Shakespeares Sonnets in Latin

I

Stirpibus a pulchris pulchra est optanda propago,

Vt roseum possit stare perenne decus;

Et, quotiens acto pereat maturior aevo,

In tenerum heredem forma paterna cadat.

Tu vis ipse tuo tantum devotus amori

Vivere, tu flammis ureris ipse tuis.

Quantis ex opibus penuria quanta paratur,

O te qui laceras, o inimice tibi!

Tu, nova totius iam lux et gloria terrae,

Veris venturi nuntia purpurei,

Visne tuam in sterili spem fructus condere gemma?

Prodige, dum parcis; parce, profuse tamen!

Aut patriae miserere, aut, dum male condis avarus

Quod patriae debes, fac Libitina voret.

II

Bruma tibi obsidet cum bis vigesima frontem

Actaque per pulchras ruga profunda genas,

Tum iuvenile decus, quo iam spectaris amictu,

Et lacerum et pretii nullius istud erit.

Deinde requirenti quo forma recesserit oris,

Quo vigor et vegetus fugerit ille dies,

Reddere cuncta tuis oculorum ea mersa cavernis

Et scelus et damnum flebile laudis erat.

Tu potius reddas, formae bene dotibus usus,

Filius, en, heres, pulcher et ipse, meus.

Ille meum exsolvat nomen, veniamque senectae

Conciliet nato tradita forma patris.

Sic iterum renovare senex, et sanguinis in te

Quod gelidum sentis inde calere vides.

III

In speculum spectans dic oris imagine visa

Tempus adest facies ut creet ista novam.

Eius enim integram ni vis reparare iuventam,

Fraus erit, ac cuidam matris ademptus honos.

Quaene ita pulchra vides telluris virginis arva

Vt dedignentur vomere culta tuo?

Quisve suum in sese sepelit vesanus amorem

Contentus clausa posteritate mori?

Te tua mater habet speculo, qua reddita cernit

Pulchra iuventutis tempora verque suae;

Perque senes oculos olim rugasque videbis

Ipse tibi hanc auream rursus adesse diem.

Sive agis ut nequid post te vel imaginis exstet,

Fac pereas caelebs, ac simul illa perit.

IV

Consumas in tene, nepos pulcherrime, formam

Quae tibi ab antiquis tradita venit avis?

Mancipio nil dat rerum natura, sed usum

Commodat, in largos liberiore manu.

Quodque ea largitur quo largirere vicissim,

Hoc es abusurus, pulcher, avare tamen?

Vsurasne facis sine faenore? ponis in usu

Summarum has summas, vivere deinde nequis?

Nam tua si tecum solo commercia fient,

Surripies furtim te tibi, dulce caput.

Quas igitur tabulas aut testamenta relinques

Iusta tuis, hinc te cum tua fata ferent?

Forma, nisi uteris, tecum tumulabitur ista;

Vtere, tunc heres vixerit ista tuus.

V

Horae quae tacita geniales arte creabant

Delicias oculi, ruris agreste decus,

Imperiis in eo saevis utentur eaedem,

Dedecoraturae si qua decora nitent.

It sine fine dies; aestas in squalida brumae

Ducitur, inde omnis despoliata iacet.

Deriguere gelu suci, caret arbor honore,

Forma latet multa sub nive, cuncta vacant.

Inde nisi umorem stillasset nectaris aestas,

Et lacrima in vitreo carcere capta foret,

Gratiaque aestatis pereunte aestate periret,

Nec species pulchri, nec foret umbra memor.

Sed captis florum lacrimis, ubi bruma recurret

Si deerit species, at remanebit odor.

VI

I, puer, aestatisque tuae breve collige nectar

Ante manu rigida quam spoliarit hiems;

Imple vas aliquod dulcedine, tuque reconde

Ante cupidineas quam moriantur opes.

Haud vetita usura est usus felicior ille

Solvit ubi faenus dulce libenter amor.

Esto pater canit hoc, tuaque altera fiat imago,

O deciens felix tot renovate vices.

Sis deciens, inquam, felix, si dena per ora

Te suboles referat laetificetque patrem.

Quid faciendum ipsi Libitinae deinde relinquis,

Si moriens vivis posteritate tamen?

Cede, puer, monitis; ista omnia tradere leto

Vermibus in praedam te tua forma vetat.

VII

En, ubi sol primum lucis gratissimus autor

Sustulit effulgens ex oriente caput,

Mortales oculi speciem apparentis adorant

Ore observantes inferiore deum.

Cumque poli acclivis victor super ardua constat

Aetatis mediae viribus ille suis,

At mortale genus speciem veneratur eandem

Omne, sequens aureum voltibus eius iter.

Verum ubi lassatus currum declinat ab axe,

Defugiens senio iam titubante diem,

Haec oculi pietas, tractum aversata cadentem

Solis, ad exortus vertitur inde novos.

Te quoque destituent tua robora, curaque nulli,

Ni subolem generas, emoriere, puer.

VIII

Vox liquida, o, cur nam tales tristissimus audis?

Laeta iuvant laetos, dulcia dulcis amat.

Tu quod amas illud tamen auscultare gravaris,

Anne libens audis quod fit in aure dolor?

Si tibi displiceat liquida haec concordia vocum

Mixtaque coniugiis fila canora suis,

Te dulce increpitant, qui consocianda iugali

Foedere perverse dissociata tenes.

Nectit eas, audisne, inter se mutuus ordo,

Ac sonat in chordae chorda marita sono;

Sic patris et nati matrisque ex ore beatae

It quasi communis dulcisonusque canor.

Verba silent, sed vox a ternis editur una

Talis, io, vita caelibe nullus eris.

IX

An viduae metuens ne cui tingatur ocellus

Caelibe constituis condicione teri?

Si sine prole ereptus eris, te maxima terra

Fleverit, ut coniux coniugis orba viri.

Vt vidua aeterno te fleverit illa dolore

Nulla sibi quod sit forma relicta tui;

Cum viduae liceat privatis aedibus omni

In natorum oculis commeminisse patrem.

Aspice, in urbe nepos rem perdit siquis, easdem

Translatas alio possidet orbis opes;

Formae quod periit per totum perditur orbem,

Quique habet utendi nescius, ille necat.

Nil alios erga sedet huic in corde benignum

Qui struit in sese tam furiale nefas.

X

Proh pudor! esse nega cordi mortalia cuncta

Iam tibi, negligitur cui tua summa salus.

A multis fateor te, si placet illud, amari,

Nil at amari a te iam manifesta fides.

Sic odium crudele in te dominatur, ut ultro

In caput irasci non vereare tuum!

Tuque venusta paras ea vertere tecta ruina

Quae reparandi in te iustior ardor erat!

O animum mutes ut probrum desit; an ira

Dignior hospitio est quam generosus amor?

Sis animo quod es ore tuis, humanus amansque,

Vel minimum in tete consule iusta, puer.

Alterum—amans oro—te gigne, nec aurea forma

Intereat nobis, seu tua, sive tui.

XI

Quam cito per senium marces, in prole vicissim

Crescis, ubi partem severis ipse tui;

Quodque in flore tuo vegeti das sanguinis, illud

Crede tuum, iuvenis cum tibi rapta dies.

Providet hoc formae generique; hoc deme, relicta est

Stultitia, et senii marcor, inersque gelu.

