смак - я запхнуў свае шмоткi ў валiзку i выйшаў на двор. Жменька гарвардскiх заўзятараў мерзла на ледзяным ветры, якi прадзiмаў пустэльны завулак.

- Як скула, Барэт?

- Дзякуй, нiчога, мiстэр Джэнкс.

- Табе, бадай, не зашкодзiў бы цяпер сыры бiфштэкс, - сказаў другi знаёмы голас.

Так мовiў Олiвэр Барэт III. Наколькi гэта ў ягоным стылi - прапанаваць бабулiн сродак ад сiняка пад вокам.

- Дзякуй, бацька, - сказаў я. - Доктар ужо пра ўсё паклапацiўся. - Я паказаў на марлевую нашлёпку, пад якой была схаваная доктарава работа.

- Я хацеў сказаць, табе трэба падсiлкавацца, сын.

За абедам памiж намi адбылася адна з нашых звычайных "антыразмоў", як я iх называю. Усе яны пачынаюцца тым самым пытаннем: "Ну, як ты, сын?" - i тым самым пытаннем заканчваюцца: "Я магу для цябе што-небудзь зрабiць?"

- Ну, як ты, сын?

- Выдатна, сэр.

- Што, балiць? - кiўнуў ён на маю разбiтую шчаку.

- Не, сэр.

Боль рабiўся пякельным.

- Я скажу Джэку Ўэлсу, каб ён паглядзеў цябе ў панядзелак.

- Не трэба, бацька.

- Ён добры спецыялiст...

- Корнэлскi доктар таксама не ветэрынар, - заўважыў я, спрабуючы прыцiшыць снабiсцкi энтузiязм, з якiм бацька заўсёды гаварыў пра ўсялякiх спецыялiстаў, экспертаў ды iншых "найлепшых людзей".

- Шкада, - сказаў Олiвэр Барэт III, спрабуючы, як я спачатку падумаў, пажартаваць. - Рана ў цябе проста зверская.

- Маеце рацыю, сэр. - (Можа, тут трэба было засмяяцца?)

I раптам мне прыйшла ў галаву думка: цi не хацеў ён сваiм квазiжартам перадаць мне сваю незадаволенасць маiмi дзеяннямi на лёдзе?

- Цi ты хацеў сказаць, што я паводзiў сябе сёння як звер?

На твары ў яго адбiлася нешта накшталт задавальнення з прычыны таго, што я пацiкавiўся ягонай думкаю на гэты конт. Аднак ён проста сказаў:

- Ты сам загаварыў пра ветэрынараў.

Тут я вырашыў заняцца вывучэннем меню. Калi прынеслi гарачае, Стод пачаў адно з сваiх даўно ўжо абрыдлых мне казанняў: гэтым разам, калi я правiльна памятаю (а запамiнаць я не стараўся), адносна перамог i паражэнняў. Ён зазначыў, што мы страцiлi чэмпiёнскi тытул (брава, тата, глыбокае назiранне!), аднак галоўнае ў спорце - не выйгрыш, а сама гульня. Апошняе меркаванне падазрона нагадала перафразаваны алiмпiйскi дэвiз, i я адчуў, што гэта толькi ўверцюра i што зараз ён пусцiцца разважаць пра тое, якое, па сутнасцi, смяхоцце - гэтае ўнiверсiтэцкае першынство. Аднак я не збiраўся пракладваць яму сцяжынкi да алiмпiйскiх успамiнаў. Выдаўшы належную партыю маiх: "Але, сэр" - я змоўк.

Потым мы прайшлiся па ўсiм дыяпазоне ўлюбёнай Стодавай антытэмы, якая называецца "мае планы".

- Скажы мне, Олiвэр, што ў цябе з юрыдычнай школаю?

- Пакуль яшчэ, бацька, я цвёрда не вырашыў наконт юрыдычнай школы.

- Я хацеў бы ведаць iншае: цi вырашыла юрыдычная школа наконт цябе?

Яшчэ адзiн досцiп? Можа, мне трэба ўсмiхнуцца ў адказ на гэтыя рытарычныя практыкаваннi?

- Пакуль што не ведаю, сэр.

- Я мог бы патэлефанаваць Прайсу Цымерману...

- Не трэба! - перапынiў я, падпарадкоўваючыся iмгненнаму рэфлексу. Прашу, не трэба, сэр.

- Не дзеля таго, каб паўплываць на некага, - з годнасцю сказаў О.Б.III. Проста навесцi даведкi.

- Бацька, я хачу, каб мне адказалi лiстом, як усiм астатнiм. Калi ласка.

- Але. Натуральна. Выдатна.

- Дзякуй, сэр.

- I яшчэ, цябе ж амаль напэўна прымуць i так, - дадаў ён.

Не ведаю, як гэта атрымлiваецца, але О.Б.III умее прынiзiць мяне, нават калi не шкадуе ўхвальных слоў.

- Хто ведае, - адказаў я. - У рэшце рэшт, хакейнай каманды ў iх там няма.

Не ведаю, чаму я пачаў прынiжаць сябе сам? Можа, таму, што ён пра мяне ўсё-такi высокае думкi?

- У цябе ёсць iншыя вартасцi, - заявiў Олiвэр Барэт III, але развiць гэтую тэму не пажадаў. (Зрэшты, не думаю, што гэта ў яго выйшла б.)

Ежа ў рэстарацыi была не лепшая ад нашае размовы, з адной хiба што рознiцай: што булачкi будуць чэрствыя, я мог сказаць яшчэ да таго, як iх прынеслi, а вось угадаць, якую тэму будзе мець ласку прапанаваць мне бацька, мне нiколi не ўдаецца.

- Апрача таго, ты заўсёды можаш уступiць у Корпус Мiру, - сказаў ён раптам нi з таго нi з сяго.

- Сэр? - Я не зусiм зразумеў, што гэта - пытанне цi сцвярджэнне?

- Па-мойму, Корпус Мiру - выдатная рэч. А ты як думаеш?

- Ну, - адказаў я, - ва ўсякiм разе, гэта лепш за Корпус вайны.

Нiчыя. Я не ведаў, што хацеў сказаць ён, i наадварот. Цi азначала гэта, што тэма вычарпаная i што зараз мы пяройдзем да абмеркавання iншых важных, сапраўды ўрадавых праграм? Не. Я зусiм забыўся, што найгалоўнейшая наша тэма гэта заўсёды мае планы.

- Я быў бы зусiм не супраць, каб ты ўступiў у Корпус Мiру, Олiвэр.

- Я таксама, - сказаў я, не жадаючы ўступаць яму ў велiкадушнасцi.

Я ўпэўнены, што Стод нiколi мяне не слухае, i таму не здзiвiўся, што ён нiяк не адрэагаваў на мой тонкi сарказм.

- А твае аднакашнiкi, - прадоўжыў ён, - як да гэтага ставяцца?

- Сэр?

- Цi лiчаць яны, што Корпус Мiру мае нейкае значэнне ў iх жыццi?

Здаецца, слухаць фразу "але, сэр" майму бацьку гэтаксама неабходна, як рыбе знаходзiцца ў вадзе.

Яблычны пiрог таксама быў чэрствы.

Каля паловы дванаццатай я правёў яго да машыны.

- Я што-небудзь магу зрабiць для цябе, сын?

- Не, сэр. Дабранач, сэр.

I ён паехаў.

Хоць памiж Бостанам i Iтакай, штат Ню-Ёрк, лётаюць самалёты, Олiвэр Барэт III вырашыў ехаць на машыне. Не таму, што хацеў паказаць, што ён гатовы праседзець за рулём некалькi гадзiн дзеля таго, каб убачыць сына. Проста ён любiць вадзiць машыну. Хутка ехаць. А ў такi познi час ды яшчэ на "Астан Марцiн ДБС" можна несцiся што чорт. Ён пэўна вырашыў пабiць свой уласны рэкорд хуткасцi на адрэзку Iтака - Бостан, устаноўлены iм летась, пасля таго як мы перамаглi Корнэл i выйгралi першынство. Я не сумняваўся ў гэтым, бо бачыў, як ён зiрнуў на гадзiннiк перад ад'ездам.

Я вярнуўся ў матэль патэлефанаваць Джэнi. Гэта была мая адзiная прыемная хвiлiна за ўвесь вечар. Я расказаў Джэнi пра бойку (не ўдакладняючы характару прычыны вайны), i магу сказаць, што гiсторыя ёй спадабалася. Мала хто з яе вытанчаных сяброў-музыкантаў мог пахвалiцца тым, што хоць раз у жыццi пускаў у ход кулакi.

- Але ж ты хоць даў як след таму корнэльцу, што цябе ўдарыў? - запыталася яна.

- Вядома, яшчэ як! Месца жывога на iм не пакiнуў.

- Шкада, што я не бачыла. Можа, ты паб'еш каго-небудзь на матчы ў Ейлi?

- Абавязкова.

Я ўсмiхнуўся. Як яна любiла простыя забавы!

4

- Джэнi тэлефануе ўнiзе, - сказала мне дзяўчына, што дзяжурыла на ўваходзе ў iнтэрнат, хоць я i не паспеў назваць нi сябе, нi мэты свайго наведвання...

Я хутка зрабiў выснову, што гэта ачко на маю карысць. Дзяўчо пэўна чытае ўжо "Крымсан" i ведае, хто я такi. Ну, да славы нам не прывыкаць. Нашмат важней тое, што Джэнi расказала тут, з кiм яна сустракаецца.

- Дзякуй, - сказаў я. - Я пачакаю тут.

- Шкада, што ў Корнэле так выйшла, - загаварыла дзяўчо. - "Крымсан" пiша, на цябе аж чацвёра накiнулiся.

- Ага. I мяне яшчэ выдалiлi. На пяць хвiлiн.

- Ого...

- Джэнi яшчэ тэлефануе?

- Тэлефануе, - адказала яна, зiрнуўшы на свой камутатар.

Цiкава, што гэта за суразмоўца, якому ёй не шкада падарыць некалькi дарагiх хвiлiн нашага спаткання? Якi-небудзь музыканцiк? Я ведаў, што нейкi Марцiн Дэвiдсан, студэнт апошняга курса Адамс-каледжа i дырыжор аркестра Бахаўскага таварыства, прэтэндуе на выключную ўвагу Джэнi. Праўда, у платанiчным сэнсе. Не думаю, каб гэты маладзён мог падняць што-небудзь цяжэйшае за дырыжорскую палачку. Так цi iнакш, я не пацярплю, каб у мяне адбiралi мой час.

- Дзе гэтая тэлефонная будка? - спытаўся я ў дзяжурнай.

- У холе, за рагом, - паказала яна рукою, куды iсцi.

Я павольна ўвайшоў у прасторны хол i яшчэ здалёк убачыў Джэнi. Дзверы будкi яна пакiнула незачыненыя. Я iшоў павольна, гультаявата пазiраючы па баках, спадзеючыся, што яна заўважыць мяне, убачыць усе мае пластыры i, кiнуўшы слухаўку, кiнецца мне на шыю. Але я быў ужо побач з будкаю, i да мяне даляцелi абрыўкi размовы:

- Але. Ну, так. Абавязкова. О, я таксама, Фiл. Я так цябе люблю!

Я ўсё роўна як здранцвеў. З кiм яна гаворыць? Гэта быў не Дэвiдсан - таго завуць не Фiл. Я ўжо даўно разведаў пра яго ўсё, што мог, па ўнiверсiтэцкiх спiсах: "Марцiн Юджын Дэвiдсан. Факультэт музыкi i мастацтваў. Хатнi адрас: Ню-Ёрк, Рывэрсайд-драйв, 70. Вышэйшая школа музыкi i мастацтваў". Мяркуючы па фатаграфii, гэта быў чуллiвы i недурны хлопец, фунтаў на пяцьдзесят лягчэйшы за мяне. Але чаго гэта я раптам буду непакоiцца за Дэвiдсана? I перада мною, i перад iм Джэнiфэр аддае вiдавочную перавагу нейкаму Фiлу, якому (ну i ну!) пасылала цяпер пацалункi па тэлефоне.

Варта было адно адлучыцца на якiя два днi, i, калi ласка, - нейкi казёл з iдыёцкiм iмем Фiл забраўся да яе ў ложак (вядома, забраўся!).

Вешаючы слухаўку, яна нарэшце заўважыла мяне i, нават не пачырванеўшы, усмiхнулася i з'iмiтавала пацалунак. Ну i двудушнасць!

Яна цмокнула мяне ў ацалелую шчаку:

- Э-э, ну i выгляд у цябе!

- Дасталося, Джэн.

- Але твой супернiк выглядае яшчэ горш?

- Вядома. Нашмат. Мае супернiкi заўсёды выглядаюць горш. - Я сказаў гэта з усёй злосцю, на якую здатны, намякаючы на тое, што намылю пысу любому супернiку, якi палезе да яе ў ложак, пакуль мяне няма паблiзу.

Але Джэнi, як нiчога i не здарылася, узяла мяне за рукаў, i мы рушылi да дзвярэй.

- Дабранач, Джэнi, - сказала дзяжурная.

- Дабранач, Сара, - адгукнулася Джэнi.

Калi мы выйшлi на вулiцу, збiраючыся сесцi ў мой "МГ", я набраў у лёгкiя свежага вечаровага паветра i як мог абыякава запытаўся:

- Паслухай, Джэн...

- Што?

- Э-э... Хто такi Фiл?

Яна кiнула ўжо ў машыне:

- Мой бацька.

Так я ёй i паверыў.

- Ты завеш свайго бацьку Фiлам?

- Але, гэта яго iмя. А як ты завеш свайго?

Джэнi ўжо казала мне, што яе выхаваў бацька, уладальнiк невялiкай пякарнi ў Крэнстане, штат Род-Айлэнд. Мацi яе загiнула ў аўтамабiльнай аварыi, калi Джэнi была зусiм маленькая. Усё гэта яна расказала мне, калi тлумачыла, чаму ў яе няма вадзiцельскiх правоў. Яе бацька - ва ўсiх астатнiх адносiнах, як сказала яна, сапраўды "выдатны хлопец" - пасля смерцi мацi стаў вельмi прымхлiвым i нi за што не хацеў дазволiць адзiнай сваёй дачцэ вадзiць машыну. Ёй гэта дужа замiнала ў апошнiх класах каледжа, калi яна пачала браць урокi iгры на фартэпiяна ў аднаго чалавека з Провiдэнса. Затое яна паспела прачытаць у доўгiх аўтобусных паездках усяго Пруста.

- Дык як ты завеш свайго? - спыталася яна зноў.

Я думаў зусiм пра iншае i не зразумеў пытання.

- Майго каго?

- Якiм тэрмiнам ты абазначаеш свайго творца?

Я назваў тэрмiн, якi заўсёды хацеў скарыстаць:

- Сукiн Сын.

- У вочы? - спыталася яна.

- Я нiколi не бачу ягонага твару.

- Ён носiць маску?

- Бадай. Каменную. Абсалютна каменную.

- Кiнь, ён, мабыць, страшэнна ганарыцца табою. Ты ж гарвардская хакейная славутасць.

Я зiрнуў на яе. Вiдаць, яна i праўда нiчога не ведае.

- Ён таксама быў выдатным спартсменам, Джэнi.

- Лепшым за цябе?

Мне спадабалася, што яна такое высокае думкi пра мае атлетычныя дасягненнi. Шкада, што мне прыйдзецца прынiзiць сябе, расказаўшы ёй пра бацькавы поспехi.

- Ён удзельнiчаў у фiнальным заездзе акадэмiчных адзiночак на Алiмпiйскiх гульнях 1928 года.

- Ого! - сказала яна. - I выйграў?

- Не, - адказаў я.

I яна, па-мойму, здагадалася, што мяне крыху суцяшае той факт, што ў фiнале бацька быў толькi шосты.

Мы трохi памаўчалi. Цяпер Джэнi, бадай, зразумее, што быць Олiвэрам Барэтам IV - гэта азначае не толькi насiць тое самае iмя, што i грандыёзнае збудаванне з шэрага каменю ў Гарвардскiм унiверсiтэцкiм гарадку. Гэта яшчэ i своеасаблiвае мускульнае застрашэнне. Я маю на ўвазе, калi над табою зiхацяць вяршынi чужое спартовае славы. Я маю на ўвазе - нада мною.

- Але што ён такое зрабiў, што ты назваў яго сукiным сынам? - спыталася Джэнi.

- Ён змушае мяне, - адказаў я.

- Не разумею.

- Ён змушае мяне, - паўтарыў я.

- Да чаго, Олiвэр?..

- Рабiць усё "правiльна".

- А хiба гэта няправiльна - рабiць усё правiльна?..

Я адказаў, што ненавiджу, калi мяне праграмуюць на працяг Барэтаўскае Традыцыi - дый яна сама мусiла гэта зразумець: бачыла ж, як мяне ўсяго скурчвае кожнага разу, калi мне прыходзiцца называць пасля iменi свой парадкавы нумар. I яшчэ, сказаў я, мяне даводзiць да шалу, што я кожны семестр абавязаны выдаваць х акадэмiчных поспехаў.

- Ну, вядома, - сказала яна з непрыхаваным сарказмам. - Я даўно заўважыла, як табе не падабаецца атрымлiваць свае "А" i гуляць за зборную ўнiверсiтэта.

- Я ненавiджу другое: ён нiчога iншага i не чакае! - Нiколi раней я нiкому гэтага не гаварыў - i цяпер адчуваў сябе страшэнна няёмка. Але мне трэба было растлумачыць Джэнi ўсё. - Калi мне i праўда штосьцi ўдаецца, дык ён настолькi скептычна да гэтага ставiцца, што ўявiць сабе немагчыма! Усё чыста ўспрымае як звычайнасць.

- Дык ён жа заняты чалавек! Яму ж трэба кiраваць усiмi гэтымi банкамi i Бог яго ведае што яшчэ рабiць!

- Джэнi, ты, уласна, на чыiм баку?

- А гэта што, вайна? - спыталася яна.

- Вайна, - адказаў я.

- Гэта ж смешна, Олiвэр.

Выдавала на тое, што яна сапраўды не магла мяне зразумець. Тады я i западозрыў, што мы па-рознаму глядзiм на жыццё. Вядома, мае тры з паловаю гады ў Гарвардзе i яе ў Рэдклiфе ператварылi нас абаiх у самаўпэўненых iнтэлектуалаў - традыцыйны прадукт гэтых устаноў. Аднак на гэтым падабенства канчалася. Згадзiцца з тым, што ў майго бацькi каменнае сэрца, яна не магла: замiналi, мабыць, нейкiя атавiстычныя iталiйска-мiжземнаморскiя паняццi накшталт "падрэ любiць сваiх бамбiнi" - толькi так i не iнакш.

Тады я паспрабаваў прывесцi наглядны прыклад. Наша дурная "антыразмова" з бацькам пасля гульнi ў Корнэле. Гэта вiдавочна ўразiла яе. Але няхай мне так добра будзе, калi ўразiла гэтак, як я разлiчваў.

- Дык ён прыехаў з Бостана ў Iтаку дзеля нейкага няшчаснага хакейнага матча?

Я паспрабаваў растлумачыць ёй, што мой бацька - гэта выключна адна форма i анiякага зместу. Але яе проста асляпiла тое, што ён пусцiўся ў такую далёкую дарогу, каб толькi папрысутнiчаць на (адносна) пасрэднай спартовай гульнi.

- Годзе, Джэнi, давай закончым гэтую тэму?

- Ведаеш, - сказала яна, - я нават рада, што ты так зацыклiўся на сваiм бацьку. Гэта азначае, што ты зусiм яшчэ не дасканалы.

- Ты хочаш сказаць, ты - дасканалая?

- Божа баранi, падрыхтунчык. Хiба я стала б тады сустракацца з табою?

Яна зноў была ў сваiм стылi.

5

Хацеў бы ўжо сказаць колькi слоў пра нашы iнтымныя адносiны.

Надзiва доўга iх не было ўвогуле. Iнакш кажучы, нiчога больш сур'ёзнага за тыя некалькi згаданых ужо мною пацалункаў (дагатуль памятаю iх усе да драбнiц). Сiтуацыя для мяне незвычайная: з прыроды я гарачы, нецярплiвы i прадпрымальны. Калi б хто-небудзь сказаў любой з добрага тузiна дзяўчат у Таўэр-Корт, Уэлэслi, што Олiвэр Барэт IV штодня сустракаецца з дзяўчынаю, але нi разу не спаў з ёю, яна пэўна засмяялася б i дужа засумнявалася ў вабнасцi сяброўкi, пра якую iдзе гаворка. Аднак, вядома, справа была не ў гэтым.

Я проста не ведаў, як дзейнiчаць.

Толькi не трэба разумець мяне залiшне лiтаральна. Я ведаў усе мажлiвыя хады. Але нiяк не мог пераадолець няўпэўненасцi. Джэнi была вельмi разумная, i я баяўся, што яна проста пасмяецца з таго, што я прызвычаiўся лiчыць вытанчана-рамантычным (i непераможным) стылем Олiвэра Барэта IV. Але я баяўся, што яна адштурхне мяне. А калi не адштурхне, дык з прычын, ад кахання далёкiх. Усiмi гэтымi блытанымi тлумачэннямi я хачу сказаць адно: мае пачуццi да Джэнi былi адрозныя ад тых, што я меў раней да iншых дзяўчат. Я не ведаў, як сказаць ёй пра гэта, i не было ў каго спытаць рады. ("Трэба было папытацца ў мяне!" скажа яна потым.) Я ведаў толькi, што яна патрэбная мне. Уся.

- Олiвэр, ты завалiш iспыт.

Мы сядзелi ў мяне ў пакоi i чыталi. Была нядзеля, другая палова дня.

- Олiвэр, калi ты будзеш адно глядзець, як вучу я, дык абавязкова правалiшся.

- Ды не гляджу я на цябе. Я чытаю.

- Лухта. Ты разглядваеш мае ногi.

- Хiба што зрэдку. На пачатку кожнага раздзела.

- Нешта ўжо вельмi кароткiя раздзелы ў тваёй кнiзе.

- Слухай, самаўлюбёнiца! Не такая ты ўжо i паглядная.