Mens tua si cundlis, hic rerum desinat ordo,

Binaque post hominum saecula desit homo.

Is sine prole cadat quem non natura creando

Destinat, informem corpore, mente rudem.

Quaere quibus donet largissima, largius omne

Dat tibi, tu dando dona tuere deae.

Te sibi in exemplar sculpsit, pluresque volebat

Sculpere te, posset ne bona forma mori.

XII

Si numero pulsus horae momenta notantes

Seu video in nigra nocte perire diem;

Purpura me violae marcescens sicubi movit

Nigrave caesaries sparsa colore nivis;

Si mihi celsa arbor foliis spoliata videtur

Quae modo contra aestus texerat una gregem,

Seu vehitur plaustro spicis in mergite vinctis

Cana rigens, viruit quae modo verna seges;

Tum mihi cura tua de forma multa recursat,

Tu quod, ubi tempus cetera vastat, eas.

Omnia namque solent formosa ac dulcia sese

Linquere, dumque vident altera nata mori.

Temporis et falcem fugiet res una, propago,

Sospes, ubi victum te quoque tempus habet.

XIII

O utinam posses tuus esse! at posse negatur

Id tibi post spatium perbreve, care, morae.

Consule in hunc igitur venturum, consule, finem,

Ac speciem nato trade, venuste, tuam.

Sic tibi finitum in tempus iam credita forma

Fit tua, nec iuris terminus ulla dies.

Progenies formam referet si pulchra paternam,

Tu tua post etiam funera vivus eris.

Et quis homo patitur formosa putrescere tecta

Queis modica a cura perpetuetur honos?

Quisve ea non firmat brumas ac flamina contra

Mortisque in rabiem perpetuumque gelu?

O, nisi socordes, nemo; tu, care, creatus

Es patre, fac suboles ut tua dicat idem.

XIV

Si non aetheriis prudentia fluxit ab astris

Vlla mihi, astrologum me tamen esse reor.

Non equidem novi sit sors bona, necne, futura,

An sitis, an febris, candida, necne, dies.

Non ego momentis sua fata volantibus edo,

Quid tonitru aut ventus, quidve minetur hiems.

Non ego vaticinor quo vertat regibus annus,

Saepe requirendo praescia signa poli.

Ex oculis mea cuncta tuis prudentia fluxit,

Ars mea sunt oculi, sidera certa, tui.

Inde lego fidei et formae quae destinet aetas,

Haud tibi sed generi si studuisse velis.

Nolueris, de teque hoc auguror; ipse peribis,

Et periere illo forma fidesque die.

XV

Cum memini innatum cunctis gignentibus esse

Vt breve per tempus stet suus ille vigor;

Vndique per mundum spectacula fluxa videri,

Quae super arcanis viribus astra notent;

Cum scio mortales herbarum crescere ritu

Laetificante uno, vel reprimente, Iove;

Suco luxuriare novo, decrescere adultos,

Mox vegeti floris nil retinere memor;

Talia miranti sortis spectacula fluxae,

Ante oculos tu stas, aurea forma, puer;

Has ubi damnosum tempus seniumque videntur

Consulere, an mutent iam tibi nocte diem.

Noster amor vero capit arma, et quas tibi tempus

Surripiet vires inseret ille novas.

XVI

Cur vero in tristem tempus crudele tyrannum

Bella magis valido non geris ipse modo?

O si decrepitos iacias munimina in annos

Hac sterili nostra prosperiora lyra!

Stas nunc in summum vectus felicibus horis,

Castaque virgineo despicis arva solo

Casta, sed et vivos praebere volentia flores,

Plusque relaturos quam simulacra tui.

Viva figura tuam reparat sic denique vitam,

Quod calamo aut tabulis ars hodierna nequit,

Non decus externum, non intus acumina mentis,

Non te demum aliis ponere docta viris.

At dando tu te servas, dulcique necesse est

Tu vivas opera sculptus ab ipse tua.

XVII

Si meus efferret merita in te maxima versus,

Quae fuit in sera posteritate fides?

Scitque deus, multo deceat magis ille sepulcrum,

Sic tua vita in eo, famaque multa, latet.

Scribere si possim quae gratia luminis ista,

Ac vegeto in versu quodque referre decus,

Dicat posteritas o vatem falsa locutum

Aetheria humanas haud tetigere genas.

Sic faciat risum mea saeclis lutea charta,

Vt superans verum garrulitate senex;

Iusta etiam tua laus habeatur vana poetae

Fabula, vel prisci carminis ille tumor.

Sed tua si suboles illo sit tempore quaedam,

Bis vivas, in ea carminibusque meis.

XVIII

An similem aestivae pingam te, care, diei?

Haud ita fit constans, haud ita pulchra dies.

Flabra novas agitant, Maio sua gaudia, frondes,

Ac brevis aestivam continet hora moram.

Sol, oculus caeli, nimiis fervoribus ardet

Interdum, aut hebes est aureus ille color;

Pulchraque declinant a pulchro, forte caduca,

Aut quia naturae lex ita flectit iter.

At tibi perpetua est, indeclinabilis, aestas,

Deciderit nulla flos tuus iste die;

Mors nihil ipsa suis de te iactabit in umbris

Carmine in aeterno dum sine fine vires;

Donec homo spirabit enim poteritque videre,

Vivit in hoc vitae carmine causa tuae.

XIX

Tempus, tempus edax, ungues obtunde leonum,

Fac subolem tellus hauriat ipsa parens;

Tigridis e malis aciem rape dentis, et ure

Phoenica annosum sanguinis igne sui;

Fac miseros hilaresve annos utcunque libebit

O rapidum tempus, fac mihi quidquid aves,

Mundo ac deliciis marcentis abutere mundi

Omnibus, hoc unum tu vereare nefas:

Est puer, o ne sculpe horas in fronte venusta

Eius, ibi senii ducere parce notas;

Praetereas unum sine labe, et noscere possint

Hoc specimen formae saecla futura virûm.

I tamen, o tempus, quodvis conere maligni,

Hic puer in versu vixerit usque meo.

XX

Virginea ora geris nativo picta colore,

O puer, o animae mascula flamma meae!

Virginis et placidum pectus, quod mobile quidquam

Nesciat, ut fallax scit muliebre genus.

Luce tui excellunt oculi sensuque fideli,

Tangentes auro qualiacunque vident.

Vir specie decus omne tenes, nam percutis idem

Corda puellarum, ducis et ora virûm.

Te facere instituit primo natura puellam,

Ni studio sese falleret inter opus;

Sed nimium addendo spe me deiecit ab omni,

Id dederat quod non ad mea vota facit;

Virginibus te gratum ea fecerat; usus amoris

Detur eis igitur, dum mihi detur amor.

XXI

Dissimile ingenium nobis illique poetae

Cui canitur pictis femina nota genis.

Delicias quaerens ipsum scrutatur Olympum,

Cumque venusto omni nominat ille suam.

Comparat huic solem lunamque superbius ille,

Quasve parit gemmas terra vadumque maris;

Comparat Aprilem, et violas, et siquid ubique

Rarius aetheriae continet aura plagae.

Ast ego, verus amans, optarim scribere vera,

Atque ita, sic credas, est mihi pulcher amor;

Nil facie superat, quanquam superare nitore

Aurea per caelum lumina mille puto.

Plura quidem effundent sua qui praeconia curant;

Laus, nihil optanti vendere, quid sit opus?

XXII

Noluerim speculo de canis credere nostris

Ipse iuventutis dum, puer, instar eris;

At senii rugas in te quo tempore cernam,

Et mihi clausum iri tum scio morte dies.

Omnis enim forma haec quae te vestire videtur,

Verius insigni cor mihi veste tegit;

Vtraque in alterno vivunt nam pectore corda,

Nec sine te possim nomen habere senis.

O tueare ergo mihi te, velut ipse tuebor

Me tibi, custodem cordis, amice, tui;

Haud minus hoc timide gesto quam sedula nutrix

Praetimet infanti quem gerit omne malum.

Nec repetendum hoc ipse, meum si perdis, habeto;

Te mihi non dederas rursus ut ipse darem.

XXIII

Vt stupet in scena quis non assuetus agendo

Impositas partes excutiente metu;

Vtque ferae vires effervescentis in iram

Immodicus laedit debilitatque furor;

Sic ego nonnunquam linguae diffisus omitto

Plurima quae plane dicere vellet amans.

Et videor languens in amore ac lentior esse

Quod ruit his in me viribus ille deus.

O igitur sine me voltu mea sensa profari;

Pectoris is fiat vox sine voce mei.

Causam is amoris agat melius, mercedis et optet

Plus sibi, quam felix omnia lingua loqui.

O legere addiscas pietatis verba silentis;

Auscultare oculis ingeniosus amor.

XXIV

En oculus pictorem egit mihi, picta per illum

In tabula cordis forma venusta tua est;

Corporis in compage mei pictura tenetur

Pulchra, novoque artis perspicienda modo.

Namque per artificem spectando videris artem

Eius, et effigies quo tua picta situ;

Pectoris in cella est suspensa, vicemque fenestrae

En oculi supplent, irradiantque, tui.

Nunc oculis oculi reddunt quae mutua, quaeso,

Nosce; mei vera te posuere fide;

Perque tuos, nostro claras in corde fenestras,

Sol penetrare, ut te contueatur, amat.

Non oculis tamen omnis inest sollertia; pingunt

Visa sibi, nequeunt corda videre virûm.

XXV

Ingentis iactet titulos atque urbis honores,

Cui natalicium sidus et hora favet.

Me potius, fastus istos cui fata negarunt,

Id quod praecipuo dignor honore iuvat.

Deliciae qui sunt regum, ceu caltha, colores

Oppandunt domini solis ad ora sui,

Nubila sit facies, illorum gloria fluxit,

Aureaque in sese forma sepulta iacet.

Strenuus et miles felicia notus ob arma,

Si totiens victor vincitur ipse semel,

Raditur e fastis omnino nomen honestis,

Omniaque assiduo gesta labore cadunt.

O ego quam videor felix, immobile pectus

Pectoris immoti semper amantis amans.

XXVI

O cui me fateor iunctum vinctumque teneri

Officio ac meritis, dulcis amice, tuis,

Scripta sinas ad te legem mea, nullius artis

Indicia, at magnam testificata fidem.

Dictaque tanta fides tenui sic arte videri

Nuda potest, desint cum sua verba rei,

Ni tibi quid sensus sperem felicius esse

Quod capiat corde haec omnia, nuda tamen.

Dum mihi siqua meos discursus stella gubernat

Desuper aspectu me meliore notet;

Ac superinducat quid honestum his sordibus ipsis,

Dignior ut cultu sit tibi noster amor.

Fas animi affectus erga te deinde fateri,

Nunc mea qua noscas ora venire pudet.

XXVII

Lassus ubi repeto mea lecti strata, levamen

Dulce fatigatis membra labore viae,

Continuo sub pectore iter mihi longius iri

Incipit, exhausto corpore mentis opus.

Nam procul a membris dilabitur illa quietis

Teque petens cupide tendere pergit iter;

Pansaque lumina habet lasso, spectantia semper

In tenebras quales lumina caeca vident.

Ni mihi ad obscuros orbes se mentis imago

Offerat, effigiem visa referre tuam;

Illa relucet enim velut umbris pendula nigris

Gemma, novum antiquo noctis in ore decus.

Luce mihi membris, animo mihi nocte, negatur

—Sive ego seu tu sis causa, — fruenda quies.

XXVIII

Quaene domum reditus igitur feliciter acti

Spes mihi, si nulla sit requiete frui?

Lucis ubi aerumnis nescit nox ipsa mederi,

Noxque die gravior fit mihi, nocte dies;

Alteraque alterius licet adversaria regnis,

Vnanimas iungunt in mea damna manus.

Huic iter urgendum curae est, agit illa querelas

Quone locorum a te longius ire velim;

Voce diem solor tristem te lumina terris

Reddere, per totum si nigret umbra polum;

Blandior et furvae nocti, si nulla nitescant

Sidera, te seri vesperis esse decus.

Interea mihi cura die producitur omni,

Omni nocte agitur vi graviore dolor.

XXIX

Fortunae fugiens iras oculosque virorum

Sicubi desertum me miserumque fleo;

Sive deûm irrito frustra clamoribus aures,

Meque tuens fatis imprecor omne malum;

Vellem ubi me natum spe cum meliore fuisse.

Huius amicitiis, illius ore, parem,

Artemve alterius vel idonea tempora natum,

Quoque meum magis est hoc minus omne placet;

Tum, per eas idem curas me paene perosus,

Forte tui memini, laetaque cuncta reor;

Ac feror in cantus ut inerte a caespite surgens

Mane novo ad caeli cantat alauda fores.

Ditat enim sic ipse tui me sensus amoris

Vt mihi tum regum despiciantur opes.

XXX

Cum sedeo meditans, et corda silentia dulce

Acta repraesentant praeteritosque dies,

Deesse gemo permulta, olim quaesita, dolorque

Tempus ob effusum fit novus ille mihi.

Tum lacrimis desueta opplentur lumina caros

Propter eos, longa qui mihi nocte silent;

Flere queo exstinctos et amores, flere parata

Gaudia non parvo, sed fugitiva tamen.

Tum renovare libet distantis temporis iras,

Nominaque accepti dinumerare mali;

Omnia quae lacrimis rursum solvenda videntur,

Tanquam eadem nullis ante soluta forent.

Sed meminisse tui per tot, carissime, curas

Omnia compensat damna, fugitque dolor.

XXXI

Quos desiderium finxit periisse meorum

Morte, tuum pectus, carius inde, tenent;

Omnis ibi pietas et munus amabile regnat,

Cordaque amicorum quae data rebar humo.

Quot lacrimas autem veras ad triste sepulcrum

Ex oculo elicuit relligiosus amor,

His velut exstinctis; quae tantum novimus esse

Mota situ, in te nam viva latere tamen.

Pectus, amicitiae custos ac vita sepultae,

Tu mihi carorum pignora quanta capis!

Hi tibi legavere in me sua; debita multis

Quae fuit, ad te nunc ius redit omne rei.

Tot facies caras in te contemplor, habesque

Has ubi tecum omnes, sum tuus omnis ego.

XXXII

Me bene contentis superes si, care, diebus,

Haec ubi mors atrox texerit ossa solo;

Ac relegas iterum fortasse hoc carminis ipsum

Quod rude panxisset, iam tibi raptus, amans;

Cum meliore die lectum conferre memento,

Victumque a calamo quoque tuere tamen.