- Я ведаю. Але што я магу зрабiць, калi для цябе я "такая ўжо".

Я адсунуў кнiгу, устаў i падышоў да яе.

- Джэнi, ну зразумей ты: як я магу чытаць Джона Сцюарта Мiля, калi кожную секунду памiраю ад жадання апынуцца з табою ў ложку!

Яна нахмурылася:

- Олiвэр, прашу цябе!

Я прысеў на кукiшкi побач з яе крэслам. Яна зноў уткнулася ў кнiгу.

- Джэнi...

Яна цiха загарнула кнiгу, адсунула яе i паклала рукi мне на плечы.

- Олiвэр, прашу цябе...

I тады гэта ўсё здарылася. Усё здарылася.

Наша першая фiзiчная блiзкасць была цалкам процiлеглая нашай першай размове. Мы былi такiя нетаропкiя, такiя, ласкавыя, такiя пяшчотныя... Я i не здагадваўся, што сапраўдная Джэнi была менавiта такая - ласкавая Джэнi, што дотыкi яе такiя лёгкiя i пяшчотныя. Але нашмат болей здзiвiўся я з самога сябе. Я таксама быў ласкавы. I пяшчотны. Няўжо гэта i быў сапраўдны Олiвэр Барэт IV?

Я нi разу не бачыў, каб кофтачка Джэнi была расшпiленая хоць на адзiн гузiк. I таму здзiвiўся, калi ўбачыў у яе на шыi маленькi залаты крыжык. Ланцужок быў запаяны наглуха, i калi мы займалiся каханнем, крыжык заставаўся на ёй. У той цудоўны вечар, у хвiлю адпачынку, калi здаецца, нiчога iншага не мае значэння i адначасна ўсё значэннем поўнiцца, я дакрануўся да крыжыка i запытаўся, што сказаў бы яе святар, калi б даведаўся, што мы з ёю апынулiся ў адным ложку. Але яна адказала, што ў яе няма святара.

- А я думаў, што мая дзяўчына добрая каталiчка.

- Я сапраўды твая дзяўчына i сапраўды добрая. - Джэнi паглядзела на мяне, чакаючы пацвярджэння, i я ўсмiхнуўся. Яна ўсмiхнулася ў адказ: - Выходзiць, ты амаль угадаў - два пункты з трох.

Тады я папытаўся ў яе, чаму яна носiць крыжык, ды яшчэ на запаяным ланцужку. Яна растлумачыла, што крыжык належаў яе нябожчыцы мацi i носiць яна яго ў памяць аб ёй - з рэлiгiяй гэта не звязана. Потым мы зноў загаварылi пра сябе:

- Паслухай, Олiвэр, я казала табе, што кахаю цябе?

- Не, Джэнi.

- Чаму ж ты ў мяне не спытаўся?

- Папраўдзе, баяўся.

- Спытайся цяпер.

- Ты кахаеш мяне, Джэнi?

- А ты як думаеш? - зазiрнула яна мне ў самыя вочы.

- Напэўна. Можа быць... Кахаеш.

Я пацалаваў яе ў шыю.

- Олiвэр?

- Што?

- Я цябе не тое што кахаю...

- Божа, дык што ж тады?..

- Олiвэр, я цябе вельмi кахаю...

6

Выдатны хлопец - Рэй Стратан.

Можа, ён не генiй i не вялiкi футбалiст (крыху запаволены), але сябра ён надзейны - лепшага суседа па iнтэрнацкiм нумары не знайсцi. Як жа ён, бядак, мучыўся праз мяне на апошнiм курсе! Куды хадзiў займацца, калi натыкаўся на гальштук, якi вiсеў на дзвярной ручцы, што азначала: "Я не адзiн". Можа, займацца тым часам ён i не збiраўся, аднак калi-нiкалi яму ўсё ж такi прыходзiлася гэта рабiць. Мабыць, ён хадзiў тады ў бiблiятэку цi нават у студэнцкi клуб. Але дзе ж ён спаў у тыя ночы з суботы на нядзелю, калi мы з Джэнi iгнаравалi iнтэрнацкiя парадкi i яна заставалася ў мяне да ранку? Рэй змушаны быў шукаць дзе пераспаць - прасiцца да суседзяў на вольную канапу, калi тая, вядома, не была гэтаксама занятая. Добра хоць, што найчасцей гэта здаралася пасля заканчэння футбольнага сезона. I, натуральна, я зрабiў бы дзеля яго тое самае.

Але што ж ён меў за гэта ад мяне ва ўзнагароду? У былыя часы я дзялiўся з iм усiмi падрабязнасцямi сваiх любоўных перамог. Аднак цяпер ён быў не толькi пазбаўлены сваiх неад'емных правоў сябра на суперажыванне - больш таго, я нават не прызнаўся яму, што мы з Джэнi - каханкi. Я проста казаў яму, калi нам спатрэбiцца пакой, а ўжо навошта - мусiў здагадвацца ён сам.

- Барэт, дык спiш ты з ёю цi не? - дапытваўся Рэй.

- Рэйманд, я цябе як сябра прашу: не пытайся.

- Вы ж з ёю адсюль днямi i начамi не вылазiце. Чым тут так доўга можна займацца?

- Тады навошта пытацца, Рэй?

- Бо ў гэтым ёсць нешта нездаровае.

- Што менавiта?

- Ды ўсё, Ол. Раней у цябе такога нiколi не было. Раней ты дзядзьку Рэю ўсё выкладваў. Ведаеш, непрыгожа гэта неяк. Дальбог, гэта нешта ў цябе хваравiтае. Ну што ты ў ёй знайшоў асаблiвага?

- Паслухай, Рэй, калi прыходзiць сапраўднае каханне...

- Каханне?

- Не прамаўляй гэтае слова брудна.

- Каханне? У тваiм узросце? Дзед, мне за цябе страшна.

- Чаму ж гэта? Баiшся, што з'еду з глузду?

- Баюся за тваю халасцяцкую свабоду... За жыццё тваё баюся!

Нябога Рэй. I праўда перапалохаўся.

- Баiшся страцiць добрага суседа?

- Як наконт страцiць - не ведаю. А вось знайсцi - дык ужо знайшоў. Суседку. Яна тут ужо, лiчы, пасялiлася.

Я якраз збiраўся на канцэрт, дык пара было канчаць гэтую гамонку.

- Добра, не бядуй, Рэйманд. Ноймем кватэру ў Ню-Ёрку, будзем цёлак мяняць кожную ноч. Усё пераспрабуем.

- Як гэта - "не бядуй"? Барэт, я ж бачу, што яна цябе абкруцiла.

- Сiтуацыя цалкам пад маiм кантролем, - адказаў я. - Супакойся.

Папраўляючы гальштук, я рушыў да дзвярэй. Але Стратан нiяк не мог суняцца:

- Олi!

- Што?

- Дык вы з ёй спiце?.. Спiце ж?

- О Божа!..

На гэтым канцэрце Джэнi не сядзела побач са мною - яна была на сцэне. Аркестр Бахаўскага таварыства выконваў у Данстэрскiм каледжы Пяты Брандэнбургскi канцэрт, i Джэнi салiравала на клавесiне. Вядома, я ўжо шмат разоў слухаў, як яна iграе, аднак нiколi - з аркестрам i на публiцы. Божа, мяне проста распiрала з гонару. Я не заўважыў у яе выкананнi анiводнае хiбы.

- Ты нават уявiць сабе не можаш, як файна ты iграла, - сказаў я ёй пасля канцэрта.

- Дужа ты разбiраешся ў музыцы, падрыхтунчык.

- Дастаткова разбiраюся.

Мы стаялi ў двары каледжа. Быў такi красавiцкi вечар, калi ўжо верыш, што нарэшце вясна дабярэцца i да Кембрыджа. Калегi Джэнi праходжвалiся паблiзу, у тым лiку i Марцiн Дэвiдсан, якi выстрэльваў вачыма ў мой бок зарады нянавiсцi, i таму я не стаў спрачацца з Джэнi наконт цяжкасцей iгры на клавiшных iнструментах.

Неўзабаве мы прайшлi цераз Мемарыяльныя прысады да берага ракi.

- Глядзi на рэчы цвяроза, Барэт, прашу цябе. Я iграю нармальна. Але не выдатна. Нават не на ўзроўнi тваёй хакейнай зборнай, калi рабiць параўнаннi. Усяго толькi нармальна. Падумай i згадзiся.

Як я мог спрачацца з ёю, калi яна цi не ўпершыню на маёй памяцi не задзiрала носа.

- Добра. Згаджаюся. Ты iграеш нармальна. Я толькi хацеў сказаць, што ты павiнна працягваць iграць.

- Божа, а хто сказаў, што я не хачу працягваць iграць? Дзеля гэтага ж я i збiраюся займацца ў Надзi Буланжэ.

Гэта яшчэ што за навiна? Па тым, як Джэнi асеклася, я адразу зразумеў, што яна прагаварылася.

- У каго? - запытаўся я.

- У Надзi Буланжэ. Гэта знакамiты педагог. Жыве ў Парыжы. - Апошнiя словы яна прамовiла даволi таропка.

- У Парыжы? - запытаўся я, але ўжо досыць павольна.

- Яна набiрае з Амерыкi вельмi мала вучняў. Мне страшэнна пашэнцiла. I стыпендыя будзе вялiкая.

- Джэнiфэр... Ты ад'язджаеш у Парыж?

- Я нiколi не была ў Эўропе. Дачакацца не магу паездкi.

Я схапiў яе за плечы. Можа, занадта груба, не ведаю.

- I даўно ты так вырашыла?

Упершыню за ўвесь час нашага знаёмства яна не змагла глядзець мне ў вочы.

- Олi, ну сам падумай, - сказала яна. - Гэта непазбежна.

- Што - "непазбежна"?

- Мы атрымлiваем дыпломы, i кожны iдзе сваiм асобным шляхам. Ты паступiш у Юрыдычную школу.

- Чакай. Ты думаеш, што ты кажаш?

Цяпер яна паглядзела мне ў вочы. Твар у яе быў сумны.

- Олi, ты будучы мiльянер, а я сацыяльны нуль.

Я ўсё яшчэ трымаў яе за плечы.

- Ну што ты раптам пра нейкiя асобныя шляхi? Мы ўжо разам, мы шчаслiвыя.

- Олi, прашу цябе зноў, падумай добра, - паўтарыла яна. - Гарвард - гэта ўсё роўна як торба з падарункамi ў Санта-Клаўса. Напхаць туды можна чаго толькi хочаш, хоць сама вар'яцкiх цацак. Але калi свята канчаецца, цябе вытрасаюць з гэтай торбы... - Яна запнулася. - ...i тады трэба сунуцца на сваё месца.

- Ты хочаш сказаць, што ты збiраешся пячы булкi ў свайго таты ў Крэнстане, штат Род-Айлэнд?

Я плёў абы-што.

- Пiрожныя, - паправiла яна. - I не трэба смяяцца з майго бацькi.

- Не пакiдай мяне, Джэнi. Прашу цябе.

- А як жа мая стыпендыя? Як Парыж, якога я нiколi ў жыццi не бачыла?

- А як жа нашае вяселле? - Я сказаў гэта, хоць у той момант не зусiм быў упэўнены ў тым, што адчуваў.

- А хiба мы калi-небудзь гаварылi пра вяселле?

- Я пра яго кажу. Я. Цяпер.

- Ты хочаш ажанiцца са мною?

- Хачу.

Яна схiлiла галаву набок i запыталася - проста, не ўсмiхнуўшыся, аднак з вялiкай дапытлiвасцю ў вачах:

- Чаму?

Я зазiрнуў ёй у самыя вочы:

- А таму што.

- О-о, - сказала яна. - Дужа грунтоўная прычына.

Яна ўзяла мяне за руку (не за рукаў, як зазвычай), i мы моўчкi пайшлi ўздоўж ракi. А пра што яшчэ было нам гаварыць?

7

Маёнтак Барэтаў, Iпсвiч, штат Масачусэтс, знаходзiцца хвiлiн за трыццаць сорак язды ад Мiстык-Рывэр-Брыджа, у залежнасцi ад хуткасцi, якую вы набiраеце. Мне не раз удавалася пераадолець гэтую адлегласць за дваццаць дзевяць хвiлiн. Адзiн шаноўны бостанскi банкiр сцвярджае, што ён праехаў яе яшчэ хутчэй, аднак калi гаворка заходзiць пра тое, што нехта здолеў абставiць тут мяне, дык дужа цяжка ў гэта паверыць. Асабiста я лiчу дваццаць дзевяць хвiлiн неперасягальным рэкордам. Урэшце, калi гонiш па аўтастрадзе No 1, дык зважаеш на святлафоры.

- Ты нясешся што ўтрапёны.

- Гэта Бостан. Тут усе носяцца што ўтрапёныя, - сказаў я, спынiўшыся ля святлафора.

- Ты прыкончыш нас да таго, як нас расшкуматаюць твае бацькi.

- Паслухай, Джэнi, мае бацькi - цудоўныя людзi.

Загарэлася зялёнае святло, i праз нейкiя дзесяць секунд мой "МГ" даў шэсцьдзесят мiляў у гадзiну.

- Нават Сукiн Сын?..

- Олiвэр Барэт Трэцi?.. Добры чувак. Ты яго ўпадабаеш.

- Ты ўпэўнены?

- Ён усiм падабаецца, - адказаў я.

- Чаму ж тады ён табе не даспадобы?

- Якраз таму, што ён даспадобы ўсiм.

Навошта я ўвогуле павёз яе да сваiх бацькоў? Мяркую, без блаславення Стода я-то ўжо неяк абышоўся б. Аднак, па-першае, Джэнi сама захацела ("Так, Олiвэр, робяць усе", - сказала яна), па-другое, i я меў у гэтым спатканнi патрэбу: Олiвэр Барэт III быў маiм банкiрам у сама лiтаральным сэнсе - ён плацiў за маё навучанне.

Значыцца, абед - неадменны. Соmmе il faut*, нiчога не скажаш.

* Соmmе il faut (фр.) - прыстойна.

I гэта ў нядзелю, калi аўтастрада No 1 мала не забарыкадаваная машынамi i кожны так i пнецца загарадзiць табе праезд. Я вырваўся з агульнага патоку i збочыў на Гротан-стрыт, па якой ганяў з чатырнаццацi гадоў, не прытарможваючы на паваротах.

- А дзе ж дамы? - спыталася Джэнi, гледзячы па баках. - Тут жа адны дрэвы.

- Дамы за дрэвамi.

Калi едзеш па Гротан-стрыт, трэба быць дужа пiльным, каб не праскочыць сваю паваротку. Ну а гэтым разам, вядома, я праехаў лiшнiя трыста ярдаў i толькi тады, зразумеўшы, дзе я, нацiснуў на тармазы.

- Чаму ты спынiўся? - запыталася Джэнi.

- Паваротку праскочыў, - прамармытаў я...

Цi ж не сiмвалiчна, што я мусiў сунуцца назад ажно трыста ярдаў, каб дабрацца да нашае сямейнае крэпасцi? Апынуўшыся на барэтаўскай тэрыторыi, я зменшыў хуткасць. Ад Гротан-стрыт да нашага маёнтка, Довэр-хаўс - сама меней паўмiлi. Па дарозе да яго праязджаеш таксама... э-э, iншыя будынкi. Мяркую, той, хто бачыць гэтае вiдовiшча ўпершыню, перажывае моцнае ўражанне.

- Божа! - ахнула Джэнi.

- Што такое?

- Стой, Олiвэр. Прашу цябе, спынi машыну.

Я затармазiў. Джэнi ажно ўцiснулася ў сядзенне.

- Слухай, я i падумаць не магла, што ты прывязеш мяне ў такую мясцiну.

- У якую - "такую"?

- Такую шыкоўную. У вас, мабыць i прыгонныя ёсць?

Я хацеў дакрануцца да яе рукi, але адчуў, што ў мяне вiльготныя далонi (гэтага ў мяне не бывае амаль нiколi), i паспрабаваў супакоiць яе словамi:

- Ну што ты, Джэнi? Усё будзе добра.

- Можа быць, але мне раптам захацелася, каб мяне звалi не Джэнi Кавiлеры, а да прыкладу, Эблiгэйл Адамс цi Ўэндзi Ўосп*...

* Слова-абрэвiятура, якое азначае "стоадсоткавы амерыканец". "WASP": White - белы, Anglo-Sахоn - англасакс, Protestant - пратэстант.

Далей ехалi моўчкi. Выйшаўшы з машыны, мы рушылi да параднага ўваходу. Я нацiснуў на званок, i тут Джэнi зноў запанiкавала:

- Олi, я не хачу! Паедзем адсюль.

- Спакайней, Джэн. Я ж табе сказаў: усё будзе добра.

Ну што яшчэ мог я сказаць ёй? Дзверы адчынiла Флоўрэнс, наша старая i ўсiм сэрцам адданая нам служанка.

- Праходзьце, калi ласка, мастэр* Олiвэр, - прывiтала яна мяне.

* Мастэр (англ. "master") - сiнонiм слова "мiстэр" у дачыненнi да маладога чалавека.

Божа, як жа я ненавiджу, калi мяне так называюць! Аж шалею ад гэтага прынiжальнага намёку на вышэйшасць ад мяне мiстэра Стода.

Флорэнс сказала, што мае бацькi чакаюць нас у бiблiятэцы. Джэнi ашаломлена разглядвала сямейныя партрэты, якiмi былi пазавешваныя сцены. I, думаю, галоўная прычына гэтае збянтэжанасцi была не ў тым, што некаторыя з iх намаляваў сам Сiнгер Сарджэнт*, (да прыкладу, выяву Олiвэра Барэта II, якую калi-нiкалi выстаўлялi ў Бостанскiм музеi), а найбольш у тым, што Джэнi нечакана даведалася: не ўсе мае продкi насiлi iмя Барэт.

* Сiнгер Сарджэнт (1856-1922) - вядомы амерыканскi мастак.

Самавiтыя прадстаўнiцы жаночае лiнii роду Барэтаў, удала выйшаўшы замуж, падарылi свету такiх адметных асоб, як Барэт Уiнтроп, Рычард Барэт С'юэл i, нарэшце, Эбат Лоўрэнс Лаймэн, якi рызыкнуў пражыць жыццё, прайсцi, дарэчы, цераз Гарвард i стаць хiмiкам-лаўрэатам, не маючы ў сваiм iменi анiякага намёку на прыналежнасць да барэтаўскага клана.

- Божа лiтасцiвы! - цiха ўсклiкнула Джэнi. - Iмёнамi ж гэтых людзей названа палова гарвардскiх будынкаў!

- Лухта ўсё гэта, - сказаў я.

- Я не ведала, што ты маеш дачыненне нават да Сыоўлскай лодачнай станцыi.

- Маю дачыненне. Камянёў ды драўляшак у маёй генеалогii багата.

У канцы доўгае партрэтнае галерэi, якраз там, дзе трэба збочваць у бiблiятэку, стаiць вялiкая шкляная скрыня. У ёй захоўваюцца трафеi. Спартовыя трафеi.

- Божа, якi цуд! - зноў усклiкнула Джэнi. - Нiколi не бачыла, каб гэтыя штукi былi такiя падобныя да золата i срэбра.

- А гэта i ёсць золата i срэбра.

- Ды ты што?!. Твае?

- Не. Ягоныя.

На Алiмпiнскiх гульнях у Амстэрдаме Рычард Барэт III медаля не заваяваў гэты факт сумненню не падлягае. Але ж нельга аспрэчваць i таго, што ён зведаў славу гучных перамог на iншых спаборнiцтвах. На некалькiх. Нават на многiх. Зiхоткiя доказы ягоных поспехаў сляпiлi цяпер вочы мала не ачмурэлай Джэнi.

- За гульню ў кеглi на крэнстанскiх сечах такiх цацак не даюць. - Потым яна надумалася кiнуць костку i мне: - Олiвэр, а ў цябе ёсць прызы?

- Ёсць.

- Ты таксама трымаеш iх пад шклом?

- Не. Пад ложкам. У маiм пакоi.

Яна з захапленнем зiрнула на мяне шырока расплюшчанымi вачыма i цi не шэптам сказала:

- Паглядзiм iх потым, добра?

Перш чым я паспеў адказаць i хоць бы крыху падумаць, наколькi праўдзiвая гэтая яе матывацыя наведвання маёй спальнi, нас перапынiлi:

- А, дык вы ўжо тут? Прывiтанне!

Сукiн Сын! Ён самы.

Не паспеў я яшчэ адрэкамендаваць яму Джэнi, як ён ухапiўся за яе руку. Дарэчы, выбраў Стод для гэтага рандэву не якiсьцi з сваiх звычайных банкаўскiх касцюмаў. Сёння Олiвэр Барэт III надзеў наймаднейшы спартовы пiнжак з танюткай шэрсцi. А на твары, зазвычай падобным да каменнае маскi, застыла хiтрая ўсмешка.

- Заходзьце, калi ласка, i пазнаёмцеся з мiсiс Барэт.

Джэнi мусiла перажыць цяпер яшчэ адно нi з чым не параўнальнае задавальненне - знаёмства з Элiсан Форбс Барэт (школьная мянушка "П'янюга"). Як я злаваў на яе, дык заўсёды задумваўся, якi ўплыў магла б мець на ейнае жыццё атрыманая ў школе мянушка, калi б мацi не стала ў маладыя гады прыстойнай замужняй жанчынаю, апякункаю музея. Каледжа П'янюга Форбс так i не закончыла. Яна кiнула яго ўжо на першым курсе, з поўнага блаславення сваiх бацькоў, каб пайсцi пад вянец з Олiвэрам Барэтам III.

- Мая жонка Элiсан, а гэта - Джэнiфэр э-э... Ён паспеў ужо вырашыць, што мае поўнае права прадстаўляць Джэнi.

- Калiверы, - дадаў я: Стод прозвiшча Джэнi не ведаў.

- Кавiлеры, - без нiякай крыўды паправiла яна.

Я першы раз у жыццi (i апошнi) перайначыў яе прозвiшча.