Tactus amore mei facias, non carminis arte,

Magnorum ingeniis cesserit illa virûm.

Comiter o tum fare, mei si versus amici

Robore crevisset cum meliore die,

Ediderat pietas aliquid felicius ista,

Aptius et iunctos fecerat ire pedes.

Quando obiit, meliusque novi scripsere poetae,

Hos arte egregios, hunc pietate, legam.

XXXIII

Saepe diem vidi, splendens ut mane niteret

Blanditus summis regius ore iugis;

Pascua caelesti viridantia tangeret auro,

Auro caeruleas pingeret amnis aquas.

Qui breve post tempus nimborum obscaena sinebat

Agmina in aetherio turpiter ore vehi;

Mox faciem miseris abdens mortalibus ibat

Occiduum furtim sic maculatus iter.

Haud aliter quodam in frontem mihi mane refulsit

Qui veluti vitae sol erat ipse meae;

Sed miserum, meus esse unam modo perstitit horam,

Abditur in nubis iam regione diu.

Necdum ideo contemnit amor; solemque nigrare

Fas puto mortalem, si nigret ille deus.

XXXIV

Cur faceres tu me placidae dans omina lucis

Tam male munitum vestibus ire foras,

Opprimeret nubes ut euntem obscaena, tuusque

Turpibus in fumis occuleretur honos?

Nec quod ea velles interdum erumpere nube

Purgavit madidas id satis imbre genas;

Non ita; nemo hominum laudat fomenta, receptum

Dedecus intactum quae remanere sinant.

At pudet admissi; sed quae medicamina quaeso

Sunt ea? non explet damna recepta pudor.

Quod pudeat sontes illi fit tenue levamen

Grande iniustitiae qui tolerabit onus.

At flesti; ah, lacrimae pietas est aurea, flesti;

Omniaque his opibus furta piavit amor.

XXXV

Nolis ulterius, nolis, admissa dolere;

Fert rosa nam spinas, claraque lympha lutum.

Defectu et nebulis maculant sol lunaque sese,

Tetraque sub tenero germine pestis erit.

Sic homines peccant, ego certe, exempla legendo

Auctor nequitiae factus et ipse tuae.

Dedecus inque meum tua purgo sequius acta

Ac veniae supra, quem meruere, modum.

Siquid amore in me peccas, ibi causor amorem,

Oppositae partis gratificatus opem.

Lis mihi fit quaedam mecum, nam pectoris irae

Cum pietate in me talia bella gerunt,

Vt nequeam non et tua demum furta tueri,

Furta in me domini dulcis amara mei.

XXXVI

Dividuis, fateor, iam nobis vita terenda est,

Quos individuos attinet unus amor;

Sic probra nota meae, mecum restantia, sortis

Te sine, te nullum participante, feram.

Vnus amor nobis eadem petit, una duobus

Dissociat vitas ira maligna deûm;

Illaque, ut effectus nunquam mutarit amoris,

Tempora deliciis eius habenda negat.

Illicitum posthac te voltu agnoscere ducam,

Ne sceleris triste hoc sit tibi, care, probro;

Neve palam alloquii tu me digneris honore,

Ni tibi vis demptum qui mihi detur honos.

Quod fieri nolis; te sic amplector, ut ipse

Si meus es, curae sit tua fama meae.

XXXVII

Vt iuvene in nato fortissima cernere gaudet

Invalidus senio decrepitusve pater,

Sic ego, fortunae laesus per tela, levamen

Invenio in meritis ac pietate tuis.

Si bona possideas nonnulla vel omnia demum

Ingenii, formae, nobilitatis, opum,

Sive alio te sub titulo laus ulla coronat,

His etiam cunctis noster adhaeret amor.

Nec fuerit pauper claudusve aut nomine nullo,

Cui solidae tantum sufficit umbra rei;

Laudis namque mihi tua copia praebet abunde,

Ac tua, parsve tuae, gloria vita mihi est.

Cuncta tibi rerum precor optima, compos et eius

Optati deciens inde beatus ego.

XXXVIII

Qui sua materies musam defecerit, auras

Tu mihi vitales donec, amice, trahis;

Tu qui dulce mei sis carminis argumentum,

Quod nequeat vilis quisque tenere liber?

O referas ad te, siqua in me digna legendo

Obvenient oculis, si modo digna, tuis;

Mutus ita est quisquamne ut te non dicere possit,

Vatibus o doctis luminis ipse dator?

Tu decima esto Musa, potentior una novenis

Quas rogat antiquus versificator opem.

Invocat et qui te numeros effundere possit

Exsuperaturos saecula multa virûm.

Si tenuis doctae placeat mea musa diei,

Cura mea, at laudis sit tuus omnis honos.

XXXIX

Quone verecundo te possim attollere versu,

Altera cum pars sis nobiliorque mei?

Quidne valet mea laus a memet dicta, tuumque

Dum celebro nomen, non ibi laudor ego?

Dividua hinc nobis decurrant stamina vitae,

Cedat ab unius nomine noster amor;

Sic habeam spatio dum separor, illud, amice,

Reddere quod laudis, solus at ipse, meres.

O in suppliciis quid non, absentia, posses,

Ni sinerent tristes dulcia bina morae;

Fallere nempe horam repetendo cordis amores,

Fallitur hoc blande pectus et hora simul;

Tum facere ex uno binos, quo tempore noster

Et praesens laude est, et procul inde loco.

XL

Accipe, care, meos et amores, accipe cunctos,

Nam quid in acceptis non fuit ante tuum?

Nil in amore pium quod dicas; illud habendum

Detuleram, et dum non ulteriora petis.

Tum si me quod amas oblata receperis, istud

Haud reprobo, utaris quae tibi cedit amor;

Sed reprobo, tua te si decipit ulla libido,

Id sitiens quod ais te renuisse palam.

At, fur blande, tuis ego possum ignoscere furtis,

Vel si pauperiem vis spoliare meam;

Sed gravius, scit quisque, iniuria fertur amici

Omnis ab hostili quam data plaga manu.

O in nequitia pulcher, me confice telis

Invidiae, at nobis hostibus esse nefas.

XLI

Quod tua libertas in furtis audet amorum

Dum tibi ab immemori pectore labor ego,

Convenit hoc isti bene formae, convenit annis,

Teque feres quoquo sollicitabit amor.

Mitis es ingenii facilisque petentibus, ore

Egregio ac cupidis dignior inde peti;

Sique petit virgo, quis eam non rupe creatus

Deseret austere reicietve preces?

Hei mihi, sed velles tu nostrae parcere, velles

Aetati ac formae ponere frena tuae

Abripiunt studiis nam te ferventibus illo

Qua duplicem nequeas non violare fidem;

Virginis, illam ad te si traxeris ore, tuamque

Ipsius, idcirco si mihi falsus eris.

XLII

Tu quod habes illam, fuerit carissima quamvis

Et mihi, non omnis fit meus inde dolor;

Flendum habeo potius quod te tenet illa, medullam

Cordis eo tactam volnere sentit amor.

Vos tamen, o cupidi, purgem: tu diligis illam

Et mihi dilectam quatenus esse vides;

Illaque me iuvit, specie crudelis, amico

Ipsa meo ob causam morigerata meam.

Quidquid in illo igitur perdam, tamen invenit illa,

Illaque si falsa est, ille lucratus erit.