- Як у "Саvаllеriа Rustiсаnа"*? - запыталася мая мацi, жадаючы, пэўна, паказаць, што, хоць i кiнула каледж, жанчына яна адукаваная.

* "Вясковы гонар" (iтал.) - опера iталiйскага кампазiтара П'етра Масканы.

- Правiльна, - усмiхнулася Джэнi. - Але яна не з маёй раднi.

- А-а... - сказала мацi.

Гэтаксама працягнуў i бацька.

Тут i я дадаў сваё "а-а", гадаючы, цi дайшоў да бацькоў гумар Джэнi.

Мацi i Джэнi пацiснулi адна адной рукi, i пасля звычайнага абмену банальнасцямi, далей за якi ў нашым доме ў размовах не заходзiлi, мы расселiся па фатэлях. Запала маўчанне. Я спрабаваў зразумець, што адбываецца. Бясспрэчна, матулька ацэньвала Джэнiфэр - яе касцюм (гэтым разам ён анi не здаваўся дзiкунскiм), яе манеру трымаць сябе, яе вымаўленне. Трэба сказаць, крэнстанскi акцэнт прабiваўся ў Джэнi нават тады, калi яна спрабавала не выдаць iм сваё правiнцыйнае паходжанне. Джэнi, мабыць, таксама ацэньвала маю мацi. Кажуць, дзяўчаты заўсёды так робяць. Гэта нiбыта дапамагае iм даведацца болей пра чалавека, за якога яны збiраюцца выйсцi замуж. Мажлiва, яна ацэньвала i Олiвэра III. Цi заўважыла яна, што ён вышэйшы за мяне ростам? I цi спадабаўся ёй ягоны спартовы касцюм?

Олiвэр III, як зазвычай, скiраваў свой агонь на мяне:

- Як справы, сын?..

- Выдатна, сэр, выдатна.

Ну а мацi, ураўнаважваючы гутарку, звярнулася з пытаннем да Джэнi:

- Вы добра даехалi?

- Добра, - адказала Джэнi. - Добра i хутка.

- Олiвэр ездзiць хутка, - уставiў Стод.

- Не хутчэй за цябе, бацька, - парыраваў я.

Ну, а што ты на гэта скажаш?

- М-м... бадай, не.

Магу без вагання пайсцi ў заклад, што не, бацюхна.

Мацi, якая заўсёды, у любой сiтуацыi, была на ягоным баку, перавяла размову на больш агульную тэму - на музыку, жывапiс. Праўда, пра што яна больш гаманiла, сказаць не магу: я не надта прыслухоўваўся.

Нарэшце пачалi пiць гарбату.

- Дзякуй, - сказаў я, дапiўшы свой кубак, i дадаў: - Мы ўжо хутка паедзем.

- Што? - спыталася ў мяне Джэнi.

Яны, здаецца, гаварылi тым часам пра Пучынi, а можа, пра некага iншага, i мае словы здалiся iм крыху нечаканымi. Мацi зiрнула на мяне (рэдкая падзея).

- Але ж на абед вы застаняцеся? - папыталася яна.

- М-м... мы не можам, - сказаў я.

- Вядома, мы застанемся, - амаль адразу сказала Джэнi.

- Мне час ужо вяртацца, - сказаў я сама сур'ёзным тонам.

Джэнi кiнула на мяне хуткi позiрк, i я выразна прачытаў у яе вачах: "Што ты вярзеш?"

Тады сваё важкае слова сказаў Стод:

- Вы застаяцеся абедаць. Гэта загад.

Фальшывая ўсмешка на ягоным твары анiяк не змякчыла каманднага тону. Але не той я чалавек, каб мною кiравалi. Нават алiмпiйскiя фiналiсты.

- Мы не можам, сэр, - паўтарыў я.

- Мы павiнны застацца, Олiвэр, - сказала Джэнi.

- Чаму? - спытаўся я.

- Таму што я згаладалася, - адказала яна.

Скарыўшыся волi Олiвэра III, мы сядзелi за абедзенным сталом. Ён схiлiў галаву, мацi i Джэнi таксама. Ну i я зрабiў нешта падобнае.

- Блаславi ежу нашую i нас у служэннi Табе i наставi заўжды памятаць пра патрэбы i жаданнi блiзкiх нашых. За гэта молiмся ў iмя Сына Твайго Iсуса Хрыста. Амiн.

Божа лiтасцiвы, гэтым Стод мяне даканаў. Няўжо хоць раз нельга было абысцiся без дэманстрацыi набожнасцi? Што падумае Джэнi? Цёмнавечча нейкае, дальбог.

- Амiн, - сказала матулька (i Джэнi, дарэчы, таксама, толькi вельмi цiха).

- Душою з вамi, - паспрабаваў пажартаваць я.

Але жарт нiкога не развесялiў. А менш за ўсiх Джэнi.

Яна адвяла ад мяне вочы. Олiвэр III холадна зiрнуў на мяне:

- Я вельмi хацеў бы, Олiвэр, каб ты калi-нiкалi быў з намi душою.

Абед не прайшоў у невыносным маўчаннi дзякуючы адно фенаменальнай матчынай здольнасцi весцi свецкую гутарку.

- Дык вашыя бацькi з Крэнстана, Джэнi?

- Толькi тата. Мацi з Фол-Рывэра.

- Барэты маюць заводы ў Фол-Рывэры, - заўважыў Олiвэр III.

- Дзе яны эксплуатавалi пакаленнi беднякоў, - дадаў Олiвэр IV.

- У дзевятнаццатым стагоддзi, - парыраваў Олiвэр III.

Мацi ўсмiхнулася, вiдавочна, задаволеная, што ў гэтым сэце мяне перайграў яе Олiвэр. Але, як кажуць, яшчэ не вечар.

- А як наконт планаў аўтаматызаваць гэтыя самыя заводы? - нанёс я ўдар у адказ.

Зноў запала маўчанне. Зараз ён сцебане якой-небудзь рэплiчкай.

- А як наконт кавы? - спыталася Элiсан Форбс Барэт.

Мы вярнулiся ў бiблiятэку на апошнi раўнд. Абавязкова апошнi: заўтра нам трэба iсцi на заняткi, Стода чакаў банк, дый мацi пэўна ж збiралася зранку ажыццявiць нейкую запланаваную годную акцыю.

- Табе з цукрам, Олiвэр? - папыталася яна.

- Олiвэр заўсёды п'е каву з цукрам, дарагая, - сказаў бацька.

- Але не сёння, дзякуй, - сказаў я. - Без малака i без цукру, мама.

Кожны ўзяў свой кубак, i мы ўселiся ў фатэлi, адчуваючы, што нам абсалютна няма чаго сказаць адно аднаму. Але раптам я знайшоў тэму.

- Скажы, Джэнiфэр, што ты думаеш пра Корпус Мiру? - пацiкавiўся я.

Яна змрочна зiрнула на мяне i змаўчала.

- Ты што, Олiвэр, яшчэ не сказаў iм? - здзiўлена спыталася мацi ў бацькi.

- Цяпер не час, дарагая, - сказаў Олiвэр III з фальшывай сцiпласцю, у якой, аднак, выразна чулася: "Спытайцеся ў мяне, спытайцеся!"

- Пра што гаворка, бацька?

- Нiчога асаблiва важнага, сын.

- Не разумею, як ты можаш так гаварыць, - сказала мацi i павярнулася да мяне, каб з пыхаю паведамiць навiну. (Я ж кажу: яна заўсёды на ягоным баку.) Твайго бацьку прызначаюць дырэктарам Корпуса Мiру.

- О! - усклiкнуў я.

Джэнi таксама ўсклiкнула: "О!" - толькi зусiм iнакш, голасам нашмат больш радасным.

Бацька зрабiў выгляд, што ён засмуцiўся, а мацi, здаецца, чакала, што я цi не вобзем грымнуся ад пашаны да такога таты. Можна падумаць, што яго дзяржаўным сакратаром прызначылi, няйначай.

- Вiншую вас, мiстэр Барэт! - узяла iнiцыятыву на сябе Джэнi.

- Прымiце i мае вiншаваннi, сэр, - далучыўся да яе я.

Мацi аж не магла, так хацела прадоўжыць гэтую гутарку.

- Я ўпэўненая, што гэта будзе вельмi цiкавая i карысная праца, - сказала яна.

- О, вядома, - падхапiла Джэнi.

- Згодны, - сказаў я без асаблiвай перакананасцi. - Э-э... мама, перадай мне, калi ласка, цукру.

8

- Джэнi, яго ж, урэшце, не дзяржаўным сакратаром прызначылi!

- I ўсё ж такi, Олiвэр, ты мог бы сустрэць гэтае паведамленне з большым iмпэтам.

- Я яго павiншаваў.

- Глядзi ты - якая высакароднасць!

- Чорт, чаго ты ад мяне чакала?

- Божа, - адказала яна, - ды мяне проста выварочвае ад усяго гэтага!

- Мяне таксама, - заўважыў я.

Потым мы доўга ехалi моўчкi - анiводным словам не перакiнулiся. Але я адчуваў: нешта тут не так.

- Дык ад чаго - "ад усяго" - цябе выварочвае, Джэн?..

- Ад таго, як ты ставiшся да свайго бацькi.

- А ён да мяне як ставiцца?

I тут яна вывалiла на мяне рандолю маралiзатарскай лапшы. Дакладней, спагецi. Ведама ж, я зрабiў замах на сама святое, што было ў Джэнi: на бацькоўскую любоў i на пачуццi да бацькi. Сама сапраўдны iталiйска-мiжземнаморскi сiндром. Якi ж я благi сын!

- Ты яго зневажаеш, зневажаеш i зневажаеш!

- А ён мяне не? Цi ты не заўважыла, Джэн?

- Ды я ўпэўненая, што ты нi перад чым не спынiшся, абы дапячы няшчаснаму старому!

- "Дапячы" Олiвэру Барэту Трэцяму немагчыма.

Памаўчаўшы - i маўчанне гэтае мяне насцярожыла, - яна раптам сказала:

- Хiба толькi ажанiўшыся з Джэнiфэр Кавiлеры.

Гэтыя словы так пранялi мяне, што я ледзь змог збочыць на стаянку каля прыдарожнага шынка. Спынiў машыну i павярнуўся да Джэнiфэр, злы, як чорт.

- Ты што, i праўда так думаеш?

- Прыкладна так, - адказала яна вельмi спакойна.

- Джэнi, ты што, не верыш, што я кахаю цябе?! - крыкнуў я.

- Веру, - зноў спакойна адказала яна. - Але ёсць нешта вар'яцкае ў тым, што ты ўпадабаў мой дужа сцiплы сацыяльны статус.

Ну што я мог сказаць? Не - адназначна. Я паўтарыў ёй усё, што пра гэта думаю, некалькi разоў з сама рознымi iнтанацыямi. Я быў такi засмучаны, што нават задумаўся: цi ж няма хоць калiўца праўды ў гэтым яе жахлiвым меркаваннi?

Яна таксама не ззяла.

- Я не сцвярджаю, што гэта так, Олi. Проста мне здаецца, што нейкая рацыя ў маёй развазе ўсё-такi ёсць. Ведаеш, я ж таксама не толькi кахаю цябе. Я люблю тваё iмя. I твой, скажам так, рэйтынг. - Джэнi адвярнулася, i мне здалося, што зараз яна заплача. Аднак яна не заплакала, а прамармытала: - У рэшце рэшт, тваё iмя - гэта частка цябе.

Я сядзеў у машыне i глядзеў на неонавы надпiс "Мiдзii i вустрыцы". Болей за ўсё я любiў у Джэнi тое, што яна ўмела зазiрнуць мне ў душу, зразумець рэчы, якiх не перадасi словамi. Яна i цяпер усё разумела. Аднак цi хопiць у мяне сiлы паглядзець праўдзе ў вочы? Божа, яна ж знайшла ў сабе мужнасць убачыць i прызнаць недасканаласць i маю, i сваю ўласную! Божа, якiм нiкчэмным я цяпер сябе адчуваў! Не ведаў, што i сказаць.

- Джэн, ты не хочаш мiдзiй цi вустрыц? - запытаўся я ў яе.

- А ты не хочаш у зубы, падрыхтунчык?

- Хачу, - адказаў я.

Яна сцiснула кулак i размахнулася, а потым лёгка прыклала яго да маёй шчакi. Я пацалаваў гэты кулачок i пацягнуўся да яе, аднак, як толькi я паспрабаваў абняць яе, яна ўпёрлася рукамi мне ў грудзi i гаркнула, як сама сапраўдны гангстэр з "пугачом" у руцэ:

- Пагналi, падрыхтунчык! За руль - i гайда!

Добра, любая. Добра.

Найболей бацька папракаў мяне ў залiшняй таропкасцi. Мiтуслiвасцi. Нецярплiвасцi. Не памятаю добра, што за словы ён мне казаў, але пропаведзь, якую ён прачытаў мне ў Гарвард-клубе, датычыла перадусiм маёй паспешлiвасцi. Напачатку, каб разагрэцца, ён загадаў мне не есцi так хутка. Я пачцiва нагадаў яму, што я ўжо досыць дарослы чалавек i яму няварта спрабаваць выправiць мае паводзiны цi нават каменцiраваць iх. У адказ ён заявiў, што нават вялiкiм дзяржаўным дзеячам неабходная час ад часу канструктыўная крытыка. Я расцанiў гэтую заўвагу як не надта тонкi намёк на тое, што колiсь ён служыў у першай рузвельтаўскай адмiнiстрацыi. Аднак мне зусiм не хацелася даць яму разгарнуцца ва ўспамiнах, напрыклад, аб ролi, якую ён адыграў у правядзеннi нацыянальнае банкаўскае рэформы. Так што бацюхна заглух.

Як я ўжо сказаў, мы абедалi ў бостанскiм Гарвард-клубе. Я вельмi злуюся, калi нехта згаджаецца з тым, як бацька мяне ацэньвае. А тут спрэс адны людзi Барэта III. Ягоныя аднакласнiкi, аднакурснiкi, клiенты, тыя, што хочуць стаць ягонымi клiентамi, i гэтак далей, i гэтак далей... У мяне сумнення няма, што ўсё тут зладжана - i цяпер, i заўсёды. Як нi прыслухаюся да гоману, дык толькi i чую: "Вось iдзе Олiвэр Барэт!", цi: "Гэта Барэт, лiдэр гарвардскай хакейнай каманды!", цi што-небудзь яшчэ накшталт гэтага.

У нас была чарговая, як я iх называю, "антыразмова". Ад усiх папярэднiх яна адрознiвалася хiба што жудасным лухтавiзмам.

- Бацька, ты ж i слова не сказаў пра Джэнiфэр.

- А што тут гаварыць? Ты паставiў нас перад фактам, цi ж не?

- Але я хачу ведаць, што ты пра яе думаеш, бацька.

- Я думаю, што Джэнiфэр - дзяўчына выдатная. Прабiцца ў Рэдклiф з яе засценка - гэта ўжо нешта значыць...

Усё мне ясна, бацечка, з гэтай тваёй дэмагогiяй наконт "працаваць трэба, цярпець...". Палямi-агародамi ўхiляешся ад адказу.

- Бацька, гавары шчыра.

- Ну а калi шчыра, дык юная лэдзi тут зусiм нi пры чым, - сказаў ён. Справа ў табе самiм.

- Вось як?

- Справа ў тваiм бунце. Ты ўсяго толькi бунтуеш, сын.

- Бацька, дык, па-твойму, жанiцьба з прыгожай i разумнай студэнткаю Рэдклiфа - бунт? Яна ж не якая-небудзь прыпыленая хiпуля.

- Ёй багата чаго не хапае.

Ага, пачынаецца. Бацюхна ты мой, не грузi лепш гэтага смецця!

- Скажы, бацька, што цябе больш за ўсё ў ёй раздражняе - што яна каталiчка цi што яна бедная?

- А што цябе больш за ўсё вабiць у ёй? - амаль прашаптаў ён, падаўшыся да мяне.

Мне захацелася ўстаць i пайсцi, i я яму гэта сказаў.

- Заставайся на месцы i гавары па-мужчынску, - сказаў ён.

А як я гаварыў дагэтуль? Як хлопчык? Як дзяўчо? Як мышанё? I ўсё ж я застаўся.

Ад таго, што я не падняўся з-за стала, Сукiнага Сына ажно распiрала ад задавальнення. Мяркую, ён расцанiў гэты факт як сваю чарговую перамогу нада мною.

- Я толькi прасiў бы цябе крыху счакаць, - прамовiў Олiвэр Барэт III.

- Скажы, калi ласка, "крыху счакаць" - гэта колькi?

- Пакуль не закончыш Юрыдычнай школы. Калi ў вас сапраўднае пачуццё, дык яно павiнна вытрымаць гэтае выпрабаванне.

- Гэта сапраўднае пачуццё, але, выбачай, якога чорта я павiнен яго яшчэ выпрабоўваць?

Я, па-мойму, ясна яму ўсё выказаў. I не хацеў здавацца перад iм, перад ягоным вечным судзействам, знаходзiцца пад ягоным няспынным прыгнётам ды кантролем.

- Олiвэр, - пачаў ён новы раўнд. - Ты яшчэ непаўна...

- "Непаўна..." - хто? - Чорт, я ўжо пачаў шалець.

- Непаўналетнi. Табе няма дваццацi аднаго года. Паводле закона ты яшчэ не з'яўляешся дарослым чалавекам.

- Пляваць я хацеў на тваю законную балбатню!..

Мабыць, наведнiкi, якiя сядзелi ў суседстве, пачулi, што я яму сказаў. Акурат у процiвагу майму выкрыку Олiвэр III сцебануў мяне шэптам-свiстам:

- Ажэнiшся з ёю цяпер - не дам табе больш нi цэнта. Дорага табе абыдзецца гэтае глупства.

- Бацька, а я не баюся такой адплаты, - адказаў я i пайшоў з ягонага жыцця, каб пачаць сваё ўласнае.

9

Цяпер нам трэба было наведацца ў Крэнстан, штат Род-Айлэнд, - гарадок, якi знаходзiцца крыху далей на поўдзень ад Бостана, чым Iпсвiч - на поўнач. Пасля правалу маёй спробы ўвесцi Джэнi ў дом яе будучых сваякоў ("Цi называць мне iх цяпер сваякамi?" - спыталася яна), я чакаў спаткання з мiстэрам Кавiлеры з пэўнай асцярогаю. Мне ж зноў прыйдзецца сустрэцца з iталiйска-мiжземнаморскiм сiндромам шчадралюбства дый яшчэ ўскладненым тымi фактамi, што Джэнi - адзiная дачка, што вырасла яна без мацi i, значыцца, вельмi моцна хiнецца да бацькi. Словам, наперадзе ў мяне быў шквал эмоцый, варты даследавання псiхааналiтыкаў.

Нарэшце, цяпер я не меў грошай.

Давайце ўявiм сабе на нейкую хвiлю якога-небудзь Олiвэро Барэто, добрага iталiйскага хлопца, што жыве ў Крэнстане, штат Род-Айлэнд, на адной вулiцы з Джэнi. Аднаго дня ён прыходзiць да мiстэра Кавiлеры, працаўнiка i галоўнага крэнстанскага пiрожнiка, i кажа: "Я хачу ажанiцца з вашай адзiнай дачкою Джэнiфэр". Пра што найперш папытаецца бацька? Ведама ж, не пра тое, цi кахае ён, Олiвэро, ягоную дачку, бо, ведаючы Джэнi, не кахаць яе нельга - гэта непазбежнасць. Не, пытанне мiстэра Кавiлеры будзе прыкладна такое: "А як ты, Барэто, будзеш забяспечваць сваю жонку?"

А зараз уявiм рэакцыю шаноўнага мiстэра Кавiлеры на паведамленне Барэто, якi скажа, што ўсё будзе якраз наадварот, прынамсi, у блiжэйшыя тры гады: не ён будзе яе забяспечваць, а яна - яго. Цi не пакажа тады шаноўны мiстэр Кавiлеры жанiху на дзверы, а то i зусiм - выпхне яго з дому, калi толькi Барэто не ўдаўся ростам ды вагою з Барэта.

Так цi iнакш, у дурное становiшча трапiць няўдалы прэтэндэнт на руку адзiнае дачкi мiстэра Кавiлеры.

Мабыць, таму, апанаваны невясёлымi прадчуваннямi, я пакорлiва выконваў усе прадпiсаныя дарожнымi знакамi абмежаваннi хуткасцi, калi мы з Джэнi кацiлi травеньскай нядзеляю ў Крэнстан. Дайшло да таго, што Джэнi, якой увогуле спадабаўся выбраны мною тэмп, здзiўлена заўважыла, што там, дзе дазвалялася хуткасць сорак пяць мiль у гадзiну, я збавiў да сарака. Я адказаў, што машына дрэнна адладжаная, аднак яна не паверыла.

- Джэн, раскажы яшчэ раз, што ў вас была за размова? - спытаўся я, маючы на ўвазе яе апошнi тэлефонны званок бацьку.

Такая рыса, як цярпенне, Джэнi ўласцiвай нiколi не была, i яна не стала падбадзёрваць мяне, а паўтарыла ўсе свае ранейшыя адказы на мае дурныя пытаннi...

- Ну калi ласка, Джэнi. Апошнi раз.

- Я патэлефанавала яму. Сказала. Ён адказаў: "О'кэй". Па-ангельску, бо, як ты ўжо ведаеш, хоць, здаецца, нi ў чым не хочаш мне верыць, з iталiйскiх слоў яму знаёмыя хiба што некалькi праклёнаў.

- Але што азначае гэтае "о'кэй"?

- Ты хочаш сказаць, што Гарвардская юрыдычная школа можа залiчыць у свае студэнты чалавека, не здатнага нават даць вызначэнне слову "о'кэй"?

- "О'кэй" - не юрыдычны тэрмiн, Джэнi.

Яна дакранулася да маёй рукi. Гэты жэст я, дзякаваць Богу, зразумеў. Аднак з "о'кэй" трэба было высветлiць усё.

Я мусiў ведаць, што мяне чакае.

- "О'кэй" можа таксама адзначаць: "Ну, сцярплю як-небудзь".

Нарэшце яна ўсё-такi злiтавалася i каторы ўжо раз паўтарыла ва ўсiх драбнiцах сваю размову з бацькам. Ён узрадаваўся. Ён i праўда ўзрадаваўся. Вядома, ён i не разлiчваў, калi выпраўляў сваю дачку вучыцца, што яна вернецца, каб абвянчацца з суседскiм сынам (якi, дарэчы, зрабiў ёй прапанову перад яе ад'ездам у Рэдклiф). Спярша ён не паверыў, што яе жанiха завуць Олiвэр Барэт IV, i адразу загадаў дачцэ не парушаць адзiнаццатага запавету.

- Гэта якога ж? - спытаўся я.

- Не тлумiць галаву бацьку.

- А-а.

- I гэта ўсё, Олiвэр. Праўда.

- Ён ведае, што я бедны?

- Ведае.

- I яго гэта не бянтэжыць?

- Прынамсi, цяпер у вас ёсць хоць нешта агульнае.

- Аднак ён быў бы шчаслiвейшы, калi б я меў хоць нейкiя бабкi?

- А ты - не?

Я змоўк i больш ужо не сказаў нi слова да самага канца дарогi.

Вулiца, на якой жыла Джэнi, называлася Гамiльтон Авэню. Праспект гэты ўяўляў сабою доўгую чараду драўляных дамкоў, каля якiх валтузiлася дзятва. Было яшчэ колькi чэзлых дрэваў. Едучы тут i азiраючыся па баках, я адчуваў сябе ўсё роўна як на iншае планеце. Пачаць хоць бы з таго, што вакол была процьма народу. Гэта калi не лiчыць дзяцей. На верандах сем'ямi сядзелi мужчыны й жанчыны самага рознага ўзросту. Выдавала на тое, што лепшага нядзельнага занятку, нiж пазiраць на тое, як я паркую свой "МГ", iм не знайсцi.

Джэнi выскачыла з машыны першая. У сваiм родным Крэнстане яна стала жвавая, што той конiк. Калi, так бы мовiць, гледачы на верандах убачылi, каго я прывёз, дык адразу пачуўся дружны хор прывiтанняў. Гэта ж прыехала iхняя славутая Кавiлеры! Пасля ўсiх гэтых радасных крыкаў я адчуў, што мне сорамна выйсцi з машыны i паказацца на вочы землякам маёй Джэнi. Бо ж пры ўсiм сваiм жаданнi я нi ў чым не выдаваў на гiпатэтычнага Олiвэро Барэто.

- Прывiтанне, Джэнi! - зычна крыкнула нейкая матрона.

- Прывiтанне, мiсiс Кападзiлупа, - крыкнула ў адказ Джэнi.

Я выбраўся з машыны i адразу адчуў, як у мяне ўтаропiлiся дзесяткi вачэй.

- Гэй, а хто гэты хлопец? - крыкнула мiсiс Кападзiлупа.

Людзi тут, як вiдаць, не дужа цырымонныя...

- Нiхто, - азвалася Джэнi, i гэта так паддало мне ўпэўненасцi ў сабе, што далей ажно няма куды.

- Можа, i так, - крыкнула мiсiс Кападзiлупа, утупiўшыся ў мяне, - затое дзяўчына ў яго - ого-го!

- Ён гэта ведае, - адказала Джэнi.

Потым яна павярнулася на радасць суседзям насупраць.

- Ён гэта ведае, - сказала яна другому гурту сваiх фанаў.

Потым узяла мяне за руку - руку чужанiцы ў раi, i пацягнула ўверх па прыступках дома No 189 А, Гамiльтон Авэню...

Я ўвайшоў у пакой i спынiўся.

- Знаёмся, гэта мой бацька, - сказала Джэнi, i Фiл Кавiлеры, каржакаваты мацак-родайлэндзец (рост - прыкладна 5 футаў 9 цаляў, вага - фунтаў 165) падаў мне руку.

Я падаў яму сваю i адчуў ягоную сiлу.

- Як жыццё, сэр? - прывiтаў я яго.

- Фiл, - паправiў ён мяне. - Проста Фiл.

- Фiл, сэр, - сказаў я, як раптам мне давялося яшчэ i спалохацца.

Выпусцiўшы маю руку, мiстэр Кавiлеры павярнуўся да сваёй дачкi i гаркнуў штосiлы:

- Джэнiфэр!

На нейкi момант абое застылi. А потым кiнулiся абдымацца. Моцна. Дужа моцна. Пагойдваючыся з боку ў бок. I ўвесь гэты не такi i малы ўжо час мiстэр Кавiлеры паўтараў (цяпер ледзь чутна) толькi адно слова: "Джэнiфэр, Джэнiфэр, Джэнiфэр..." Адзiнае ж, што магла адказаць на гэта ягоная рэдклiфская разумнiца-дачка, было: "Фiл, Фiл, Фiл..."

Без анiякiх сумненняў, я быў тут лiшнi.

Адзiнае, што выручыла мяне таго дня, дык гэта маё вытанчанае выхаванне. З дзяцiнства мне ўбiвалi ў галаву, што есцi з поўным ротам - непрыстойна. А раз Фiл i Джэнi ўсё роўна як змовiлiся трымаць гэты самы рот набiтым, дык гаварыць мне амаль не давялося. Я з'еў рэкордную колькасць iталiйскiх пiрожных. Пазней, на радасць абаiх Кавiлеры, я даволi доўга i падрабязна разважаў пра тое, якiя з пiрожных спадабалiся мне найбольш (а пакаштаваў я кожнага гатунку, баючыся пакрыўдзiць гаспадара, па два).

- Ён о'кэй, - сказаў Фiл дачцэ.

Што б гэта магло азначаць?

Не, мне ўжо не трэба было тлумачыць, што такое "о'кэй", я толькi хацеў ведаць, якому з сваiх дужа нешматлiкiх ды асцярожных рухаў, жэстаў цi, так бы мовiць, выказванняў я абавязаны гэткай высокай адзнакаю.

Мажлiва, я сапраўды правiльна ацанiў пiрожныя? Цi досыць па-мужчынску пацiснуў яму руку? А можа, заслужыў ухвалу чым-небудзь iншым?

- Я ж казала, Фiл, што ён о'кэй, - сказала Джэнi.

- Сапраўды о'кэй, - сказаў бацька. - Але ж мне трэба было паглядзець самому. Вось i паглядзеў. Олiвэр! - звярнуўся ён да мяне.

- Слухаю вас, сэр.

- Фiл.

- А, Фiл... сэр?

- Ты о'кэй.

- Дзякую, сэр. Я вам вельмi ўдзячны. Праўда, удзячны. I вы ведаеце, як я стаўлюся да вашай дачкi, сэр. I да вас, сэр.

- Олiвэр! - перапынiла мяне Джэнi. - Перастань лапатаць, як падрыхтунчык на iспыце...

- Джэнiфэр! - перапынiў яе мiстэр Кавiлеры. - Не чартыхайся пры госцю, трасца на цябе!..

За абедам (пiрожныя былi толькi, скажам так, прынадаю) Фiл паспрабаваў завесцi са мною сур'ёзную размову - i пра што б вы думалi? Ён чамусьцi ўбiў сабе ў галаву, што зможа наладзiць нармальныя адносiны памiж Олiвэрам III i Олiвэрам IV.

- Дай мне адно пагаварыць з iм па тэлефоне, як бацьку з бацькам.

- Не трэба, Фiл, толькi час змарнуеце.

- Але ж не магу я сядзець i глядзець, як бацька ад роднага сына адмаўляецца! Не магу.

- Але я таксама ад яго адмаўляюся, Фiл.

- Каб я больш такога нiколi не чуў! - сярдзiта гаркнуў ён. - Бацьку трэба цанiць i шанаваць...

- Асаблiва ў нашай сям'i, - сказаў я.

Джэнi сноўдала памiж кухняю i сталоваю i не брала ў гутарцы анiякага ўдзелу.

- Давай набiрай яго нумар, - настойваў Фiл. - Я ўмомант зраблю ўсё о'кэй.

- Не, Фiл. Мы з iм замарозiлi зносiны.

- А, кiнь, Олiвэр, адтане ён. Павер мне, калi ўжо я кажу, - адтане. Як прыйдзе час ехаць у царкву...

Але тут Джэнi, якая расстаўляла талеркi для дэсерту, спынiла яго адным сумна прамоўленым словам:

- Фiл...

- Што, Джэн?

- Я хацела сказаць табе наконт царквы...

- Што?

- М-м... Ну, увогуле, нам не хацелася б, Фiл.

- Як? - не зразумеў мiстэр Кавiлеры. I адразу, зрабiўшы нейкую сваю выснову, усё роўна як крыху вiнаваты, павярнуўся да мяне:

- Э-э, я, уласна, не меў на ўвазе, што гэта абавязкова павiнна быць каталiцкая царква, Олiвэр. Я думаю, Джэнiфэр, вядома, сказала табе, што мы каталiцкага веравызнання. Але я меў на ўвазе вашую царкву, Олiвэр. Прысягаю, Бог блаславiць такi саюз у любой царкве.

Я паглядзеў на Джэнi, якая, здаецца, так i не закранула гэтае важнае тэмы ў тэлефоннай размове.

- Олiвэр, - растлумачыла яна, - я не хацела абвальваць на яго ўсё адразу.

- Пра што гэта вы? - запытаўся мiстэр Кавiлеры. - Абвальвайце, дзеткi, абвальвайце на мяне ўсё, што ў вас на сэрцы, я адно рады буду.

Чамусьцi менавiта ў гэты момант вочы мае спынiлiся на фарфоравай статуэтцы Дзевы Марыi, што стаяла на палiчцы ў сталовай.

- Гаворка iдзе пра гэтае самае Боскае бласлаўленне, Фiл, - сказала Джэнi, адводзячы позiрк ад бацькi.

- Ну i што, Джэн? - запытаўся Фiл, баючыся сама горшага.

- М-м... мы ставiмся да гэтага неяк адмоўна, Фiл, - сказала яна, гледзячы на мяне ў пошуку падтрымкi - i я спрабаваў даць ёй яе сваiмi вачыма.

- Да Бога? Да любога Бога?

Джэнi кiўнула.

- Можна, я растлумачу, Фiл? - умяшаўся я.

- Добра, тлумач.

- Мы абое не верым, Фiл. I не хочам двудушнiчаць.

Думаю, ён сцярпеў гэта адно таму, што я быў ягоным госцем. А ўжо Джэнi дык магла б i поўху зарабiць. Аднак цяпер ён адчуваў сябе ўсё роўна як лiшнiм, чужанiцаю. Ён нават не мог глядзець на нас - апусцiў вочы.

- Ну што ж, выдатна, - сказаў ён пасля доўгага маўчання. - Цi магу я хоць даведацца, хто правядзе цырымонiю?

- Мы, - адказаў я.

Мiстэр Кавiлеры дапытлiва паглядзеў на дачку. Джэнi кiўнула ў знак згоды.

Ён зноў надоўга змоўк, потым яшчэ раз сказаў: "Выдатна" - i спытаўся, цi лiчу я, як будучы юрыст, што такi шлюб будзе - як гэта называецца? - законным?

Джэнi растлумачыла, што на цырымонii, якую мы прыдумалi, будзе прысутнiчаць, пакуль жанiх i нявеста звярталiся адно да аднаго, унiверсiтэцкi капелан-ўнiтарый.

- Ах, капелан, - прамармытаў Фiл. - Нявеста таксама будзе гаварыць? спытаўся ён, нiбы менавiта гэта магло неяк суцешыць яго.

- Фiлiп! - усклiкнула Джэнi. - Няўжо ты можаш уявiць сабе такую сiтуацыю, у якой я магла б змаўчаць?

- Не, дзетка, - адказаў ён, паспрабаваўшы ўсмiхнуцца. - Ты заўсёды што-небудзь скажаш.

Па дарозе назад у Кембрыдж я папытаўся ў Джэнi, як, на яе думку, прайшла сустрэча.

- О'кэй, - адказала яна.

10

Мiстэр Уiльям Ф. Томпсан, намеснiк дэкана Гарвардскай Юрыдычнай школы, не паверыў сваiм вушам.

- Я не ачуўся, мiстэр Барэт?

- Не, сэр...

Найцяжэй было гэта сказаць першы раз. Паўтарыць было лягчэй.

- На наступным курсе мне спатрэбiцца стыпендыя, сэр.

- Сапраўды?

- Таму я i прыйшоў да вас, сэр. Вы ж загадваеце фондам фiнансавай дапамогi, цi не так?..

- Але, загадваю, толькi неяк дзiўна... Ваш бацька...

- Цяпер ён тут нi пры чым.

- Даруйце? - Мiстэр Томпсан зняў акуляры i пачаў працiраць iх кончыкам гальштука.

- Памiж намi ўзнiклi пэўныя непаразуменнi.

Мiстэр Томпсан зноў надзеў акуляры i паглядзеў на мяне так безвыразна, як могуць глядзець хiба што дэканы ды iхнiя намеснiкi.

- Гэта вельмi сумна, мiстэр Барэт, - сказаў ён.

"Для каго?" - ледзь не запытаўся я. Гэты тып пачынаў дзейнiчаць мне на нервы.

- Згодны, сэр, - пацвердзiў я. - Вельмi сумна. Таму я цяпер i ў вас... У наступным месяцы я жанюся. Улетку мы з жонкаю будзем працаваць. Потым Джэнi, жонка, уладкуецца настаўнiцай у прыватную школу. На жыццё мы заробiм, але ж трэба яшчэ плацiць за вучобу. А ў вас плата за навучанне, дарагi мiстэр Томпсан, досыць высокая.

- М-м... высокая, - сказаў мiстэр Томпсан, але нiчога больш не дадаў.

Ён што, не зразумеў, чаго мне ад яго трэба? Якога ж тады чорта, ён думае, я да яго прыйшоў?

- Мiстэр Томпсан, я хачу атрымаць стыпендыю, - зноў сказаў я яму ў лоб. Трэцi ўжо раз. - У банку ў мяне нi цэнта, а я ўжо залiчаны ў студэнты.

- М-м... разумею, - марудзiў ён, як раптам знайшоў зачэпку: - Аднак тэрмiн падачы заяў на стыпендыю даўно скончыўся.

Што ён хоча з мяне выцягнуць, гэты пацук? Крывавыя падрабязнасцi сямейнае драмы Барэтаў? Цi хоча, каб я ў яго тут наскандалiў? Чаго яму трэба ад мяне?!

- Мiстэр Томпсан, я не мог падаць заяву раней, бо не ведаў, што так здарыцца.

- Я разумею вас, мiстэр Барэт, аднак змушаны вам сказаць, што не бачу за дэканатам права ўмешвацца ў сямейныя справы. Хоць i, паўтараю, мне сумна ўсё гэта чуць.

- О'кэй, мiстэр Томпсан, - сказаў я, устаўшы. - Я бачу, да чаго вы хiлiце. Але я не збiраюся лiзаць пяткi свайму бацьку дзеля таго, каб вашая школа атрымала ўласны Барэт-Хол.

Ужо iдучы да дзвярэй, я пачуў, як намеснiк дэкана прамямлiў:

- Гэта несправядлiва.

Я быў згодны з iм цалкам.

11

Джэнi атрымала дыплом у сераду. Якая толькi яе радня не прыехала на цырымонiю ў Кембрыдж: з Крэнстана, Фол-Рывэра i нават нейкая цётка з Клiўленда. Па папярэдняй дамоўленасцi, каб нi ў кога не было заўчаснае крыўды з-за таго, што iх не запрасiлi на вяселле, мяне не рэпрэзентавалi як жанiха i Джэнi не надзела заручальнага пярсцёнка.

- Цётка Клара, гэта мой сябра Олiвэр, - казала Джэнi, рэкамендуючы мяне чарговаму сваяку, i абавязкова дадавала: - Ён яшчэ не закончыў каледжа.

Сваякi штурхалiся пад бокi, шапталiся, нават абменьвалiся ўголас сваiмi меркаваннямi наконт нас, аднак нiчога не маглi выведаць нi ў Джэнi, нi ў мяне, нi ў Фiла, якi, мяркую, быў рады, што ўхiлiўся ад абмеркавання такое рэчы, як каханне памiж атэiстамi.

У чацвер я займеў аднолькавы з Джэнi акадэмiчны статус, атрымаўшы дыплом як i яна, з высокай ухвалою.

Нават больш, як стараста курса я ўзначальваў працэсiю выпускнiкоў, якiя iшлi да сваiх лавак, - iнакш кажучы, iшоў на крок уперадзе нават за сама лепшых, што атрымалi дыплом "з найвышэйшай ухвалою". Мне карцела сказаць гэтым хлопцам, што маё цяперашняе становiшча лiдэра лiшнi раз пацвярджае слушнасць маёй тэорыi: адна гадзiна, праведзеная на лёдзе Дзiлан Фiлд Хаўз, вартая дзвюх гадзiн, аддадзеных Уайднэраўскай бiблiятэцы. Аднак устрымаўся. Навошта псаваць людзям настрой?

Паняцця не маю, цi быў сярод гасцей Олiвэр Барэт III. У дзень цырымонii ў двары ўнiверсiтэта збiраецца больш як семнаццаць тысяч чалавек, а я, ведама ж, не разглядваў натоўп у бiнокль. Два мае "бацысоўскiя" пропускi на ўрачыстасць я перадаў Фiлу i Джэнi. Вядома, як выпускнiк Гарварда, старая каменная "фiзiя" магла прайсцi без пропуска i сесцi разам з выпускным курсам дваццаць шостага года. А з другога боку, навошта яму гэта трэба? Банкi ж гэтым часам адчыненыя.

Ажанiлiся мы ў нядзелю. Галоўнай прычынаю, чаму мы не запрасiлi радню Джэнi, была асцярога, што выключэнне з цырымонii Бацькi, Сына i Святога Духа стане для набожных католiкаў задужа цяжкiм выпрабаваннем. Адбылася цырымонiя ў Фiлiпс-Брукс-Хаўзе, гiстарычным будынку ў паўночнай частцы ўнiверсiтэцкага гарадка. Прысутнiчаць пры ёй у якасцi духоўнае асобы мы запрасiлi, як i збiралiся, Цiмацi Блоўвэлта, унiтарнага капелана каледжа. Вядома, я запрасiў Рэя Стратана. I яшчэ аднаго сябра, Джэрэмi Наўма, майго прыяцеля па Эксэтэры, якi аддаў перавагу не Гарварду, а Амхэрсту, дзе i вучыўся цяпер. А Джэнi запрасiла сяброўку па каледжы i - мажлiва, з сентыментальнасцi - тую няўклюдную дзяўчыну, з якой працавала разам у Рэдклiфскай бiблiятэцы таго дня, калi мы пазнаёмiлiся. Ну i, ведама ж, прыехаў Фiл.

Яго я перадаў пад нагляд Рэю. Перадаў у тым сэнсе, што папрасiў Рэя сачыць, каб стары не хваляваўся. Але дзе там - Стратана самога трэба было супакойваць! Так гэтая пара i стаяла - нязграбна пераступаючы з нагi на нагу i моўчкi ўмацоўваючы адзiн аднаго ў прадузятым перакананнi, што гэтае "самаробнае вяселле" (як назваў яго Фiл) ператворыцца (як прадказваў Стратан) у вiдовiшча кшталту "фiльма жахаў". Усяго толькi таму, што мы з Джэнi мусiлi сказаць колькi слоў адно аднаму, а не святару. Мы ж ужо бачылi, як гэта робiцца, увесну, калi адна з каляжанак Джэнi па музычных занятках, Мэры Рэндал, выходзiла замуж за студэнта факультэта дызайну Эрыка Лэвэнсана. Усё было вельмi прыгожа, i мы захварэлi iдэяй зрабiць гэтаксама.

- Цi гатовыя вы? - спытаўся капелан.

- Гатовыя, - адказаў я за абаiх.

- Сябры! - сказаў мiстэр Блоўвэлт, звяртаючыся да гасцей. - Мы сабралiся тут, каб стаць сведкамi з'яднання ў сямейны саюз двух маладых людзей. Паслухаем тыя словы, якiя вырашылi яны сказаць адно аднаму з гэтае святое нагоды.

Нявеста гаварыла першая. Джэнi павярнулася да мяне i прачытала выбраны ёю верш. Ён вельмi крануў, як мне здаецца, усiх - асаблiва, магчыма, мяне, бо гэта быў санет Элiзабэт Барэт Браўнiнг:

Маўчанню падуладныя, як Богу,

Сустрэнемся з табой на той мяжы,

Дзе лёс адзiн сагрэе дзве душы...

Краем вока я бачыў Фiла. Ён быў бледны, ягоныя вусны прыкметна дрыжэлi, у поглядзе змяшалiся здзiўленне i захапленне. Джэнi дачытала санет, якi заканчваўся словамi, падобнымi да малiтвы:

Абсяг душы, дзе доўжыцца каханне,

Да змроку вечаровага, да смерцi.

Настала мая чарга. Мне цяжка было знайсцi верш цi фрагмент паэмы, якi я мог прачытаць не чырванеючы. Не буду ж я пераступаць з нагi на нагу i мямлiць якуюсьцi лухту. Але ўрыўкам з "Песнi вялiкай дарогi" Уолта Ўiтмэна, хоць i крыху кароткiм, я сказаў усё, што хацеў:

... я даю табе сваю руку!

Я даю табе сваё каханне, якое каштоўней за грошы,

Я даю табе самога сябе наперад усiх навучанняў i законаў,

Ну, а ты, цi аддасi мне сябе? Цi пойдзеш са мною ў дарогу? Цi будзем мы з табою падтрымлiваць адно аднаго праз ўсё жыццё?

Я скончыў, i ў пакоi запала трапяткое маўчанне. Затым Рэй Стратан працягнуў мне пярсцёнак, i мы з Джэнi - самi, а не за кiмсьцi паўтараючы, прысягнулi адно аднаму ў вернасцi, каханнi i пашане - адгэтуль i да самае смерцi.

Уладаю, дадзенай яму штатам Масачусэтс, капелан аб'явiў нас мужам i жонкаю.