At sese inveniunt ambo, careoque duobus,

Et mihi certe illi consuluere bono;

Sed laetum, meus est idem mihi, iunctus in unum;

Illaque me solum, — credere fas sit—amat.

XLIII

Est oculis visus in me vis optima clausis,

Namque die observant respiciuntque nihil;

Verum ubi dormivi, te clare deinde tuentur,

Perque diem caeci perbene nocte vident.

At tua si noctis tenebras illuminat umbra,

Quantum, o, laetifices clarior ipse diem!

Eniteas quanto tu lumine, cuius imago

Tenuis ad occlusas est ita clara genas!

O iucundum oculis, inquam, super omnia nostris

Te luce in viridi cernere posse palam,

Qui super obscuros orbes somnoque gravatos

Forma nites tenuis, forma venusta tamen.

Clara dies, dum te videam, densissima nox est,

Noxque dies, ubi te sistit ob ora sopor.

XLIV

Tarda caro si mens esset distantia terris

Invida nullum ad te detinuisset iter;

Finibus e longis spatiorum ignarus adessem

Continuo, stares quo mihi cunque loco.

Intererat nihili si pes insisteret oram

Quae foret extremo dissociata situ;

Nam maria et terras ea transsilit, acta volando

Tam rapide ut secum quo velit ire putat.

Sed crucior quod mens non sum, longissima saltu

Millia te versus quae superare queat;

Me grave onus tardat liquidi crassique, coactum

Temporis ignavas, hei mihi, flere moras.

Nam lacrimas tantum mihi rerum sufficit illud

Par grave, fortunae tristis utrimque notam.

XLV

Altera bina in me levis aura et purior aether,

Te prope sunt, quoquo me rapit hora loci.

Hic animam signat, spes illa, et adesse videntur

Absentes, tanta mobilitate meant.

Nam quotiens ad te par hoc animosius ivit

Significaturum quae pia mandat amor,

Vita mea, ex istis retinens elementa quaternis

Bina modo, ad mortem paene redacta dolet.

Dum cito legatis a te revolantibus illis

Vita recomposita est, ut fuit ante, mihi.

Nam citius dicto revolarunt, deque salute

Certa tua docti me quoque certa docent.

Laetor in auditis, nec longum gratia durat,

Namque remitto ambos et redit ille dolor.

XLVI

In me lis oculo cum pectore saevit, in utro

Copia picturae debeat esse tuae.

Volt oculus nam pectus ab omni iure videndi

Claudere; volt oculo demere pectus idem.

Te positum in sese pectus docet esse, nec unquam

Lucentes oculos hunc penetrasse locum.

Alter it infitias ea dici vera, tuamque

Effigiem in sese semper inesse docet.

Arbitrium in litis coguntur conscia veri

Sensa, cliens cordis contiguumque genus.

Lite perorata decernunt illa decere

Quas oculum partes, quas mage pectus amans:

Nempe ut in externis oculus regat, intima vero

Qua pietas habitet pectoris esse volunt.

XLVII

Sic oculus panxit cum pectore foedus, et ambo

Obsequia alternant officiique vices.

Sic quotiens oculus desiderat ora videre

Vera tua, et lacrima pectus inundat amor,

Protinus ille famem restinguit imagine pita,

Ac iubet ad falsas pectus adesse dapes.

Vtitur hospitio tum pectoris, eius amori,

Eius imaginibus se sociare libet.

Sic sive a tabula, seu cordis imagine factum

Credimus, hinc absens tu mihi semper ades.

Nam mea sensa extra nullus tibi, care, recessus

Linquitur, adsum illis, semper et illa tibi.

Sensaque paullisper si languent, pectus in omnes

Delicias oculo visa tabella ciet.

XLVIII

Quo studio excedens abdebam frivola rerum

Omnia post firmas quantulacunque seras,

Integra ut illa meos asservarentur in usus,

Fidaque rimantem falleret arca manum!

Tu mihi, gemma omnis prae quo sordere videtur,

Solamen solitum tu mihi, iamque dolor,

Vnus amicorum carissimus, unaque cura,

Desereris, cuivis praeda relicta malo.

Te loculis condo in nullis, nisi septa tenere

Mollia te possint pectoris ipsa mei;

Qua quotiens non es, fingo te credulus esse,

Ac venias liber, liber et inde migres.

Ac tamen ex illo ne tu rapiare verendum est;

Talibus in spoliis non bene firma fides.

XLIX

Illud ego in tempus, si quando venerit illud,

Durior in vitiis cum videare meis,

Ac tibi amicitiae ratio sit ducta severe

Admonitis uso consiliisque senum;

Cum me praetereas ore ignorantis, easque

Vix oculos tollens, sidera bina, tuos;

Atque amor, affectu quantum mutatus ab illo!

Incipiat multum de gravitate loqui;

Illud ego in tempus iam munimenta paravi

Tuta, nihil fassus me meruisse boni.

Attollensque manum me contra dicta tuebor

Omnia quae possint ius stabilire tuurn.

lure quidem multo miserum me linquere possis,

Quem nequeo causam dicere cur quis amet.

L

Quam gravis ire viam pergo, cum finis eundi

Tantopere optatus tristius illud habet,

Vt requies noturna mihi decantet in aure

A caro tot habes millia mensa tuo.

Vector equus mecum hac oppressus mole dolorum

Repit iners, in me tale gravatus onus;

Ceu sciat instintu naturae, nil mihi velox

Esse volenti, a te dum properamus iter.

Sanguineum calcar porro non urget euntem

Quo subita interdum confodit ira cutem;

Ille gravi gemitu respondet, acerbius istud

Auribus his lateri quam mea plaga fuit.

Cum gemitu pecudis quoniam cura illa recursat,

Porro tristitiam, laeta iacere retro.

LI

Sed pietate mea sic excusata caballi

Segnitia est, a te cum mihi tardat iter;

Hinc, ubi tu restas, quo praeceps auferor? inquam,

Dum redeam, alatis non eget usus equis.

Quid tamen, o, veniae tandem miser ille merebit,

Cum rapidi nihilum non videatur iners?

Vtar enim calcare procellis vefus in ipsis,

Vixque habeat motum praepetis ala mihi.

His desideriis nil respondebit equinum,

Ardor at ipse unus quem pius excit amor;

Hinniet hic, non lenta pecus, certaminis igne,

Illa sed hoc veniae pro pietate feret;

Libera eat, quoniam sic a te segnis abibat,

Et pedibus versum te mihi cursus erit.

LII

En ego sum diti similis, qui possit adire

Clavis ope abstrusas, si videatur, opes;

Quas tamen ille hora non contemplabitur omni,

Ne perdant aciem gaudia rara suam.

Relligio est festis longi sollemnibus anni

Maxima, quod redeunt rarius illa tamen;

Stant intervallis, ut cnagni quaeque ruboris

Gemma, vel egregius torquis in orbe lapis.

Te retinens tempus quasi cista est, arcave, dicam,

Talis, ubi possit vestis honesta tegi,

Omnium ut horarum sit felicissima demum

Vna, diu inclusus cui reseretur honos.

Tu potius felix, virtutem propter amicis,

Absens seu praesens, spesve decusve tuis.

LIII

Qua tu materie, quo demum corpore constas

Vnus, at innumeris cin tus imaginibus?

Dum species aliis una est, sua cuique figurae,

Reddere tu cunctas, una figura, potes.

Enumera veneres in Adonide, pictaque prave

Quamlibet effigies os habet illa tuum.

Pinge Helenen, eiusque genis offunde venustum

Omne, sub Argivo tu novus ore venis.

Si loquimur de vere aut ubere divitis anni,

Purpureus veris fit tuus iste color;

Illa tui nobis generosi cordis imago est,

Teque refert species optima quaeque rei.

Sed tua dum pars fit quacunque est gratia formae,

Te penes est unum pectoris ista fides.

LIV

O quam forma solet formosior illa videri

Cui decus accessit quod dabit una fides!

Forma rosae pulchra est, at pulchrior esse putatur

Aura quod in medio vivit odora sinu.

Flosculus in pratis tanto splendore rubescit

Quantus odoriferis est color ille rosis;

Pensilis in spina simili, lascivit ut illae

Cum Zephyri timidas elicit aura comas.

Sed, species tantum, spretus floretque caditque,

Labitur, at nemo tollere curat humo;

Non ea fit natura rosis, dulcissimus unus

Nascitur ex illis cum moriuntur odor.

Sic tibi, dulce caput, dum formae gloria marcet,

Stat fidei testis pagina nostra tuae.

LV

Marmora non poterunt regumve aurata sepulcra

Durando numeros exsuperasse meos;

Clarior et multo tu praefulgebis in illis

Quam lapide in putri pulvereoque situ.

Cum statuas fera bella ruent, interque tumultus

Marmoribus structum discutietur opus,

Nec Martis gladius nec belli concita flamma

Hoc monumentum uret discutietve tui.

Prodieris superans oblivia mortis iniqua

Ipse, tuis fuerit laudibus usque locus;

Vltima posteritas oculos nam figet in illis

Hunc habitura orbem donec in igne cadet.

Iudicii sic ad tempus quando ipse resurges,

Vivis in hoc, et te perlegit omnis amans.

LVI

Collige, dulcis amor, renovatum collige robur,

Nec minus esse acer tu videare gula.

Nam gula quantumvis hodie satietur edendo,

Institerit certe cras renovata fames.

Tu quoque idem facias; hodie si clausa tenebis

Lumina deliciis exsatiata suis,

Lumina cras aperi, nec amoris spiritus ille

Langueat aeterno victus inersque situ.

Sit tibi discidium hoc ut binos inter amantes

Pontus, ubi immissis litora findit aquis.

Quoque die adveniunt oras, visuque beantur

Si modo longinquus dispiciatur amor.

Vel sit hiems oppleta gelu, ter amabilis aestas

Cum fuerit Zephyris, terque morata, suis.

LVII

Me tibi subiectum, quidni delectet adesse

Horis arbitrii temporibusque tui?

Donec enim tu me posces, nullum utile tempus

Est mihi, nulla meum cura requirit opus.

Taedia vix ausim longa increpitare diei,

Respiciens horas dum mihi, care, redis;

Noluerim valde sit visa absentia tristis,

Cum mihi digrediens dixeris ore vale.

Noluerim et curis illud dubitare malignis

Quone loco degas, quid meditere rei;

Me teneam, ut servus, sensu defixus in uno,

Quam facias hilares quos apud esse velis.

Credula res amor est, et quae tua cunque fuere

Acta, voluntatem consulit ille boni.

LVIII

Me tibi qui domuit deus hoc avertat, ut ausim

Vlla voluptatis tempora nosse tuae;

Vtve petat servus causas rescire morandi,

Otia qui iustum est opperiatur heri.

O potius patiar quodcunque absentia mandat,

Quae tibi libertas, si mihi carcer, erit;

Sim patiens mitisque animi toleransque morarum,

Coniciens in te crimina nulla mali.

Sis ubi vis, id iuris habes ut tempora rebus

Partiri possis, quae quibus ipse velis;

Arbitrio blandire tuo, fas esse fatemur

Vt tibi condones dum facis omne nefas.

Exspectare meum est, o perquam triste, nec ullis

Irasci imperiis, sint pia necne, tuis.

LIX

Si novitas nulla est, hodiernaque cuncta fuere,

Vt misere vatum fallitur omne genus;

Qui studio ingenti certant nova gignere versu

Atque, nefas! aliis ante creata creant!

O utinam solis quingentos ante meatus

Historiae penetret dispiciatque fides,

Teque mihi antiquo monstret sub imagine libro

Qua fuerit primis mens imitata notis;

Rescierim quid sit de te mirata vetustas

Tot decora in formam consociante tuam;

An melior sit nostra dies an vicerit illa,

An referant rerum cursus et orbis idem.

O certe a priscis immensam saepe poetis

Materies laudem non ita digna tulit.

LX

Vt pelagi fluctus lapidosa ad litora currunt

Ad finem properant tempora nostra suum;

Excipit hora horas, undam premit unda priorem,

Contendunt omnes ulteriora sequi.

Natus in immensas sol ingens luminis oras

Inde suum repit, dum sit adultus, iter;

Verum ibi defectus oppugnant eius honorem,

In donoque suo temporis ira furit.

Scit vegetum iuveni florem corrumpere tempus,

Fronte in virginea tempus arare notas;

Tempus edit rari quidquid natura creavit,

Statque nihil quod non denique falce metat.

Sed versu hoc tua laus venturum stabit in aevum,

In te saevierit quamlibet illa manus.

LXI

Anne tuo iussu tua visa ipsius imago

Me prohibet lassas claudere nocte genas?

Quo vaga forma meos ita visus ludere possit

Siccine somnorum est discutienda quies?

An tuus est animus, quem tu, mea facta notatum,

Tam procul a membris huc volitare velis?

Nequitias lentasve in me, reor, inspicit horas,

Is tibi curarum nam solet ire tenor.

Haud ita, quidquid amor magnus valet, omne valere

Non datur; ut vigilem me meus urget amor.

Qui mihi sic noctu somnos interficit, ille est,

Vt pro te partis excubitoris agam.

Excubiis nec desum; alibi vigil ipse teneris

Me sine, dans aliis te propiore frui.

LXII

Me mea mirari noxa est dominata perinde

Menti, oculo, membris omnibus una meis.

Et dubito capiat numquid medicaminis illa,

Sic mihi radices cordis in ima tulit.

Nulla alibi voltus par gratia, nulla figura

Iustior, affirmo, nullaque tanta fides.

Quae merita in me sunt ita metior, omnibus omnes

Vt meritis unum me superare putem.

Verum ubi me speculum mihi detegit, ora perusta

Solibus, antiquis dedecorata notis,

Haud ea miratum, sed eis contraria cunctis

Me video; iste sui turpe fuisset amor.

Te—sumus unus—ea signabam laude, meumque

Pingebam senium flore, venuste, tuo.

LXIII

Ante, mei similis, iaceat quam noster amicus,

Fractus ab iniusta temporis ipse manu;

Aut vegetus sit sanguis ab insidiantibus horis

Haustus, et insculptis frons ea plena notis;

Hoc ubi nondum illo progressum mane iuventae

Noctis in abruptum protinus unde cadat,

Regiave haec species vanescere coeperit omnis,

Aut evanuerit, veris et eius opes;

Illud ego in tempus iam munimenta cruentas

Falciferi ad furias firma futura paro;

Ne faciem humanis hanc cordibus exsecet unquam,

E vita fuerit cum mihi raptus amor.