Як разабрацца, дык наш "пасляiгравы мiжсабойчык" (як назваў тое, што адбылося потым, Стратан), можна назваць прэтэнцыёзна-непрэтэнцыёзным. Мы з Джэнi рашуча адхiлiлi апрыкралае звычаёвае шампанскае, i, паколькi нас было вельмi мала i такая кампанiя магла спакойна змясцiчца за адным столiкам у бары, мы пайшлi выпiць пiва да Кронiна. Джымi Кронiн абслугоўваў нас сам у знак павагi да "найвялiкшага хакеiста Гарварда з часоў братоў Клiры".

- Лухта ўсё гэта, - стукнуў кулаком па стале, разышоўшыся, Фiл Кавiлеры. Усе гэтыя Клiры, разам узятыя, падноска ягонага нявартыя.

Мяркую, ён хацеў сказаць (не пабыўшы нi на адным хакейным матчы з удзелам Гарварда), што, як бы выдатна нi каталiся на каньках Бобi i Бiлi Клiры, нi аднаму, нi другому не пашчасцiла ажанiцца з ягонай дачкою-кветкаю...

Я дазволiў Фiлу расплацiцца i заслужыў тым самым ад Джэнi адзiн з рэдкiх камплiментаў маёй здагадлiвасцi.

- Ты яшчэ можаш стаць чалавекам, падрыхтунчык, - прашаптала яна.

Пад канец, калi мы праводзiлi Фiла да аўтобуса, нас трохi развязло: паплакалi ды паабдымалiся...

Пасля ўсялякiх развiтанняў Фiл сеў у аўтобус, а мы стаялi на прыпынку i махалi яму ўслед, пакуль аўтобус не знiк за паваротам. I толькi тады мяне пачала бянтэжыць ашаламляльная праўда.

- Джэнi, мы ж цяпер законныя муж i жонка.

- Ага, цяпер я маю поўнае права быць сцервай.

12

Калi паспрабаваць апiсаць адным словам першыя тры гады нашага сумеснага жыцця, дык слова гэтае было б "эканомiя". Мы толькi пра тое i думалi, як наскрэбцi грошай, каб звесцi канцы з канцамi. Калi вы думаеце, што ў гэтым ёсць нешта рамантычнае, дык вы памыляецеся... Памятаеце славутае рубаi Амара Хаяма пра тое, як гэта прыемна - ляжаць у цяньку пад разгалiстым дрэвам, з томiкам вершаў, лустаю хлеба ды збанком вiна? Дык вось, замянiце томiк вершаў на "Трэсты" Скота i паспрабуйце ўмаляваць мяне ў гэтую iдылiчную карцiну. Райскае жыццё, цi ж не так?.. Я мучыўся б усё тымi ж пытаннямi: колькi каштуюць гэтыя самыя "Трэсты" (i цi можна набыць iх у букiнiста), дзе купiць па меншай цане хлеба ды вiна i, нарэшце, дзе дастаць потым грошай, каб расплацiцца з пазыкамi?

Вось як мяняецца жыццё. Цяпер нават сама сцiплы праект даводзiлася выносiць на скрупулёзны разгляд бюджэтнай камiсii, пастаянна прысутнай у маёй галаве на сваiх няспынных пасяджэннях.

- Олiвэр, давай сходзiм увечары на Бекета?

- Паслухай, гэта ж тры долары.

- Як?..

- Паўтара долары - твой бiлет, i паўтара - мой.

- Дык "так" цi "не"?

- I не так, i не гэтак. Гэта значыць тры долары.

Мядовы месяц мы прабавiлi на яхце. Разам з двума дзесяткамi дзяцей. Iнакш кажучы, з сямi гадзiн ранiцы i пакуль не надакучыць юным пасажырам, я кiраваў яхтаю, а Джэнi тым часам наглядала за дзяцьмi. Нас наняў яхт-клуб "Пекод" у Дэнiс-Порце... Клуб меў лодачную станцыю, вялiкi гатэль i некалькi дзесяткаў летнiх домiкаў для здачы ўнаймы. На адным з сама нягеглых бунгала я прымацаваў у думках мемарыяльную шыльду: "Тут спалi Олiвэр i Джэнi - калi не займалiся каханнем". Трэба аддаць належнае нам абаiм - пасля доўгага дня, на працягу якога мы старалiся быць як мага больш уважлiвымi да нашых клiентаў (бо велiзарную долю нашых даходаў складалi iх чаявыя), у нас яшчэ хапала часу быць як мага больш уважлiвымi адно да аднаго. Я кажу проста: "быць... уважлiвымi", бо не знаходжу слоў, каб выказаць, якi гэта цуд - кахаць Джэнi Кавiлеры i быць каханым ёю. Выбачайце, я хацеў сказаць - Джэнi Барэт.

Перш чым паехаць на мора, мы нанялi танную невялiкую кватэру ў паўночным Кембрыджы. Я называю гэты раён "паўночным Кембрыджам", хоць фармальна, па адрасе, дом знаходзiўся ў межах горада Сомэрвiла. Катэдж, што, як казала Джэнi, быў у "перадразвальным стане", праектавалi на дзве сям'i, але потым перарабiлi ў чатырохкватэрны. Узялi з нас нашмат болей за сапраўдны кошт гэтага "таннага" жытла. Але што зробiш? На гэтым рынку дыктуюць прадаўцы.

- Паслухай, Ол, як ты думаеш, чаму пажарныя не павесiлi замок на гэтай халупе? - спыталася Джэнi.

- Мабыць, пабаялiся падысцi, - адказаў я.

- I мне крыху страшна.

- У чэрвенi ты была смялейшая. (Размова адбывалася ў вераснi, калi мы вярнулiся ў Кембрыдж.)

- Тады я яшчэ не была замужам. А цяпер як замужняя жанчына лiчу, што гэтая будынiна небяспечная для жыцця.

- I што ты думаеш зрабiць?

- Пагаварыць з мужам, - адказала яна. - Ён штось прыдумае.

- Паслухай, твой муж - гэта я.

- Сапраўды? Дакажы гэта.

- Як? - папытаўся я, падумаўшы: "Не, толькi не на вулiцы".

- Перанясi мяне цераз ганак.

- Джэнi, няўжо ты верыш ва ўсю гэтую лухту?

- Ты перанясi, а потым я ўжо вырашу.

О'кэй. Я падхапiў яе на рукi i, пераадолеўшы шэсць прыступак, унёс на ганак.

- Чаму запынiўся? - спыталася яна.

- Хiба гэта не ганак?

- Не ганак, не ганак.

- Тут на дзвярах нашыя iмёны.

- Ну i што? Гэта не сапраўдны ганак. Марш наверх, гультай!

Да "сапраўднага ганка" было дваццаць чатыры прыступкi, i мне прыйшлося спынiцца на паўдарозе, каб перавесцi дух.

- Чаму ты такая цяжкая?

- А ты не падумаў, што я магла зацяжараць?

Ад такога пытання дыханне ў мяне раўнейшым не стала.

- Ты што, сур'ёзна? - нарэшце спытаўся я.

- Што, спалохаўся?

- Зусiм не спалохаўся.

- Не ганяй вецер, падрыхтунчык.

- Ну, прызнаюся: было крыху. Але ненадоўга.

Я перанёс яе цераз наш ганак. Гэта былi рэдкiя i каштоўныя iмгненнi, да якiх слова "эканомiя" не мела анiякага дачынення.

Маё гучнае iмя дазваляла нам атрымаць крэдыт у прадуктовым магазiне, крэдыт, якi звычайна студэнтам не давалi. Аднак яно ж сыграла супраць нас там, дзе я меней за ўсё чакаў: у прыватнай школе, куды ўладкавалася настаўнiцай Джэнi.

- Вядома, у сэнсе заробку нам цяжка раўняцца з дзяржаўнымi школамi, сказала маёй жонцы мiс Эн Мiлер Уiтмэн, дырэктар школы, i адразу дадала, што для Барэтаў "гэты аспект" наўрад цi можа мець якое значэнне.

Джэнi паспрабавала нешта растлумачыць наконт гэтых iлюзiй, але ўсё, чаго нябозе ўдалося дабiцца звыш трох з паловаю тысяч долараў у год, былi - хвiлiны на дзве - усмешкi ды "хо-хо-хо" дырэктаркi. Ёй здалася вельмi дасцiпнай заўвага Джэнi наконт таго, што Барэты мусяць плацiць за жытло гэтаксама, як i ўсе астатнiя людзi.

Калi Джэнi перадала мне ўсё гэта, я выказаў некалькi даволi арыгiнальных прапаноў наконт таго, як мiс Уiтмэн магла скарыстаць яе - хо-хо-хо - тры з паловаю тысячы долараў. Але тут Джэнi папыталася, цi не мог бы я кiнуць свае заняткi правам, каб утрымлiваць яе да тае пары, пакуль яна не набудзе квалiфiкацыю, неабходную для паступлення на працу ў дзяржаўную школу. Змарнаваўшы якiясьцi дзве секунды на асэнсаванне прапановы, я зрабiў дакладную i сцiслую выснову:

- Лухта!

- Дужа красамоўна, - сказала мая жонка.

- А што, па-твойму, я мусiў сказаць? "Хо-хо-хо"?

- Не. Але табе прыйдзецца палюбiць спагецi.

I я палюбiў спагецi. Я навучыўся любiць iх, а Джэнi навучылася ўсялякiмi мажлiвымi дый немажлiвымi спосабамi маскiраваць спагецi пад што-небудзь iншае. Мы сёе-тое сабралi ўлетку, Джэнi атрымлiвала зарплату, я разлiчваў зарабiць начамi на пошце ў час каляднае мiтуснi - словам, усё было як мае быць. Вядома, мы прапускалi багата новых фiльмаў (а Джэнi яшчэ i канцэртаў), аднак, у рэшце рэшт, канцы з канцамi неяк зводзiлi.

Жыццё нашае дужа перамянiлася яшчэ з аднаго боку. Я маю на ўвазе кантактаванне з людзьмi. Мы па-ранейшаму жылi ў Кембрыджы, i, у прынцыпе, Джэнi магла бачыцца з сваiмi калегамi па музычных занятках. Але яна не мела на гэта часу. З школы яна прыходзiла спляжаная, а яшчэ ж трэба было згатаваць абед (палуднаваць у кавярне было для нас недасягальнай раскошаю). Што ж да маiх сяброў, дык гэта былi людзi дастаткова тактоўныя - яны не турбавалi нас i не запрашалi да сябе, каб не змушаць Барэтаў запрашаць да сябе iх...

Мы перасталi хадзiць нават на футбол.

Як сябра спартовага таварыства Гарварда - Варсiцi-клуба, я меў права сядзець на гасцявой трыбуне - на выдатных месцах, якраз насупраць цэнтра поля. Аднак бiлет туды каштаваў шэсць долараў, значыцца, два - дванаццаць.

- Ды не, - спрачалася са мною Джэнi, - гэта не дванаццаць, а шэсць долараў. Ты ж можаш хадзiць i без мяне. Я ўсё роўна нiчога не разумею ў гэтай гульнi. Чую адно, што заходзяцца: "Улупiце iм!" Табе гэта дужа даспадобы, вось i хадзi на свой футбол.

- Усё, пытанне закрытае, - адказаў я цвёрда, як сама сапраўдны муж i гаспадар дома. - Будзе хоць час займацца вучобаю.

Аднак усё роўна я бавiў суботнiя вечары, прыпадаючы вухам да транзiстара слухаў роў заўзятараў, якiя, хоць i знаходзiлiся цяпер за нейкую мiлю ад мяне, належалi ўжо да iншага свету.

I ўсё-такi я карыстаўся сваiмi прывiлеямi сябры клуба, купляючы бiлеты на гульнi з удзелам ейльскай каманды Робi Ўолду, таварышу па Юрыдычнай школе. Калi, не адзiн раз падзякаваўшы мне, Робi выходзiў ад нас, Джэнi кожны раз прасiла растлумачыць ёй, хто мае права на гасцявыя месцы Варсiцi-клуба, i я зноў паўтараў - усе тыя, хто, незалежна ад узросту, фiзiчных дадзеных i сацыяльнага статусу, множылi славу Гарварда на спартовых арэнах.

- У тым лiку i на водных? - папыталася яна.

- Спартсмен ёсць спартсмен, сухi ён цi мокры, - адказаў я.

- Цябе гэта не датычыць, - сказала яна. - Ты зледзянелы.

Я змоўчаў, вырашыўшы, што гэта яе звычайныя кпiны. Мне не хацелася больш думаць, што ў яе пытаннях пра спартовыя традыцыi Гарварда быў нейкi затоены сэнс. Як, да прыкладу, у яе заўвазе адносна таго, што, хоць стадыён Солджэрс-Фiлд i ўмяшчае сорак пяць тысяч заўзятараў, усе былыя спартсмены сядзяць на той самай гасцявой трыбуне. Усе. Старыя i маладыя. Мокрыя, сухiя i нават зледзянелыя. I, можа, я не хадзiў на стадыён па суботах не толькi дзеля таго, каб зэканомiць шэсць долараў?

Але калi Джэнi i праўда мела на ўвазе штосьцi адрознае ад эканомii, дык я проста не жадаў пра гэта гаварыць.

13

"Мiстэр i мiсiс Олiвэр Барэт III запрашаюць Вас на абед з нагоды шасцiдзесяцiгоддзя мiстэра Барэта - у суботу 6 сакавiка а сёмай гадзiне вечара ў Доўвэр-Хаўзе, Iпсвiч, Масачусэтс. R.s.v.p.*".

* R.s.v.p. (арэсвэпэ) - Repondez s'il vous plait (фр.) - просьба адказаць.

- Ну, што ты на гэта скажаш? - папыталася Джэнiфэр.

- Магла б i не пытацца, - адказаў я.

Я ўважлiва чытаў тым часам "справу Пэрсiваля" - важнейшы прэцэдэнт у амерыканскiм крымiнальным праве.

- А па-мойму, даўно пара. - Усё роўна як дражнячы мяне, Джэнi памахвала запрашэннем у мяне перад носам.

- Даўно пара - што?

- Ты выдатна ведаеш што, - адказала яна. - Ты хочаш, каб ён прыпоўз да цябе на каленях?

Я не адрываўся ад кнiгi, а яна ўсё апрацоўвала мяне.

- Олi, ён працягвае табе руку.

- Лухта. Адрас на канверце напiсаны маткаю.

- Ты ж сказаў, што нават не зiрнуў на яго? - лiчы што крыкнула Джэнi.

Ну, няхай будзе так. Дапусцiм, зiрнуў краем вока. А потым забыўся. Урэшце, маю галаву, над якою навiс чарговы iспыт, цалкам займала "справа Пэрсiваля". Але Джэнi ўжо не магла спынiцца.

- Олi, падумай, - ушчувала яна мяне. - Яму ж ужо шэсцьдзесят гадоў! I няма нiякай гарантыi, што ён дажыве да таго дня, калi ты даспееш да прымiрэння.

Я паспрабаваў як мага прасцей растлумачыць Джэнiфэр, што прымiрэння не будзе нiколi, i папрасiў яе не замiнаць мне засвойваць такi рэдкi прэцэдэнт у амерыканскай юрыспрудэнцыi, як "справа Пэрсiваля". Джэнiфэр моўчкi села каля мяне на краi падушкi, на якой ляжалi мае ногi. I хоць Джэнi i слова не сказала, я ўвесь час адчуваў, што яна пiльна глядзiць на мяне. Я ўзняў вочы.

- Аднойчы, - сказала яна, - калi Олiвэр пяты гэтаксама наплюе на цябе...

- Яго не будуць зваць Олiвэр, можаш быць пэўная, - рэзка кiнуў я.

Але яна не ўзвысiла голас, як заўсёды рабiла гэта пасля таго, як я павышаў тон.

- Паслухай, Ол, нават калi мы назавём яго Боза-Клоўн*, ён усё роўна зненавiдзiць цябе за тое, што ты быў знакамiтым гарвардскiм спартсменам. А калi ён стане паўналетнiм, ты ўжо, мажлiва, будзеш засядаць у Вярхоўным судзе.

* Персанаж папулярнае ў ЗША дзiцячае тэлеперадачы.

Я сказаў ёй, што мой сын нiколi не зненавiдзiць мяне. Чаму ты так у гэтым упэўнены, папыталася яна. Гэтага я растлумачыць не мог. Проста я ведаў, што наш сын не зненавiдзiць мяне нiколi. А чаму - сказаць не мог.

- Твой бацька таксама любiць цябе, - сказала яна нi з таго нi з сяго. - Ён любiць цябе гэтаксама, як ты будзеш любiць Боза. Але вы, Барэты, з вашым клятым гонарам ды самалюбствам, вы зможаце ўсё жыццё пражыць ва ўпэўненасцi, што ненавiдзiце адзiн аднаго.

- Вядома, калi б у нас не было цябе, - вырашыў я аджартавацца.

- Так, - сур'ёзна сказала яна.

- Годзе, закрылi праблему, - паставiў кропку я.

Я ж быў усё-такi мужам i гаспадаром у доме. Я зноў пачаў чытаць "справу Пэрсiваля", а Джэнi ўстала. Ды раптам заявiла:

- Дык як наконт "эрэсвэпэ"?

Тады я сказаў, што выпускнiца Рэдклiфа можа напiсаць кароткую пачцiвую адмову i без дапамогi спецыялiста.

- Олiвэр, - сказала яна, - магчыма, я не заўсёды кажу праўду, аднак я нiколi нiкому не рабiла балюча наўмысна...

Вядома, калi не лiчыць таго, што ў гэты момант яна рабiла балюча мне. Я вельмi цёпла папрасiў яе напiсаць адмову ў любой, якая ёй даспадобы, форме, абы з адказу было ясна вiдаць: хутчэй у пекле ўдараць маразы, чым мы прыедзем на дзень нараджэння майго бацькi. I зноў вярнуўся да "справы Пэрсiваля".

- Якi ў вас нумар? - вельмi цiха папыталася Джэнi, падышоўшы да тэлефона.

- Ты не можаш проста паслаць запiску?

- Яшчэ секунда, i ў мяне не вытрымаюць нервы. Нумар?

Я назваў нумар i адразу паглыбiўся ў чытанне апеляцыi Персiваля ў Вярхоўны суд. Я не прыслухоўваўся да таго, што гаварыла Джэнi. Дакладней, стараўся не прыслухоўвацца - усё ж такi мы былi ў адным пакоi.

- Добры вечар, сэр, - сказала яна.

Што, Сукiн Сын сам падышоў да тэлефона? Хiба буднiмi днямi ён не ў Вашынгтоне? Пра гэта нядаўна паведамляла "Ню-Ёрк Таймс". Цяпер журналiстам нельга верыць анiколi.

Цiкава, колькi ж трэба часу, каб сказаць "не"? Мне здалося, што яго прайшло ўжо нашмат болей, нiж патрабуецца, каб прамовiць гэтае простае слова.

- Олi! - крыкнула яна, прыкрыўшы слухаўку далоняю. - Ты настойваеш, каб я адмовiлася?

Я кiўнуў галавою: настойваю - i нецярплiвым узмахам рукi даў зразумець: паспяшайся.

- Мне страшэнна шкада, - сказала яна цiха ў слухаўку, - дакладней, нам страшэнна шкада, сэр...

Нам? Навошта ж мяне сюды ўплятаць? Ну чаму, чаму яна не можа паставiць кропку i павесiць слухаўку?

- Олiвэр! - Яна зноў прыкрыла слухаўку рукою i вельмi цвёрда сказала мне: - Яму балюча, Олiвэр! Прашу цябе: перастань мучыць свайго бацьку! У яго ж сэрца крывёю сцякае!

Калi б яна не была такая ўсхваляваная, я мог бы растлумачыць ёй, што камянi не сцякаюць крывёю i што яна памыляецца, праецыруючы свае iталiйска-мiжземнаморскiя паняццi на Рашморскiя скалы. Але Джэнi, усхваляваная, усё даймала мяне.

- Олiвэр! - умольвала яна. - Ну скажы яму хоць што-небудзь!

Яму? Мабыць, яна з глузду з'ехала!

- Ну хоць прывiтанне перадай! - Джэнi працягвала мне тэлефонную слухаўку. Было вiдаць, што яна ледзь стрымлiвалася, каб не заплакаць.

- Я нiколi не буду гаварыць з iм. Нiколi. - Я ж быў абсалютна спакойны.

I тут яна заплакала. Нячутна, не ўсхлiпваючы - адно слёзы кацiлiся па шчаках. А потым - потым зноў пачала ўмольваць мяне:

- Дзеля мяне, Олiвэр! Я нiколi нi аб чым цябе не прасiла. Ну калi ласка!

Нас было трое ў гэтым пакоi (мне здалося, што бацька таксама тут). I ўсе трое чагосьцi чакалi. Чаго? Каб я перасiлiў сябе?

Але я не мог гэтага зрабiць.

Няўжо Джэнi не разумела, што патрабуе ад мяне немагчымага? Што я зрабiў бы дзеля яе ўсё, што яна нi захацела б, толькi не гэта? Я ўтупiўся ў падлогу i зацята круцiў галавою: "Не".

- Ты проста бяздушны нягоднiк, - раз'юшана кiнула мне раптам Джэнi нейкiм прыглушаным шэптам, потым сказала ў слухаўку: - Мiстэр Барэт, Олiвэр хоча сказаць вам, што па-свойму ён... - Тут яна запынiлася, каб перавесцi дыханне. Гэта далося ёй нялёгка, бо яна ўсё яшчэ плакала. Я быў такi збянтэжаны, што не перапынiў яе, а моўчкi чакаў заканчэння "майго" паслання.

- Олiвэр вельмi вас любiць, - хутка прагаварыла яна i кiнула слухаўку.

Немагчыма растлумачыць тое, што я зрабiў у наступнае iмгненне. Прыступ вар'яцтва - адзiнае апраўданне. Ды не: няма мне нiякага апраўдання. Нельга дараваць мне таго, што я зрабiў.

Я вырваў у яе тэлефон i ў шале шпурнуў яго цераз увесь пакой.

- Хто табе даў права лезцi ў маё жыццё! - ажно зароў я. - Не дапякай мяне!