Nigris forma notis ea iam mandetur, ibique

Vivat in aeternis versibus ille virens.

LXIV

Cum video antiqui quondam decora aurea saecli

Omnia damnosis eruta temporibus,

Eversasque solo turris, aeternaque ferri

Robora mortali subdita saevitiae;

Cum video fluctus partem violenter avaros

Demere harenoso litoris imperio,

Et terram liquidas invadere rursus in undas.

Partaque pro demptis, proque ope pauperiem;

Cum sic ire vices video per mutua rerum,

Factumque e solidis molibus exitium;

Me quoque tanta ruina monet, quandoque futurum

Vt dirimat nostram tempus amicitiam.

O dolor exanimans, o et deflendus, habere

Id cui praemetuas tu tamen interitum!

LXV

Sique aeris, lapidis, terrae, vastique profundi

Robora sic letum lugubre cuncta domet,

Gratia quid formae ad tantas contenderit iras,

Vix superans propriis viribus illa rosam?

Mellifer aestatis num spiritus arma dierum

Expugnatorum perniciosa feret,

Si non indomitae rupes, non ferrea claustra

Stent valida, at longus subruat omne dies?

O meditanti atrox! ubi tempus tuta malignum

Optima naturae gemma latere queat?

Quisve manu rapidam conatur sistere pestem,

Ac formae spoliis abstinuisse iubet?

Nemo, nisi hoc mirum valeat, meus ille videndus

Perpetuo in nigris aurea forma notis.

LXVI

Mortem aveo fessus multis ego, nempe videndo

Virtutem genitam pauperiore loco;

Quidquid egens et inops, nitido spetabile cultu,

Pollutamque pii pectoris esse fidem;

Omnibus indignos auri fulgore nitentes,

Tum sua virginibus nomina laesa probris;

Improba vel santis obiecta, valentiaque arma

Claudorum auspiciis debilitata ducum;

Imperio siluisse artes; notumque medentes

Inter, ab inscitis scita solere regi;

Simplicibus verisque affigi nomen ineptis,

Postque malum victrix optima capta trahi;

His ego defessus cunctis abscedere vellem,

Ni mihi sic esset destituendus amor.

LXVII

Et scelerum haec inter contagia vivat, habendus

In lenociniis, proh pudor, ille mali?

Impietas lucretur enim sibi commoda multa,

Eniteatque, eius scilicet ipsa comes.

Illius et faciem fucusne fefellerit arte,

Exanime a vivo surpueritque decus?

Cur adeo quaeratur enim minus ore venustis

Falsa rosa, est illi dum rosa vera genis?

Quid tenet in vivis illum? quasi viribus haustis

Natura, ad venas orba rubore, iacet.

Illius auxiliis ea pendet tota, trahensque

Gloriam ab innumeris vivit ab eius ope.

Hinc ea servat eum; quam dives talibus esset

Ante malos hodie testificata dies.

LXVIII

Ille diem voltu revocat cum vixit obîtque

Mortali species, ut sua cuique rosae;

Gessit ubi nemo fictae simulamina formae,

Falsa super vivas ausa sedere genas;

Aurea caesaries necdum, ius triste sepulcri,

Erasa exanimis frontibus ulla fuit;

In capite alterius traheretur ut altera vita,

Vivaque defunctae vellere compta foret.

En pictura viris antiquae sancta diei,

Pura sine ornatu, candida, tota sui;

Non aliunde virens effloruit illius aestas,

Non veterum exuviis enitet ille novus;

Quem natura tuens falsae docet artis amantes

Quid fuerit priscis forma decora viris.

LXIX

Quae videt in te volgus egent nullius, eisque

Fingere mens nihilum pulchrius ulla potest.

Haec tibi per cunctas concessa est gloria linguas,

Dictaque verum intra, laudat ut hostis homo.

Externam speciem sic laus externa coronat;

Haec tamen ora ipsis dissona multa crepant;

Quodque dabant laudis conturbant omne, videndo

Vlterius quam se fert oculata fides.

Sitne tibi inquirunt animi par candor, et illud

Noscitur ex actis coniciturve tuis;

Blandaque dum facies illis, mens invida secum

Foetorem lolii flos, ait, iste refert.

At lolium si flos oleat, causam esse putarim

Hanc ego: communi creverat ille loco.

LXX

Non quia culparis meruisse videbere, livor

Egregium telo destinat omne suo.

Gloria pulchrorum est suspectos esse malignis,

In liquido cornix aethere multa volat.

Sis bonus, eniteat tua quoque in crimine virtus

Clarior, ex ipso tempore nacta fidem.

Primitiae florum mordaci a peste petuntur,

At tua dedecoris pura iuventa nitet.

Insidias iuveni structas aut effugis omnis

Integer, aut victor, si peterere malo.

Laus datur, at linguas frenat non illa malignas,

Haec tibi in aeternum libera pestis aget.

Si speciem obtegeret nullam tibi livida fama,

Tu regeres unus pectora cuncta virum.

LXXI

Flere mihi nolis quando, dilecte, supremum

Raucus campanae planxerit ille sonus,

Nuntius ille sonus fugisse haec tristia vitae

Me semel, ac vermes inter habere locum.

Quin etiam releges si forte haec verba, recuses

Quaenam ea panxisset vel meminisse manus;

Tantus amor meus est ut labi malit ab isto

Pectore, quam memorem te doluisse mei.

O, inquam, versum hunc si tum fortasse videbis

Quando ego communi pulvere mixtus ero,

Nomen rite meum labris committere noli;

Fac potius mecum sit tumulatus amor.

Ne sapiens possit causam scrutatus habere

Ludibrio lacrimas ob mea fata tuas.

LXXII

O grave ne quondam ducas recitasse petenti

Quid meritum in me sit post mea fata coli;

Post mea fata meum, care, obliviscere nomen,

Nil habeas in me namque docere boni.

Ni pietas ausit mendacia fingere quaedam

Plus mihi pro meritis auxiliata meis,

Possit ut id laudis cumulari in morte peremptum

Quod nequeat vivo reddere vera fides.

O tua ne pietas fallax habeatur in isto,

Optima quod de me, ficta sed illa, canas,

Fac tumulatum una mihi sit cum corpore nomen,

Neve superfuerit tantus utrique rubor.

Nam rubor est mihimet nihilo dignanda creanti,

Ac pariter tibi sit, si leviora colas.

LXXIII

In me, care, potes velut anni noscere tempus

Lutea cum pendens arbore rara coma est,

Vel potius cum nulla, at frigore nuda tremiscunt

Bracchia, nuper avis templa canora sono.

Tale meae videas lumen pallere diei

Pallet ad occiduas vespere quale plagas;

Quod nox furva brevi totum, mors altera, tollit

Omniaque obsignans inde secuta quies.

Dispicias in me tantum vitale caloris

In cinere est quantum relliquiisque foci,

Qua rubet exiguo languescens igne favilla

Ab nutrimentis interitura suis.

Illa vides, et amas auctis affectibus omne

Vnde recedendum post breve tempus erit.

LXXIV

At sis contentus, cum vis horrenda, vadari

Nescia, me saeva prenderit illa manu,

Nonnihil in versu hoc linquam vitale, quod una

Cum numeris habeas usque, meique memor.