Я замёр на месцы, дыхаючы як звер, у якога я раптам перакiнуўся. Божа, што гэта са мною робiцца?!. Я павярнуўся да Джэнi.

Але яна знiкла.

Менавiта знiкла - я нават не пачуў крокаў на лесвiцы. Напэўна, яна кiнулася з пакоя ў тое самае iмгненне, калi я схапiўся за тэлефон. Яе палiто i шалiк засталiся на вешалцы. Я не ведаў, што рабiць, але адчай, адчуты з-за гэтага, быў меншы за тую роспач, якая апанавала мяне праз тое, што я зрабiў...

Я шукаў яе ўсюды.

У бiблiятэцы Юрыдычнай школы, прабiраючыся памiж шэрагамi студэнтаў, што ўткнулiся ў кнiгi, я шнарыў вакол сябе вачыма. Я прайшоў залу з канца ў канец не менш як шэсць разоў. Я не прамовiў анiводнага гука, але твар у мяне быў такi няшчасны-разгублены, што, мабыць, я ўзбударажыў усiх, хто быў у бiблiятэцы. Але напляваць мне было на гэта!

Тут я яе не знайшоў.

Потым я прачасаў увесь хол, кафетэрый... Потым памчаўся ў Агасi-хол (гэта ўжо ў Рэдклiфе). Там яе таксама не было. Я кiдаўся то туды, то сюды, сэрца шалёна калацiлася.

А можа, яна ў Пэйн-Холе? Там унiзе фартэпiянныя класы. Я ведаю Джэнi. Калi яна сярдуе, дык сядае i стукае па клавiшах... Але што яна робiць, калi да смерцi перапалоханая?

Гэтыя фартэпiянныя класы - нейкая вар'ятня. З-за кожных дзвярэй даносяцца абрыўкi музыкi - Моцарт, Бартак, Бах, Брамс, - злiваючыся ў пякельную какафонiю.

Вядома, Джэнi тут.

Iнстынкт спынiў мяне перад дзвярыма, за якiмi нехта (раз'юшана) выбiваў з фартэпiяна прэлюдыю Шапэна. Я затрымаўся на хвiлю. Iгралi проста гнюсна бязбожна фальшывiлi, спынялiся i зноў пачыналi. Пасля чарговага збою я пачуў жаночы голас: "Чорт!" Гэта Джэнi, няйначай. Я рыўком расчынiў дзверы.

Дзяўчына, што сядзела за фартэпiяна, узняла на мяне вочы. У яе быў непрыгожы твар i шырокiя плечы. Звычайная рэдклiфская хiпуля, раззлаваная маiм уварваннем.

- Што за справы, чувак? - папыталася яна.

- Дрэнныя справы, дрэнныя, - прамармытаў я i выйшаў.

Потым я абшукаў Гарвард-сквер, кавярню "Памплона" ды, урэшце, усе iншыя месцы, дзе тусуюцца студэнты з факультэта мастацтваў. Марна.

Куды ж яна магла дзецца?

Метро ўжо зачынiлася, але калi яна адразу пайшла да Гарвард-сквера, дык магла паспець на бостанскi цягнiк. Я кiнуўся на аўтастанцыю.

Было ўжо каля гадзiны ночы, калi я кiнуў чвэрць долара i два дзесяцiцэнтовiкi ў тэлефонны апарат i зняў слухаўку. Я тэлефанаваў з будкi каля шапiку на Гарвард-скверы.

- Алё!.. Фiл?

- Я, - сонна прамармытаў ён. - Хто гэта?

- Гэта я, Олiвэр.

- Олiвэр! - У ягоным голасе пачуўся спалох. - Што-небудзь з Джэнi? - хутка спытаўся ён.

Значыцца, там яе таксама няма...

- Э-э... не, Фiл, не.

- Дзякуй Богу. Як жыццё, Олiвэр?

Пераканаўшыся, што з Джэнi ўсё ў парадку, ён адразу загаварыў спакайней, як зазвычай ветлiва. Быццам я i не падняў яго з ложка ўначы.

- Выдатна, Фiл. Усё нармалёва. Проста выдатна. Скажы, Фiл, Джэнi калi-нiкалi дае пра сябе знаць?

- Рэдка, чорт, - адказаў ён надзiва спакойным голасам.

- Як - рэдка?

- Магла б тэлефанаваць i часцей. Я ж ёй не чужы...

Калi можна адначасна адчуць i страх, i палёгку, дык я iх адчуў.

- Яна цяпер з табою?

- Што?

- Дай Джэнi слухаўку, я скажу ёй пару цёплых слоў.

- Не магу, Фiл.

- Яна спiць? Калi спiць, дык не турбуй.

- Добра.

- Слухай, паршывец, - буркнуў ён раптам.

- Слухаю вас, сэр.

- Скажы, Крэнстан гэтак далёка ад вас, што вы не можаце пад'ехаць да мяне ў нядзелю? Цi, можа, я да вас падскочу?

- Не, Фiл, не трэба. Мы самi да цябе выберамся.

- Калi?

- Калi-небудзь у нядзелю.

- Толькi не трэба пудрыць мне мазгi. Добрыя дзецi не кажуць: "Калi-небудзь у нядзелю". Яны кажуць: "У гэтую нядзелю". У гэтую нядзелю, Олiвэр.

- Добра, сэр. У гэтую нядзелю.

- Чакаю вас у чатыры. Толькi не ганi, добра?

- Добра.

- I наступным разам тэлефануй за мой кошт...

Ён павесiў слухаўку.

Я застаўся стаяць на астраўку святла ў цемрадзi Гарвард-сквера, не ведаючы, куды iсцi i што рабiць. Нечакана да мяне падышоў нейкi чорны i папытаўся, цi не хачу я "ўкалоцца". Я абыякава адказаў: "Не, дзякуй, сэр".

Больш я ўжо нiкуды не бег. Якi сэнс вяртацца ў пусты дом? Было вельмi позна, i я ўсё роўна як зледзянеў - не так ад холаду, хоць i надвор'е было не дужа цёплае, як ад страху за Джэнi. За некалькi ярдаў да дзвярэй дома мне здалося, што на прыступках нехта сядзiць. Прымроiлася, падумаў я спярша постаць была зусiм нерухомая.

Але гэта была Джэнi...

Сядзела яна на сама верхняй прыступцы.

Я надта стамiўся, каб кiнуцца да яе, надта ўзрадаваўся, каб вымавiць хоць адно слова. Я толькi думаў, што было б добра, калi б у яе знайшлася пад рукою якая-небудзь цяжкая рэч i яна заехала мне ёю ў лоб.

- Джэн.

- Олi.

Мы гаварылi так цiха, што зразумець iнтанацыю было немагчыма.

- Я забылася ключ, - сказала Джэнi.

Я застыў на першай прыступцы, баючыся папытацца, колькi часу праседзела яна тут. Ведаў адно, што страшэнна пакрыўдзiў яе.

- Джэнi, даруй мне... Мне вельмi шкада...

- Стоп! - рэзка перапынiла яна мяне, а потым ужо спакойна i цiха сказала: - Каханне - гэта калi нi аб чым не трэба шкадаваць.

Я падняўся па прыступках i спынiўся побач з ёю.

- Я лягу зараз спаць. О'кэй? - спыталася яна.

- О'кэй.

Мы ўвайшлi ў кватэру. Калi мы раздзявалiся, яна ласкава паглядзела на мяне:

- Я думаю пра тое, што сказала.

I гэта было ўсё.

14

Лiст прыйшоў у лiпенi.

Яго пераслалi з Кембрыджа ў Дэнiс-Порт, так што вестка дайшла да мяне са спазненнем на дзень цi два. Я адразу кiнуўся туды, дзе сядзела Джэнi, назiраючы за тым, як яе дзятва ганяе мяч на траве.

- Хадзем, - сказаў я з найлепшай з маiх богартаўскiх iнтанацый.

- Што?

- Хадзем, - паўтарыў я гэтак важка, што яна адразу паднялася i пайшла за мною да вады.

- Олiвэр, можа, ты ўсё-такi зробiш ласку: скажаш, што адбываецца?

Я па-ранейшаму хутка iшоў па прычале.

- На судна, Джэнiфэр, - скамандаваў я, махнуўшы рукою з лiстом у бок яхты.

Але Джэнi не заўважыла канверта.

- Олiвэр, мне ж трэба глядзець дзяцей, - усё яшчэ пратэставала яна, нават ступiўшы на борт. - Олiвэр, ты растлумачыш урэшце, што здарылася?!

Мы ўжо адплылi ад берага на некалькi сотняў ярдаў.

- Мне трэба табе нешта сказаць.

- А не ў моры ты гэтага не мог сказаць? - выкрыкнула яна.

- Не мог, разумееш, не мог! - крыкнуў я ў адказ. (Мы зусiм не сварылiся крычаць даводзiлася з-за моцнага ветру.) - Я хацеў сказаць табе гэта сам-насам. Глядзi, што ў мяне ёсць.

Я памахаў перад ёю лiстом. Яна адразу пазнала фiрмовы канверт.

- Гарвардская юрыдычная школа! Цябе што, выгналi?

- Не ўгадала, аптымiстачка, - крыкнуў я. - Паспрабуй яшчэ.

- Ты стаў першым на курсе?! - амаль здагадалася яна.

Цяпер мне было ўжо цi не сорамна сказаць ёй пра тое, што гэтак узрадавала-ўсхвалявала мяне.

- Не зусiм. Трэцiм.

- О, - працягнула яна. - Толькi трэцiм?

- Паслухай, гэта ўсё роўна азначае, што маё iмя трапiць у "Юрыдычны агляд"! - выкрыкнуў я.

Выраз яе твару быў абсалютна абыякавы.

- Бог мой, Джэнi, - амаль праскуголiў я, - ну скажы хоць што-небудзь!

- Не раней чым пазнаёмлюся з нумарамi першым i другiм.

Я глядзеў на жонку ў спадзеве, што ўсмешка, якую - я гэта ведаў - яна спрабуе стрымаць, усё-такi з'явiцца нарэшце на яе твары.

- Канчай, Джэнi, - узмалiўся я.

- Усё. Я злiньваю. Прывiтанне! - сказала яна i адразу дала нырца.

Не прайшло i трох секунд, як я нырнуў у ваду ўслед за ёю, i ўжо праз iмгненне мы ўчапiлiся за борт яхты, смеючыся i адфыркваючыся.

- Не ведаю, як у агонь, - сказаў я, - але ў ваду ты за мяне пойдзеш.

- Не задавайся надта, - адказала яна. - Трэцi - гэта ўсяго толькi трэцi.

- Гэй, шкоднiца! - астудзiў я яе запал.

- Што, недарэка? - адгукнулася яна.

- Я табе багата чым абавязаны, - шчыра прызнаўся я.

- Хлусiш, недалуга, хлусiш, - адказала яна.

- Чаму гэта - хлушу? - трохi замяшаўся я.

- Ты абавязаны мне ўсiм...

Таго вечара мы прагулялi ажно дваццаць тры долары на вячэры з амарам у шыкоўнай рэстарацыi ў Ярмуце. Джэнi па-ранейшаму ўстрымлiвалася ад ацэнкi майго трэцяга месца, збiраючыся ўведаць, што ж гэта за двое джэнтльменаў, якiя, паводле яе слоў, "абулi мяне".

Смешна, вядома, але я так кахаў яе, што як толькi вярнуўся ў Кембрыдж, адразу кiнуўся высвятляць, хто ж былi гэтыя двое хлопцаў. I з палёгкаю даведаўся, што першым быў Эрвiн Бласбэнд, якi вечна не адрываў носа ад кнiг, вядома, насiў акуляры, не займаўся нiякiм спортам дый увогуле не быў "яе" чалавекам. Другiм "хлопцам" была нейкая Бэла Ландаў - дзяўчына. Факт гэты быў мне дужа прыемны, асаблiва таму, што гэтая Бэла Ландаў была даволi халодная з выгляду (такiх багата сярод студэнтак Юрыдычнай школы), i цяпер я мог дражнiць Джэнi, распавядаючы ёй "падрабязнасцi" таго, што адбывалася ў рэдакцыi "Юрыдычнага агляду", калi прыходзiў адтуль позна ўначы - часта ў дзве, а то i ў тры гадзiны. Што зробiш: шэсць лекцый, потым рэдагаванне "Юрыдычнага агляду" i, нарэшце, праца над сваiм артыкулам - "Юрыдычная дапамога незаможным грамадзянам: вопыт даследавання на прыкладзе раёна Роксбэры (Бостан)". Надрукаваны ён быў крыху пазней, у сакавiку 1966 года, у "Гарвардскiм юрыдычным аглядзе", на старонках 861-908, пад маiм поўным "найменнем" - Олiвэр Барэт IV.

"Неблагi артыкул. I праўда неблагi", - паўтарыў некалькi разоў наш старшы рэдактар Джоэл Флайшман.

Шчыра кажучы, я чакаў ад яго лепшага камплiмента... Але я так i не пачуў ад Флайшмана нiчога больш... Затое Джэнi сказала, што артыкул "глыбокi, разумны i сапраўды добра напiсаны". Няўжо ён так мала ўразiў Флайшмана, што той не мог сказаць чагосьцi лепшага?..

- Флайшман лiчыць, што артыкул неблагi, Джэн.

- Што?!. I дзеля таго каб пачуць гэта, я чакала цябе начамi? - Джэнi была проста збянтэжаная. - Ён што, нiчога не сказаў пра твой метад даследавання, стыль цi яшчэ пра што?

- Не, Джэн. Ён сказаў: "Артыкул неблагi" - i ўсё.

- Тады чаму ты так затрымаўся сёння?

- Я мусiў прагледзець сякiя-такiя матэрыялы з Бэлай Ландаў, - адказаў я ёй, падмiргнуўшы.

- Вось як?

Я не зразумеў яе тону.

- Ты раўнуеш?..

- Не. Ногi ў мяне нашмат прыгажэйшыя.

- А ты можаш падрыхтаваць справу да слухання ў судзе?

- А яна можа згатаваць пiцу?

- Можа, - адказаў я. - Якраз сёння ўвечары частавала ёю нас у рэдакцыi. I ўсе сказалi, што яе пiца такая ж добрая, як твае ногi.

- Вядома, - кiўнула Джэнi.

- Ну i што ты на гэта скажаш?

- Бэла Ландаў плацiць за тваю кватэру?

- Чорт! - усклiкнуў я. - Ну чаму я не магу спынiцца, калi лiк у маю карысць?

- Таму, падрыхтунчык, - сказала закаханая ў мяне жонка, - што такога нiколi не бывае!

15

На фiнiш мы прыйшлi ў тым самым парадку.

Iнакш кажучы, Эрвiна, Бэлу i мяне прызналi трыма найлепшымi студэнтамi выпускнога курса. Блiзiўся час трыумфу. Запрашэннi на службу... Выдатныя запрашэннi. Куды нi глянь, з усiх бакоў мне махалi сцягамi з надпiсам: "Прыходзьце да нас, Барэт!"

Аднак мяне вабiлi толькi зялёныя сцягi*.

* Маецца на ўвазе колер долара.

Вядома, я не быў такiм ужо зацятым прагматыкам, але я адразу адкiнуў прэстыжныя варыянты - накшталт пасады сакратара суддзi альбо службы, скажам, у Мiнiстэрстве юстыцыi, - адкiнуў дзеля месца, якое дазволiла б выкiнуць з нашага з Джэнi лексiкону гнюснае слова "эканомiя".

Хоць я i быў трэцiм, у барацьбе за месца пад сонцам я меў адну неацэнную перавагу. У нашай першай дзесятцы выпускнiкоў я адзiн не быў жыдом. Дурань той, хто скажа, што гэта не мае значэння. Прысягаю вам, што дзесяткi фiрмаў расцалуюць у заднiцу любога стоадсоткавага амерыканца, якi ледзь-ледзь здаў экзамен на адваката. А цяпер гляньце на вашага сцiплага слугу: тут вам i Гарвард, i хакейная слава, i "Юрыдычны агляд", i, самi разумееце, татуля-мiльянер. Карацей, багата хто пачаў сама сапраўдную бойку за права атрымаць мяне разам з маiм iменем i рэпутацыяй у свой офiс. Я адчуваў сябе дзiцянём-рэкардыстам - i меў асалоду з кожнае хвiлi гэтага адчування.

Асаблiва вабную прапанову зрабiла мне адна лос-анджэлеская фiрма. Яе вярбоўшчык, мiстэр Х (iмя называць не хачу: яшчэ на судовай лаве апынуся), не пераставаў паўтараць мне:

- Барэт, хлопчык ты мой даражэнькi, у нашых краёх мы атрымлiваем гэта ўвесь час. I ўдзень, i ўначы. Павер мне, можна нават запатрабаваць, каб прынеслi ў кантору!

Не тое што нас с Джэнi асаблiва цягнула ў Калiфорнiю, але нам Бог ведае як хацелася ўведаць, што ж усё-такi мае на ўвазе мiстэр X. Мы гадалi й гадалi, i здагадкi нашыя былi ўжо сама вар'яцкiя, толькi, вiдаць, для Лос-Анджэлеса такiмi яны не з'яўлялiся. (Урэшце, каб мiстэр Х адчапiўся ад мяне, я быў змушаны сказаць яму, што мяне зусiм не цiкавiць ягонае загадкавае "гэта". Ён быў дужа засмучаны.)

Словам, мы вырашылi застацца на ўсходнiм узбярэжжы. У нас былi дзесяткi фантастычных прапаноў з Бостана, Ню-Ёрка i Вашынгтона. Пэўны час Джэнi аддавала перавагу сталiцы: "Ты б мог прымерацца да Белага дома, Олi", - але мяне вабiў Ню-Ёрк. I, урэшце, з жончынага блаславення, я сказаў "згодны" самавiтай фiрме Джонаса i Марша (апошнi быў колiсь, дарэчы, Генеральным пракурорам) з моцнай арыентацыяй на абарону грамадзянскiх правоў. "Можна рабiць дабро i нажываць яго адначасна", - пракаменцiравала гэты факт Джэнi. I потым, яны вельмi ўжо доўга ўгаворвалi мяне. Стары Джонас сам прыехаў у Бостан, пачаставаў нас абедам у шыкоўнай рэстарацыi, а назаўтра прыслаў Джэнi велiзарны букет кветак.

Джэнi потым ажно тыдзень хадзiла i напявала песеньку з усяго толькi трох слоў: "Джонас, Марш i Барэт". Я параiў ёй крыху зменшыць iмпэт, але яна i слухаць мяне не стала, сказаўшы, што ў думках я сам няйначай ёй падпяваю. Наўрад цi мне трэба казаць вам, што яна не памылялася.

Дазвольце мне яшчэ заўважыць, што "Джонас i Марш" вызначылi мне гадавы даход у адзiнаццаць тысяч восемсот долараў - больш з нашага выпуску не атрымаў нiхто.

Так што, бачыце, трэцi я быў толькi ў вучобе.

16

"Змена адраса:

З 1 лiпеня 1967 года мiстэр i мiсiс Барэты пражываюць па адрасе: Ню-Ёрк, Усходняя 63-я вулiца, 263".

- Тут усё нейкае нуварышаўскае, - пажалiлася мне Джэнi.

- Дык мы ж i ёсць нуварышы, - усмiхнуўся я.

Мой i без таго трыумфальны настрой паляпшала яшчэ адна акалiчнасць: штомесячны ўзнос за маю новую машыну амаль раўняўся той суме, якую мы плацiлi за ўсю нашую кембрыджскую халупу, няхай на яе лiха! Каб дайсцi ад дому, дзе мы пасялiлiся, да канторы "Джонас i Марш", мне трэба было хвiлiн сама болей дзесяць (ды не дайсцi, а прадэфiлiраваць - цяпер я больш любiў перамяшчацца менавiта так); гэтаксама блiзка месцiлiся шыкоўныя магазiны накшталт бонуiцкiх ды iншыя. Я настойваў, каб жонка неадкладна адкрыла ў гэтых салонах рахункi i пачала расходаваць грошы.

- Навошта, Олiвэр?

- А таму, Джэнi, што я хачу, каб ты хадзiла менавiта туды!

Я ўступiў у ню-ёркскi Гарвард-клуб, куды мяне рэкамендаваў Рэй Стратан, якi вярнуўся нядаўна з вайны, зрабiўшы колькi стрэлаў па в'етконгаўцах. ("Можа, гэта i не в'етконгаўцы былi - проста пачуў нейкую валтузню ў кустах, вось i пальнуў".) Рэй i я гулялi ў сквош* сама меней тры разы на тыдзень, i я прысягнуў сам сабе, што праз тры гады неадменна стану чэмпiёнам клуба.

* Сквош - амерыканская гульня, спрошчаны варыянт тэнiса.

Магчыма, таму, што я зноў аб'явiўся ў гарвардскiх колах, а можа, таму, што пайшла пагалоска пра мае поспехi, хоць сваiмi заробкамi я, дальбог, нi перад кiм не выхваляўся, але сябры зноў "адкапалi" мяне. Мы пераехалi з Кембрыджа ў самы разгар лета (мне трэба было спешна рыхтавацца да ўступнага экзамена ў ню-ёркскую адвакатуру), таму першыя запрашэннi былi на ўiк-энды.

- Ды пайшлi яны ўсе, Олiвэр! Я не маю анiякага жадання тырчэць два днi запар у зборнi гэтых нудных падрыхтунчыкаў.

- О'кэй, Джэнi, але што я iм скажу?

- Скажы, што я зацяжарала.

- Ты сур'ёзна?

- Не, але калi мы застанемся на ўiк-энд дома, дык вельмi верагодна, што гэта можа здарыцца.

Мы ўжо выбралi iмя нашаму будучаму сыну. Дакладней, выбраў я, а потым угаварыў Джэнi згадзiцца.

- Паслухай, Джэнi, што я табе скажу. Толькi не смейся, - паставiў я ўпершыню пытанне на сямейнае абмеркаванне.

Жонка тым часам была на кухнi (мэбля ў залацiстых танах i нават машына для мыцця посуду).

- Што? - папыталася яна, разразаючы памiдоры.

- Мне ўсё больш падабаецца iмя Боза.

- Ты гэта сур'ёзна?

- Ага. Аж не магу - так падабаецца.

- Дык, значыцца, ты збiраешся назваць нашага сына Боза? - узiраючыся ў мяне, зноў папыталася яна.

- Менавiта так. Павер мне, Джэн, лепшага iмя для суператлета не знайсцi.

- Боза Барэт, - прамовiла яна, усё роўна як спрабуючы iмя з прозвiшчам на смак.

- Прысягаю, хлопец ён будзе што трэба, - працягваў я, адчуваючы з кожным словам усё большую ўпэўненасць. - "Боза Барэт, галоўны нападнiк, зборная Гарварда i ўсiх унiверсiтэтаў, хакеiст-скала!"

- Ну што ж... Гучыць няблага, Олiвэр, але... Уявi сабе: а раптам хлопчык будзе пасрэдна скаардынаваны?

- Такога, Джэн, здарыцца не можа. У хлопца гены будуць што трэба. У мяне тут сумнення на мiлiграм няма. - Я i праўда быў у гэтым упэўнены. Апошнiм часам думкi пра Боза прыходзiлi мне ў галаву ўсё часцей. Паважна шпацыруючы на працу, я бачыў яго ўжо ледзь не наяве.

Размову прадоўжылi за абедам. Дарэчы, мы набылi адмысловы дацкi фарфор.

- Каардынацыя ў Боза будзе найвыдатнейшая, - сказаў я Джэнi. - А калi яму дастануцца твае рукi, дык яго можна будзе смела ставiць на якую хочаш лiнiю.

Яна заўсмiхалася - няйначай збiралася пакпiць з мяне i разбурыць усе мае iлюзii. Аднак, не прыдумаўшы па-сапраўднаму знiшчальнае рэплiкi, разрэзала торт i паклала мне кавалак. А я ўсё выкладваў свае довады.

- Ты толькi ўявi, Джэнi, - разважаў я з перапоўненым ротам. - Дзвесце сорак фунтаў натрэнiраванай ударнай сiлы!

- Дзвесце сорак? - здзiвiлася яна. - У нашых з табою генах няма нiякiх двухсот сарака фунтаў, Олiвэр.

- Мы адкормiм яго, Джэн. Пратэiны, вiтамiны i ўсе астатнiя неабходныя кампаненты паўнацэннага рацыёну.

- А калi ён не захоча есцi твае кампаненты, што тады?

- Я яму не захачу! - сказаў я, усё роўна як злуючыся на ўпартага хлопчыка, якi, седзячы за адным са мною сталом, адмовiцца дапамагчы мне здзейснiць мае мары зрабiць з яго лядовую зорку. - Куды ён дзенецца - з'есць, а то я як бачыш па шыi надаю.

Тут Джэнi зазiрнула мне ў самыя вочы i ўсмiхнулася:

- Наўрад цi ты гэта зробiш, калi ў iм будзе дзвесце сорак фунтаў.

- М-м, - замяшаўся я на момант, але хутка знайшоўся. - Не адразу ж ён набярэ такую вагу.

- Вядома, не адразу. Але калi ўжо набярэ, тады сцеражыся! Адлупiць ён цябе! - Джэнi пагрозлiва памахала перад самым маiм тварам лыжкаю i зарагатала, што чорт...

17

Зрабiць дзiцёнка не так ужо i лёгка.

Я маю на ўвазе, ёсць нешта недарэчна-смешнае ў тым, што маладыя людзi, якiя ў першыя гады сваiх сексуальных практыкаванняў думаюць адно пра тое, як зрабiць так, каб дзяўчына не зацяжарала (калi пачынаў я, карысталiся ўсё яшчэ прэзерватывамi), потым рэзка пераключаюцца i прыкладаюць усе намаганнi, каб дзяўчына зацяжарала.

I гэтая самая мэта можа спакваля ператварыцца ў навязлiвую iдэю. Яна можа пазбавiць сама цудоўнае, што ёсць у жыццi шчаслiвых сужэнцаў, натуральнасцi i непасрэднасцi. Я аб праграмаваннi (няўдалае, дарэчы, слова - машыннае нейкае). Калi загадзя праграмуеш акт кахання ў адпаведнасцi з рознымi правiламi, календарамi, стратэгiяй: "Можа, лепш заўтра ўранку, Олi?" - дык гэты вось цудоўны акт можа выклiкаць няёмкасць, гiдлiвасць, а нарэшце i самы сапраўдны жах.

Бо, калi вы бачыце, што набытыя раней сцiплыя ўменнi i вашыя (дапусцiм) нармальныя здаровыя спробы "пладзiцца-размнажацца" не прыносяць жаданага вынiку, вас пачынаюць апаноўваць дужа змрочныя думкi.

- Спадзяюся, Олiвэр, ты разумееш, што "стэрыльнасць" не мае нiчога агульнага з "вiрыльнасцю"? - сказаў доктар Морцiмэр Шэпард на нашым першым спатканнi, калi мы з Джэнi вырашылi нарэшце, што маем патрэбу ў кансультацыi спецыялiста.

- Ён разумее, доктар, - адказала за мяне Джэнi, ведаючы i без маiх слоў, што думка пра бясплоднасць - маю гiпатэтычную бясплоднасць - прыгнятала мяне. Мне нават здалося, што ў голасе ў Джэнi пачулася надзея: калi i ёсць якое адхiленне, дык толькi ў яе.

Але доктар проста растлумачыў нам, якiя могуць быць варыянты, i падрыхтаваў да найгоршага, перш чым сказаць, што ўсё ў нас можа быць у поўным парадку i мы неўзабаве станем шчаслiвымi бацькамi. Вядома, мы павiнны здаць безлiч розных аналiзаў. Поўны агляд. (Не буду пераказваць не надта прыемныя падрабязнасцi такога руплiвага абследавання.)

Аналiзы мы здалi ў панядзелак. Джэнi - удзень, а я - пасля працы (тымi днямi я ўжо акунуўся ў яе з галавою). У пятнiцу доктар Шэпард выклiкаў Джэнi яшчэ адзiн раз, растлумачыўшы, што сястра нешта наблытала i ён мусiць сёе-тое ўдакладнiць. Калi Джэнi расказала мне пра паўторны вiзiт да доктара, я западозрыў, што гэтае самае адхiленне... выявiлi ў яе. "Сястра, якая нешта там наблытала" - адгаворка досыць банальная.

А калi мiстэр Шэпард патэлефанаваў мне ў кантору, я ўжо амаль не сумняваўся. Ён папрасiў мяне зайсцi да яго заўтра па дарозе дамоў. Як толькi я зразумеў, што Джэнi там не будзе ("Я гаварыў з мiсiс Барэт учора ўвечары", сказаў доктар), падазрэннi мае пачалi ператварацца ва ўпэўненасць. Значыцца, у Джэнi не можа быць дзяцей. Але мажлiва, Олiвэр, дыягназ не канчатковы, паспрабаваў супакоiць мяне доктар - якiх толькi выйсцяў няма: хiрургiчнае ўмяшанне i гэтак далей.

Аднак працаваць напоўнiцу я ўжо, вядома, не мог, таму было неразумна чакаць пяцi гадзiн. Я патэлефанаваў мiстэру Шэпарду i папытаўся, цi не прыме ён мяне адразу пасля абеду. Доктар згадзiўся.

- Дык, значыцца, вы ўжо выявiлi, хто вiнаваты? - папытаўся я, не падбiраючы асцярожлiва словы.

- Я не сказаў бы "вiнаваты", Олiвэр, - адказаў мiстэр Шэпард.

- Ну, добра, скажам iнакш - хто з нас не ў парадку?

- Добра. Джэнi.

Я быў больш-менш гатовы да гэтага, аднак безнадзейнасць, якая прагучала ў словах мiстэра Шэпарда, усё-такi збянтэжыла мяне. Доктар больш нiчога не дадаў, i я вырашыў, што ён чакае ад мяне якiхсьцi слоў.

- Ну што ж, значыцца, дзецi ў нас будуць прыёмныя. Думаю, галоўнае, што мы кахаем адно аднаго, цi ж не так?

I тады ён сказаў мне:

- Олiвэр, праблема нашмат больш сур'ёзная. Джэнi вельмi хворая.

- Што значыць "хворая"?

- Яна памiрае...

- Гэтага не можа быць, - сказаў я.

Я чакаў, што зараз доктар скажа мне, што гэта проста няўдалы жарт.

- Яна памiрае, Олiвэр, - паўтарыў ён. - Мне цяжка табе гэта казаць, але гэта так.

Я не мог паверыць яму i ўсё даводзiў, што здарылася нейкая памылка: мажлiва, гэтая iдыётка-сястра зноў штосьцi пераблытала, дала яму не той рэнтгенаўскi здымак цi што-небудзь такое. Доктар адказаў мне з сама вялiкай спагадаю, на якую, мабыць, быў здатны, што аналiз крывi быў паўтораны тройчы. Дыягназ не падлягае сумненню. Зараз ён накiруе нас да спецыялiста-гематолага. А папраўдзе, ён параiў бы...

Я перапынiў яго ўзмахам рукi. Мне патрэбная была хвiлiна цiшынi. Проста цiшынi, каб усвядомiць тое, што здарылася.

- Што вы сказалi Джэнi, доктар? - нарэшце папытаўся я.

- Што ў вас абаiх усё ў парадку.

- Яна паверыла.

- Думаю, што паверыла.

- Калi нам прыйдзецца сказаць ёй праўду?

- Цяпер гэта залежыць ад цябе.

Ад мяне! Божа лiтасцiвы, ад мяне цяпер не залежала нiчога, я, здавалася, перастаў ужо дыхаць.

Доктар растлумачыў, што медыцына не мае радыкальных сродкаў, каб лячыць тую форму лейкемii, на якую пакутуе Джэнi, - гэтыя сродкi могуць аблегчыць цячэнне хваробы, замарудзiць яе наступ, але толькi не спынiць. Таму цяпер рашэнне залежала ад мяне. Пакуль лячэнне можна было на нейкi час адкласцi.

У гэты момант я думаў адно пра тое, якая ж агiдная гэтая клятая жудасць.

- Але ж ёй толькi дваццаць чатыры гады! - сказаў, не, мабыць, крыкнуў я доктару.

Доктар спачувальна кiўнуў. Ён не горш ад мяне ведаў узрост Джэнi i разумеў, як мне цяпер балюча. Урэшце я ўсвядомiў, што не магу прабыць у кабiнеце ў гэтага чалавека ўсё сваё жыццё, i папытаўся ў яго, што мне рабiць... Ён параiў мне паводзiць сябе па мажлiвасцi як звычайна, быццам нiчога i не здарылася, - як мага даўжэй. Я падзякаваў яму i выйшаў на вулiцу. Як звычайна. Быццам нiчога i не здарылася.

Усё нармалёва. Нармалёва ўсё!

18

Я пачаў думаць пра Бога.

У сама патаемныя куткi маёй свядомасцi закрадалася думка пра нейкую Вышэйшую iстоту, якая жыве дзесьцi не ўва мне. Не, мяне не апаноўвала жаданне кiнуцца на яго з кулакамi, адпомсцiць за тое, што ён збiраўся зрабiць са мною - дакладней, з Джэнi. Мае рэлiгiйныя пачуццi былi зусiм iншыя. Калi я прачынаўся ўранку, побач са мною была Джэнi. Па-ранейшаму побач. I я спадзяваўся, хоць i адчуваў пры гэтым пэўную няёмкасць, што недзе ёсць Бог, якому я мог падзякаваць. Дзякую Табе, лiтасцiвы Творца, за тое, што, прачынаючыся, я бачу побач з сабою Джэнiфэр.

Я з усяе сiлы стараўся паводзiць сябе як звычайна i таму, вядома, дазваляў ёй самой гатаваць сняданкi i гэтак далей.

- Ты сустракаешся сёння са Стратанам? - спыталася яна, калi я даядаў другую талерку аўсянкi.

- З кiм? - папытаўся я, не расчуўшы.

- З Рэймандам Стратанам, - паўтарыла яна, - тваiм найлепшым сябрам. Тваiм суседам па iнтэрнацкiм пакоi - да таго, як з'явiлася я.

- А-а... Ага, мы збiралiся гуляць у сквош. Але, вiдаць, я не пайду.

- Лухта.

- Што, Джэн?

- Ты не павiнен прапускаць гульнi, падрыхтунчык. Я не хачу, каб у мяне быў кволы муж, разумееш?!

- О'кэй, - сказаў я, - але давай тады папалуднуем дзе-небудзь у цэнтры.

- Навошта? - папыталася яна.

- Што значыць "навошта"? - узняў я голас, спрабуючы напусцiць на сябе незадаволены выгляд. - Магу я звадзiць сваю жонку ў рэстаран цi не?

- Ну вось што, Барэт. Прызнавайся, хто яна. Як яе зваць? - раптам папыталася Джэнi.

- Каго?

- Слухай, - утупiлася яна ў мяне, - раз ты нi з таго нi з сяго цягнеш мяне ў рэстарацыю пасярод тыдня, значыцца, нехта ў цябе з'явiўся!

- Джэнiфэр! - зароў я, цяпер раззлаваўшыся ўжо па-сапраўднаму. - Я не пацярплю такiх размоў у нас дома за сняданкам!

- Добра, тады пагаворым у нас дома за абедам. Я згатую яго, пакуль ты вернешся.

- О'кэй.

I я сказаў гэта самому Богу, хто б ён нi быў, дзе б нi знаходзiўся, што я з радасцю згаджуся, каб усё засталося, як ёсць. Няхай я буду пакутаваць, сэр Усявышнi, я зусiм не супраць, няхай я буду ведаць усё, толькi каб не ведала гэтага "ўсяго" Джэнi. Ты чуеш мяне, сэр Усявышнi? Назавi сваю цану.

- Олiвэр!

- Слухаю, мiстэр Джонас.

Ён выклiкаў мяне да сябе ў кабiнет.

- Ты знаёмы з справаю Бэка?

Ведама ж, знаёмы! Робэрт Бэк працаваў фатографам у "Лайфе". Калi ён спрабаваў зняць масавыя хваляваннi ў Чыкага, "выжлы" ледзь духi з яго не выбiлi. Джонас лiчыў гэтую справу адной з найважнейшых для фiрмы.

- Я ведаю, што палiцэйскiя страшэнна яго аддубасiлi, сэр, - адказаў я...

- Я хачу, каб ты заняўся гэтай справаю, Олiвэр, - сказаў мiстэр Джонас.

- Я адзiн?

- Можаш узяць з сабою каго-небудзь з маладзейшых, - адказаў ён.

Маладзейшых? Маладзейшага за мяне ў фiрме нiкога не было. Але я, вядома, зразумеў падтэкст: "Олiвэр, нягледзячы на твой узрост, у нашай фiрме ты ўжо адзiн з старэйшых. Адзiн з нас, Олiвэр".

- Дзякуй, сэр, - сказаў я.

- Калi ты зможаш выехаць у Чыкага? - спытаўся ён.

Ад самага пачатку я вырашыў нiкому нiчога не гаварыць, вынесцi ўвесь гэты цяжар на сваiх плячах. Таму давялося вярзцi старому чалавеку ўсялякую лухту (не памятаю нават, што менавiта) - маўляў, нiяк не магу паехаць цяпер з Ню-Ёрка, сэр. Я спадзяваўся, што ён зразумее. Але мiстэр Джонас быў вiдавочна засмучаны такiм маiм адказам на выключны давер з боку фiрмы. О, Божа, дарагi мiстэр Джонас, каб толькi вы ведалi праўду!..

Парадокс, аднак цяпер Олiвэр Барэт IV, калi яму здаралася пайсцi з офiса раней як звычайна, вяртаўся дамоў пазней.

Я займеў звычку доўга стаяць перад вiтрынамi магазiнаў на Пятай авеню, разглядваючы ўсялякiя дарагiя экстравагантныя забаўкi, якiя я мог бы купiць Джэнiфэр, калi б мне не трэба было рабiць выгляд, што ўсё ў нас... нармалёва.

А яшчэ мне, вядома, было страшна iсцi дамоў. Бо праз некалькi тыдняў пасля таго, як я даведаўся праўду, Джэнi пачала худзець. Не, пахудзела яна зусiм не нашмат i, можа, нават сама нiчога не заўважыла, але я, ведаючы, што адбываецца, прыкмецiў гэта.

Разглядваў я i вiтрыны авiякампанiй: Бразiлiя, Карыбы, Гаваi ("Кiньце ўсё - ляцiце да сонца!") i гэтак далей...

Таго дня "Трансуорд Эрлайнз" рэкламавала Эўропу ў мiжсезонне: "У Лондан па пакупкi!", "Парыж - горад закаханых!"...

I згадалася:

"- А як жа мая стыпендыя? Як Парыж, якога я нiколi ў жыццi не бачыла?

- А як жа нашае вяселле?

- А хiба мы калi-небудзь гаварылi пра вяселле?

- Я пра яго кажу. Я. Цяпер.

- Ты хочаш ажанiцца са мною?

- Хачу.

- Чаму?.."

Я лiчыўся ў банку фантастычна перспектыўным клiентам i ўжо меў крэдытную картку "Дайнэр Клаб". Так, распiсваемся ўздоўж пункцiрнай лiнii. Раз! I ў руках у мяне два бiлеты першага класа (гуляць дык гуляць!) на самалёт у Горад Закаханых.

Калi я прыйшоў дамоў, Джэнi была вельмi бледная i нездаровая, але я спадзяваўся, што мая адмысловая iдэя верне на яе шчокi румянец.

- Угадайце, мiсiс Барэт, што ў мяне за сюрпрыз вам.

- Ты вылецеў са службы, - "угадала" мая жонка-аптымiстка.

- Не вылецеў, а лячу. I разам з табою, - паказаў я ёй бiлеты. - Уверх, уверх - i далёка. Заўтра ўвечары ў Парыж.

- Лухта, Олiвэр, - сказала яна цiха. Аднак мякка, без звычайнае насмешкi. Нават з нейкай пяшчотаю:- Лухта, Олiвэр.

- Эй, што гэта значыць - "лухта"? Растлумач, калi ласка.

- Гэта значыць, Олi, - зноў цiха сказала яна, - што ўсё будзе зусiм iнакш.

- Што - будзе iнакш?

- Я не хачу ў Парыж. Мне не патрэбны Парыж. Мне патрэбны адзiн ты...

- Ну, гэта табе гарантавана, крошка, - перапынiў я яе з прытворнай весялосцю.

- А яшчэ мне патрэбны час, - прадоўжыла яна, - якога ты не можаш мне даць.

Тады я паглядзеў ёй у вочы. У iх была невыразная роспач. Зразумелая мне аднаму. Яна нiбыта прабачэння прасiла. Прасiла ў мяне.

Мы стаялi моўчкi, абняўшыся. Божа, калi нехта з нас заплача, няхай тады заплача i другi! Аднак лепш, каб нiхто.

Неўзабаве Джэнi расказала, што адчула сябе "зусiм пагана" i зноў пайшла да доктара - не парады прасiць, папытацца: "Скажыце мне нарэшце, што са мною адбываецца, скажыце дзеля ўсяго святога!"

I ён сказаў.

У мяне з'явiлася дзiўнае пачуццё вiны за тое, што не я першы зрабiў гэта. Яна здагадалася i наўмысна пачала вярзцi нейкую лухту.

- Ён з Ейла, Олi.

- Хто - ён, Джэн?

- Акерман. Гематолаг. Самы сапраўдны ейлец. Такiх толькi там сустрэнеш.

- А-а, - працягнуў я, разумеючы, што яна хоча неяк аблегчыць гэтую жудасную хвiлю. I ў тон ёй папытаўся: - Але чытаць i пiсаць ён, прынамсi, умее?

- Гэта яшчэ трэба высветлiць, - усмiхнулася мiсiс Барэт, выпускнiца Рэдклiфа 1964 года. - Але гаварыць ён умее, у гэтым я ўпэўнiлася. А мне якраз пагаварыць i хацелася.

- Тады даруй гэтаму ейльскаму лекару, што ён адтуль. О'кэй?

- О'кэй.

19

Ва ўсякiм разе, цяпер я не баяўся вяртацца дамоў, мяне ўжо не палохала змушанасць "паводзiць сябе нармалёва"... А днi ж, якiя мы пражывём разам, можна было злiчыць на пальцах...

Нам трэба было багата чаго абмеркаваць - рэчы, якiя, вядома, нячаста абмяркоўваюць дваццацiчатырохгадовыя муж i жонка.

- Я спадзяюся, ты будзеш моцны, як сапраўдны хакейны бiзон, - сказала яна.

- Буду, буду, - адказваў я, пытаючыся ў сябе, цi адчувае Джэнi, якая заўсёды i ўсё разумее, што нават сама моцны хакейны бiзон можа быць прыгнечаны адчаем.

- Ты ж павiнен падтрымаць Фiла, - працягвала яна. - Яму будзе цяжэй за ўсiх. А ты, урэшце, застанешся ўсяго толькi вясёлым удаўцом.

- Я не буду вясёлым, - перапынiў я яе.

- Ты будзеш вясёлым i зараз прысягнеш мне ў гэтым! Я хачу, каб ты быў вясёлым. О'кэй?

- О'кэй.

- О'кэй.

Гэта здарылася прыкладна праз месяц, пасля абеду. Джэнi, як i раней, гатавала сама, бо настойвала на гэтым. Праўда, урэшце я пераканаў яе дазволiць мне прыбiраць са стала (хоць кожны раз яна даводзiла мне, што гэта не "мужчынская праца"), я прыбiраў посуд, а Джэнi грала Шапэна ў суседнiм пакоi. Раптам музыка абарвалася. Я адразу зазiрнуў у гасцёўню...

- Ты ў парадку, Джэн? - спытаўся я, маючы, вядома, на ўвазе - адносна ў парадку.

- Цi дастаткова ты багаты, каб заплацiць за таксоўку? - адказала яна пытаннем.

- Што за размова! - усмiхнуўся я. - Куды ты хацела б паехаць?

- Здаецца, у бальнiцу, - адказала яна.

Пачалiся таропкiя зборы, i ў гэтай мiтуснi да мяне раптам дайшло: вось яно... надышло... Зараз Джэнi выйдзе з гэтага пакоя i нiколi ўжо сюды не вернецца. Яна сядзела ў фатэлi, а я клаў ёй у валiзку сякiя-такiя рэчы. Пра што яна цяпер думала, апошнi раз акiдваючы позiркам наш пакой? Што хацела запомнiць?

Нiчога. Яна сядзела нерухома, вочы яе ўтаропiлiся ў нейкую пустату.

- Эй, - сказаў я ёй. - Хочаш узяць з сабою што-небудзь асаблiвае?

- Што?.. Не. - Яна пакруцiла галавою, потым, быццам згадаўшы, сказала: Цябе.

Злавiць таксоўку гэтым часам было дужа нялёгка: усе спяшалiся ў тэатры, яшчэ кудысь... Палiцэйскi з усяе сiлы дзьмуў у свой свiсток i размахваў рукамi, нiбыта ашалелы хакейны суддзя. Джэнi стаяла моўчкi, прытулiўшыся да мяне, а я дзесьцi ў душы спадзяваўся, што таксоўкi не будзе i мая Джэнi назаўжды застанецца стаяць, прытулiўшыся да мяне. Аднак таксоўка ўсё-такi з'явiлася. Вадзiцель - нам пашанцавала - быў чалавек вясёлы. Пачуўшы, што нам трэба ў шпiталь Маўнт-Сiнай i як мага хутчэй, ён выканаў цэлую праграму падтрымкi.

- Спакойна, дзеткi, вы ў вопытных руках. Мы з буслам займаемся гэтай справаю ўжо некалькi гадоў.

Джэнi сядзела, прыцiснуўшыся да мяне. Я цалаваў яе валасы.

- Гэта ў вас першы? - спытаўся наш весялун.

Джэнi адчула, што зараз я гаркну на гэтага тыпа, i прашаптала:

- Будзь добры, Олiвэр. Ён жа хоча як лепш.

- Але, сэр, - адказаў я шафёру. - Гэта ў нас першы, i мая жонка адчувае сябе не надта, так што давай праскочым пару разоў на чырвонае святло. Добра?

Ён дамчаў нас да бальнiцы ўмомант. I праўда зрабiў усё як найлепш: выскачыў з машыны i адчынiў нам дзверцы. Ад'язджаючы, пажадаў шчасця i ўдачы. Джэнi падзякавала яму.

Яна крыху пахiствалася, i я хацеў унесцi яе ў бальнiцу на руках, але Джэнi не захацела.

- Цераз гэты ганак не трэба, падрыхтунчык, - сказала яна.

Мы ўвайшлi ў чакальню, дзе Джэнi прыйшлося выцерпець пакутна нудную працэдуру рэгiстрацыi.

- У вас ёсць медыцынская страхоўка?

- Не.

(Хто думаў пра такую лухту? Нас занадта займала купля посуду.)

Вядома, прыезд Джэнi не быў нечаканым. Яго прадбачылi, i новую пацыентку адразу ўзяў пад нагляд доктар Бэрнард Акерман - слаўны чалавек, як казала Джэнi, дарма што з Ейла.

- Ёй будуць даваць лейкацыты i трамбацыты, - сказаў ён. - Яны ёй цяпер больш за ўсё неабходныя. У антыметабалiтах патрэбы няма.

- Што ўсё гэта значыць?

- Гэтае лячэнне запавольвае клетачны распад, - растлумачыў ён. - Аднак, i Джэнi гэта ведае, магчымы пабочныя эфекты.

- Паслухайце, доктар, - пачаў я. - Вырашаць будзе Джэнi. Як яна скажа, так i рабiце. I няхай вашыя людзi зробяць усё магчымае, каб яна не пакутавала.

- Можаце быць упэўненыя: усё будзе, як вы просiце.

- Мяне не хвалюе, колькi гэта будзе каштаваць. - Напэўна, тады я ўзняў голас.

- Гэта можа доўжыцца тыднi, нават месяцы, - сказаў ён.

- Мне пляваць на тое, колькi гэта будзе каштаваць! - амаль крыкнуў я.

Гэты чалавек быў дужа цярплiвы са мною. Можа, я ўжо роў на яго.

- Я толькi хацеў растлумачыць, - сказаў Акерман, - што цяпер проста немажлiва сказаць, колькi яшчэ пражыве ваша жонка.

- Памятайце, доктар, - не адставаў я ад яго, - памятайце, я хачу, каб у яе было ўсё сама лепшае. Асобная палата. Асобныя сёстры. Усё, што можна! Прашу вас. У мяне ёсць грошы.

20

Немагчыма даехаць ад Усходняй 63-й вулiцы ў Манхэтэне, Ню-Ёрк, да Бостана, Масачусэтс, хутчэй як за тры гадзiны дваццаць хвiлiн. Паверце мне, я праверыў гэта сам, калi гнаў па маршруце, i абсалютна перакананы, што нiводны аўтамабiль, наш цi замежны, нават калi за руль сядзе ас кшталту Грэма Хiла, не паб'е гэтага рэкорду. Выехаўшы на Масачусэтскую шашу, я разагнаў свой "МГ" да ста пяцi мiль у гадзiну.

У мяне была электрабрытва на батарэйках, i я, вядома, дбайна пагалiўся, змянiў, натуральна, кашулю, перш чым увайсцi ў храм бiзнесу на Стэйт-стрыт. Нават а восьмай гадзiне ранiцы ў прыёмнай ужо сядзела некалькi самавiтых бостанскiх грандаў дзелавога свету, чакаючы аўдыенцыi ў Олiвэра Барэта III. Я i маргнуць не паспеў, як бацькава сакратарка - яна ведала мяне - паведамiла яму пра маё з'яўленне па селектары.

Бацька не перадаў ёй: "Няхай увойдзе", - а сам выйшаў у чакальню.

- Олiвэр! - вiтаў ён мяне.

Я даўно, праз хваробу Джэнi, пачаў звяртаць увагу на знешнасць людзей i цяпер адразу заўважыў, што бацька крыху бледны, што за тыя тры гады, якiя мы не бачылiся, валасы ягоныя пасiвелi (i, здаецца, парадзелi).

- Заходзь, сын, - сказаў ён.

Я не зразумеў ягонага тону. Проста ўвайшоў у кабiнет i сеў у фатэль для наведнiкаў.

Мы з бацькам паглядзелi адзiн на аднаго, потым нашыя позiркi слiзнулi па рэчах, што былi ў пакоi. Мой погляд упаў на ягоны пiсьмовы стол, на нажнiцы ў скураным футарале, на фатаграфiю мацi, зробленую шмат гадоў назад. На маю фатаграфiю (у дзень заканчэння каледжа).

- Як жыццё, сын? - спытаўся ён.

- Добра, сэр, - адказаў я.

- Як Джэнiфэр?

Я не хацеў манiць яму i ўхiлiўся ад адказу - хоць галоўнае было менавiта ў iм - i адразу выклаў прычыну майго раптоўнага з'яўлення:

- Бацька, мне трэба тэрмiнова пазычыць пяць тысяч долараў. Прычына сур'ёзная.

Ён паглядзеў на мяне. I нiбыта кiўнуў. Цi мне так здалося.

- Дык што за прычына?..

- Я не магу сказаць табе, бацька. Проста пазыч мне грошай. Калi ласка.

У мяне было такое адчуванне - калi, вядома, з Олiвэрам Барэтам III можна кантактаваць на ўзроўнi пачуццяў, - што ён пазычыць мне грошай. А яшчэ я адчуў, што ў яго няма жадання ўшчуваць мяне. А вось... пагаварыць хочацца.

- Хiба Джонас i Марш не плацяць табе?

- Плацяць, сэр.

Мне так i карцела сказаць яму, колькi мне плацяць - хай бы ведаў, што тут я рэкардсмен сярод выпускнiкоў. Аднак потым я падумаў: раз ён ведае, дзе я працую, дык пэўна ведае, i колькi я зарабляю.

- Апрача таго, яна выкладае?

Значыцца, усяго ён не ведае, падумаў я i сказаў:

- Не называй яе "яна".

- Джэнi ж выкладае? - спытаўся ён цяпер ужо пачцiва.

- Калi ласка, не ўмешвай у гэта яе, бацька. Справа датычыць толькi мяне. Вельмi важная асабiстая справа.

- Якая-небудзь гiсторыя з дзяўчынай? - спытаўся ён без намёку на асуджэнне.

- Але, - сказаў я. - Але, сэр. Так яно i ёсць. Дай мне грошай. Прашу цябе.

Я нi на момант не падумаў, што ён мне паверыў. Не думаю нават, што ён хацеў ведаць сапраўдную прычыну. Я ўжо сказаў, што ён пачаў распытваць мяне, каб проста... пагаварыць са мною.

Ён высунуў шуфляду стала i дастаў чэкавую кнiжку ў вокладцы з кордаўскай каляровае скуры - рыхтык такой, з якое былi зроблены дзяржак сцiзорыка i футарал для нажнiц. Ён разгарнуў кнiжку павольна, не дзеля таго, каб памучыць мяне, не думаю - проста ён хацеў выйграць час. Знайсцi што сказаць мне. Што-небудзь някрыўднае.

Ён выпiсаў чэк, вырваў яго з кнiжкi i працягнуў мне. Праз нейкую секунду да мяне дайшло, што мне трэба было працягнуць сваю руку насустрач ягонай. Ён сумеўся (так мне здалося), рэзка адвёў руку назад, паклаў чэк на край стала, зiрнуў на мяне i кiўнуў. Твар ягоны ўсё роўна як гаварыў: "Вось, вазьмi, сын". Аднак на самай справе ён толькi кiўнуў.

Не тое што я хацеў пайсцi, не - я таксама не мог прыдумаць якогасьцi нейтральнага працягу размовы. I разам з тым нельга было сядзець вось так i далей, адчуваючы жаданне штосьцi сказаць i адначасна баяцца нават зiрнуць адзiн аднаму ў вочы.

Я падаўся ўперад i ўзяў чэк. Але, роўна пяць тысяч долараў, падпiсана Олiвэрам Барэтам III. Чарнiла яшчэ не паспела высахнуць. Я руплiва склаў чэк i паклаў у кiшэню кашулi, потым падняўся i паволi пайшоў да дзвярэй. Варта было сказаць яму хоць што-небудзь: маўляў, я разумею, што дзеля мяне змусiлi праветрывацца ў чакальнi некалькi вельмi паважаных бостанскiх, а можа, нават i вашынгтонскiх бiзнесменаў. I дадаць, што калi нам усё-такi ёсць пра што пагаварыць, дык я мог бы, бацька, пабадзяцца якi час вакол ягонага офiса, а ён адмовiўся б ад абеду з якойсьцi самавiтай персонаю... i гэтак далей...

Прачынiўшы дзверы i спынiўшыся ля iх, я ўзяў сябе ў рукi i сказаў, гледзячы яму ў самыя вочы:

- Дзякуй, бацька.

21

Расказаць пра ўсё Фiлу давялося мне. Ну а каму ж яшчэ? Ён не грымнуўся адразу вобзем, як я баяўся, а спакойна зачынiў дзверы свайго дому i пераехаў жыць у нашую кватэру. У кожнага свае спосабы змагацца з горам. Фiл ратаваўся тым, што ўвесь час прыбiраў у кватэры. Падмятаў, мыў, скроб. Гэтага я не надта разумеў, але, раз так, няхай працуе, калi яму лягчэй.

Можа, у душы ён спадзяецца, што Джэнi яшчэ вернецца дамоў?

Пэўна ж, спадзяецца. Нябога. Таму i прыбiрае тут кожнага дня. Ён проста не хоча прымаць рэчы як яны ёсць. Вядома, мне ён у гэтым не прызнаецца, аднак я здагадаўся, пра што ён думае.

Бо думаў ён пра тое ж, што i я.

Калi Джэнi паклалi ў бальнiцу, я патэлефанаваў Джонасу, чаму я не магу болей хадзiць на працу. Я зрабiў выгляд, што мне няма калi гаварыць доўга, бо адчуў, як ён засмуцiўся i як спрабуе выказаць тое, чаго проста няздатны выказаць. Адгэтуль днi мае падзялiлiся на час, якi я бавiў з Джэнi, i на ўсё астатняе. Вядома, "усё астатняе" не мела анiякага значэння. Я еў, не адчуваючы голаду, глядзеў, як Фiл зноў i зноў прыбiраў у кватэры, i не спаў начамi, нягледзячы на тое, што пастаянна прымаў пiгулкi, якiя прапiсаў мне доктар Акерман.

Аднаго разу я пачуў, як Фiл прамармытаў сам сабе: "Доўга я так не вытрымаю". Мы толькi што паабедалi, i ён мыў посуд на кухнi (уручную). Я яму нiчога не сказаў, аднак падумаў: "А вось я вытрымаю, хто б Ты там нi быў, наверсе, мiстэр Усявышнi, сэр, i прашу Цябе - няхай усё застаецца, як ёсць, я вытрымаю, я гатовы цярпець бясконца..."

Таго вечара Джэнi выгнала мяне з палаты. Яна хацела пагаварыць з бацькам "як мужчына з мужчынам".

- На гэтую сустрэчу дапускаюцца толькi iталiйскiя амерыканцы, - сказала яна. Твар у яе быў бялейшы за падушку. - Iдзi, Барэт, iдзi.

- О'кэй, - сказаў я.

- Толькi не адыходзь вельмi далёка, - дадала яна, калi ўжо я быў ля дзвярэй.

Я сеў у чакальнi. Неўзабаве з'явiўся Фiл.

- Яна клiча цябе, - хрыпла прашаптаў ён. - Я схаджу па цыгарэты.

- Зачынi гэтыя клятыя дзверы, - загадала яна, калi я ўвайшоў у пакой.

Я цiха прычынiў дзверы. Прысеўшы каля ложка Джэнi, я разгледзеў яе. Я хачу сказаць, разгледзеў яе разам з усiмi гэтымi трубкамi, падведзенымi да правай рукi, якую яна звычайна хавала пад прасцiною. Я заўсёды любiў сядзець як мага блiжэй да яе i глядзець на яе твар. Цяпер ён быў страшэнна бледны, але на iм па-ранейшаму ззялi вочы. I гэты раз я сеў як мага блiжэй.

- Я зусiм не адчуваю болю... Праўда, Ол, - сказала яна. - Ведаеш, гэта ўсё роўна як павольна падаць у прорву.

Усярэдзiне ў мяне штосьцi балюча зварухнулася. Нешта падымалася да горла, каб вылiцца слязьмi. Але я не заплачу. Я нiколi не плакаў. Я ж моцны хлопец, вы разумееце? Не, я не заплачу.

Але каб не заплакаць, мне нельга адкрываць рота. Мне застаецца адно кiўнуць. I я кiўнуў.

- Лухта, - сказала яна.

- Што? - З мяне хутчэй вырваўся хрып, чым слова.

- Ты не ведаеш, што гэта такое - падаць у прорву, падрыхтунчык, - сказала яна. - Ты нiколi нiчога такога не адчуваў...

- Ведаю, - аднекуль узялiся ў мяне сiлы загаварыць. - Гэтак было, калi я сустрэў цябе.

- Але, - сказала яна, i на твары ў яе прамiльгнула ўсмешка. - "О, што гэта было за падзенне!" Хто гэта сказаў?

- Не ведаю, - адказаў я. - Шэкспiр, напэўна.

- Але, Шэкспiр, толькi якi персанаж? - спыталася яна з смуткам у голасе. Не магу нават згадаць, з якой п'есы. Я ж скончыла Рэдклiф, павiнна памятаць. Некалi я ведала слова ў слова ўвесь Кёхелеўскi ўказальнiк Моцарта.

- Ну i ну! - усклiкнуў я.

- Вядома - ну i ну! - Яна зморшчыла лоб, потым папыталася: - Якi нумар у домiнорнага канцэрта?

- Я пагляджу, - сказаў я.

Я нават ведаў дзе. У нас дома. На нотнай палiцы каля фартэпiяна. Пагляджу i заўтра адразу ёй скажу.

- А я ж ведала, - сказала Джэнi. - Ведала... Праўда, ведала...

- Паслухай, - сказаў я ў сваiм богартаўскiм стылi, - ты хочаш пагаварыць пра музыку?

- А ты што - хочаш пра пахаванне?

- Не, - выцiснуў я, пашкадаваўшы аб сваiх словах.

- Я ўжо абмеркавала гэта з Фiлам. Ты мяне слухаеш, Олi?

Я адвярнуўся:

- Але, слухаю, Джэнi.

- Я сказала яму, што ён можа запрасiць каталiцкага святара. Ты згодзiшся? О'кэй?

- О'кэй.

- О'кэй, - сказала яна.

Я адчуў пэўную палёгку: пра што б нi загаварылi мы далей, сама цяжкае ўжо мiнула. Аднак я памылiўся.

- Паслухай, Олiвэр, - сказала Джэнi вельмi цiха, але голасам, якi бывае ў яе, калi яна сярдуе. - Олiвэр, ды перастань ты мучыць сябе! Ты ж проста хворы!

- Я?

- Гэты вiнаваты выраз твайго твару, Олiвэр, гэта нешта хваравiтае.

Я паспрабаваў змянiць гэты кляты выраз, але твар у мяне ўсё роўна як скамянеў.

- Тут няма нiчыёй вiны, дурненькi ты падрыхтунчык! - сказала яна. - Прашу цябе, перастань мучыць сябе!

Я хацеў глядзець i глядзець на яе, хацеў нiколi не адрывацца ад яе вачыма, але ўсё-такi апусцiў iх. Мне было сорамна, што Джэнi так лёгка чытае мае думкi.

- Паслухай, гэта адзiнае, аб чым я цябе прашу, Олi. А так, я ўпэўнена, усё ў цябе будзе о'кэй.

У мяне зноў захрас камяк у горле, i я не змог нават сказаць у адказ "о'кэй". Я моўчкi глядзеў на Джэнi.

- К чорту Парыж! - сказала яна раптам.

- Што?

- К чорту Парыж, к чорту музыку, к чорту ўсю гэтую лухту! Думаеш, ты што-небудзь украў у мяне? Мне пляваць на ўсё гэта, чуеш, сукiн ты сын! Можаш ты ў гэта паверыць?

- Не, - шчыра прызнаўся я.

- Тады iдзi адсюль прэч! Я не хачу, каб ты сядзеў ля майго клятага ложка i глядзеў, як я аддаю канцы!

Яна не жартавала. Я заўсёды адчуваў, калi яна гаварыла ўсур'ёз. I я купiў хлуснёю дазвол застацца:

- Я табе веру.

- Так лепш, - сказала яна. - А зараз, можна я цябе аб чымсьцi папрашу?

Усярэдзiне ў мяне ўсё зноў здрыганулася ад невыноснага жадання заплакаць. Але я пераадолеў яго. Я не заплачу. Я толькi скажу Джэнiфэр, адным кiўком галавы скажу, што буду шчаслiвы зрабiць усё, што яна папросiць.

- Мiлы, абдымi мяне моцна-моцна, - сказала яна.

Я паклаў ёй руку на плячо - Божа, такое худзенечкае! - i сцiснуў яго слаба-слаба.

- Не, Олiвэр, - сказала яна, - абдымi мяне па-сапраўднаму. Ляж побач са мною.

Я быў вельмi, вельмi асцярожлiвы - з-за гэтых трубак i ўсялякiх iншых клятых прычындалаў. Лёг побач з ёю i абняў па-сапраўднаму.

- Дзякуй, Олi.

Гэта былi яе апошнiя словы.

22

Калi я выйшаў, Фiл палiў у салярыi невядома якую па лiку цыгару.

- Фiл! - цiха сказаў я.

- Што? - ён узняў вочы, i мне здалося, што ён ужо ўсё ведае.

Я зразумеў, як яму трэба цяпер якое-небудзь суцяшэнне. Я падышоў да яго i паклаў руку яму на плячо. Я баяўся, што ён заплача. Сам я быў упэўнены, што стрымаюся. Я проста не мог не стрымацца...

Фiл паклаў сваю руку на маю.

- Шкада, - прамармытаў ён, - шкада, што я... - Ён запнуўся. Я чакаў. Куды цяпер было спяшацца?..

- Шкада, што я паабяцаў Джэнi быць моцным дзеля цябе. - I, усё роўна як выконваючы сваё слова, цiхенька паляпаў мяне па плячы.

А цяпер мне трэба было пабыць аднаму. Глынуць свежага паветра. Можа, прайсцiся.

У чакальнi было цiха-цiха. Адно што чуўся стук маiх абцасаў па лiнолеуме.

- Олiвэр!

Я спынiўся - i ўбачыў свайго бацьку.

Мы былi адны тут, калi не лiчыць дзяжурнае сястры ў рэгiстратуры.

Але я не мог гаварыць цяпер з iм i накiраваўся да дзвярэй на вулiцу. Праз нейкае iмгненне ён дагнаў мяне.

- Олiвэр! Ты павiнен быў сказаць мне.

Было вельмi холадна. Але гэта мне, можна сказаць, падабалася, бо я ўсё роўна як здранцвеў i хацеў хоць што-небудзь адчуваць. Бацька ўсё гаварыў i гаварыў, а я моўчкi стаяў, падставiўшы твар парывам сцюдзёнага ветру.

- Я адразу прымчаўся сюды, як толькi даведаўся.

Я забыўся надзець палiто. Праз холад у мяне ажно твар пачаў застываць. Добра... Добра...

- Олiвэр, - настойлiва паўтарыў бацька, - я хачу табе дапамагчы.

- Джэнi памерла, - сказаў я.

- О Божа!.. Як мне шкада, - узрушана прашаптаў ён.

Не ведаю чаму, але тут я згадаў словы, сказаныя мне вельмi даўно адной цудоўнай дзяўчынай, якое ўжо не было.

- "Каханне - гэта калi нi аб чым не трэба шкадаваць", - паўтарыў я iх.

А потым зрабiў тое, чаго нiколi не рабiў пры бацьку, тым больш - у яго на грудзях.

Я заплакаў.