Tuque recensebis simul his unum illud, amice,

Quod tibi devovi seposuique sacrum;

Fas cinis ad cinerem redeat, set spiritus ipse

Est tuus, interior pars meliorque mei.

Inde puta ereptum vitae modo vile putamen,

Cum mihi mortale hoc, vermibus esca, cadit;

Id cadit ignavus potuit quod vincere culter,

Tam miserae nolis tu meminisse rei.

Eius enim valuit modo quod vitale latebat

Intus, in his autem versibus illud habes.

LXXV

Sensibus omne meis illud, carissime, praestas

Pabula quod pecori, gratus et imber humo;

Teque super mecum certamina tanta peregi

Quanta habet aggestas inter avarus opes;

Qui modo laetus eis inhiat, modo respicit aevum

Mente rapax, an se despoliare paret.

Sic mihi iam praestat solo tecum esse, measque

Deinde voluptates quemque videre virum.

Nunc oculos implere tua dulcedine possum,

Tum faciem avertis discruciorque fame.

Nil scio, nil aveo iucundum ea praeter, amice,

Quae mihi das, vel quae tu dare solus habes.

Sic ego quoque die nullis atque omnibus utor

Deliciis, versa plenus inopsque vice.

LXXVI

Cur adeo venerum sterilis mea musa novarum,

Tam procul a varia flexibilique vice?

Cur ego non saecli de more recentia dignor

Respicere, inque novos verba reflexa modos?

Cur genus est scriptis unum mihi semper idemque,

Vestis et inventis inditur una meis,

Paene meum ut nomen prodat vox altera quaeque

Et faciat certam, fluxerit unde, fidem?

O quia te solum cepi, dilecte, canendum,

Materia super hac, teque et amore, moror.

Ars mea sic una est, notis nova gratia verbis

Danda, vel eiusdem forma novanda rei.

Vt renovatur enim sol cursu semper eodem,

Sic eadem narrans et renovatur amor.

LXXVII

Admonitus speculo tua quam durabile forma,

Ac labente umbra quam fugitiva dies,

I, puer, his vacuis tua sensa inscribe tabellis,

Eque tuo possis discere multa libro.

Quae speculum verax rugosa ostenderit ora,

Ora sepulcrorum te meminisse volent;

Lapsaque furtive te gnomonis umbra monebit

Furtive ad mortem tendere cuique viam.

En, age, siqua minus retinebit talia pectus,

Chartarum in vacuas illa tuenda refer;

Sensa tua invenies illic nutrita fuisse,

Cumque nova facie pectus inire tuum.

Officia haec rerum prosunt, si respicis, ipsi,

Factus et exemplis ditior inde liber.

LXXVIII

Nomine sub musae quoniam te saepe vocavi,

Ac numeris totiens auxiliare meis,

Scriptorem se quisque meo corroborat usu

Subque tuo affatu spargit ubique libros.

Lumina quae mutum cantus docuere canoros

Ista tua, ac stolidum corde superna sequi,

En, aliquid pennarum et doctis vatibus addunt,

Ac maiestati fit geminatus honos.

Tu tamen in nostra potius laetere Camena,

Eius enim tua vis, aut oriunda tuâ est;

Corrigis in reliquis quod durius incidit auri,

Artibus et magnis additur ista venus.

At mihi tu constas ars ipsa, rudisque loquendi

Aequiparo per te pectora docta virum.

LXXIX

Auxilium mea musa tuum dum sola rogavit,

Illa tuam ad numeros sola recepit opem;

Sed mihi iampridem versus ea gratia marcet,

Datque alii musae saucia nostra locum.

Et tua, confiteor, formae pingenda venustas

Officio calami nobilioris eget;

Sed tuus hic vates, de te quantum invenit, omne

A te furatur, restituitque tibi.

Si dat honestatem, a gestu furatur honesto,

Si decus, hoc istis vidit inesse genis;

Dotes praeter eas in te quas vivere notum est,

Hic tibi nil unquam reddere laudis habet.

Non referas igitur grates mera verba loquenti;

Quod tibi nam debet, solvis id ipse, rei.

LXXX

Te canere, o, quantum metuo, sub nomine vero

Quem scio cantari nobiliore lyra!

Vires ille suas in laudem nominis effert,

Quo mea de meritis vinciat ora metu.

Sed quoniam tua laus ingens ut pontus aquarum est,

Qua pariter classes naviculaeque natant,

Et mea cymba procax in eis appareat undis,

Inferior valde viribus ipsa tamen.

Me tua sustineant etiam breviora natantem,

Ille per immensas naviget actus aquas.

Naufraga sit, nostrae nulla est iactura carinae,

Grandia sunt illi robora, grande decus.

Sic florente illo peream si naufragus, unum

Sit grave, naufragii causa fidelis amor.

LXXXI

Seu numeris flero te raptum, sive superstes

Tu fueris, tabet cum mihi funus humo,

Nil metuas; hinc te mors nulla evellere possit,

Exstinctum fuerit cum memor omne mei.

Nomen vita tuum sic immortalis habebit,

Mortua si mecum sit mea fama simul;

Meque ubi communis celarit terra, sepulcrum

In populorum oculis stabit, amice, tuum.

Ac tua erunt monumenta pio mea condita versu

Carmina, quae nondum lumina nata legent;

Et poterunt linguae de te narrare futurae

Presserit has linguas cum diuturna quies.

Semper eris, versus est illa potentia nostri,

Vivus, ubi vera est vita, per ora virûm.

LXXXII

Te fateor nostrae sponsum non esse Camenae,

Fictaque cuiusvis tu sine fraude legas,

Omnia quae scriptor de forma excogitat eius

Cui, lucra prospectans, dedicat ille librum.

Tum studiis idem florens atque ore, meaeque

Inveniens laudis te superasse modum,

Cogeris, ut vatum fulsit iam doctior aetas,

Inde recens aliquid conciliare notae.

Et facias, dilecte; at cum laus inde tumebit

Maxima rhetorica quam quis ab arte trahat,

Tu, facie egregius, fueras ita simplice versu

Dictus ab hac musa cui placet una fides.

Quos adhibent alii fucos decuere genarum

Exsangues; in te talia nulla cadunt.

LXXXIII

Nec mihi visus eras fucis eguisse, nec ullis

Propterea per me tangitur iste decor;

Reppereram, aut rebar, caneret quodcunque poeta,

Illius exiguum te superasse modum.

Inque tua idcirco dormivi laude, quod illud

Ipse palam nobis testificatus ades,

Quantopere infelix os sit mediocre locutum

De meritis, in te quanta sit ista seges.

Tu mihi vertebas haec ipsa silentia culpae,

Maxima qua laus est obticuisse mihi;

Nam tua dum per me forma est illaesa silendo,

Cantantum in numeris illa sepulta fuit.

Ex oculis istis vitae plus vivit in uno

Quam tibi par vatum reddere laude potest.

LXXXIV

Vtrane vox potior? quisve illud laudis opimae

Vicerit, esse unum te tibi laude parem?

Quod spatio breviore ampletitur omnia demum

Quorum ope noscatur par aliunde satus.

In calamo scriptoris egestas nuda videtur

Qui decoris nil dat gloriolaeve rei;

Scribere qui te volt, si callet qualis es ipse

Pingere, materie nobilitavit opus.

Si modo describat naturae scripta, velitque

Illius argutam non hebetasse manum,

Ingenium artificis pitura simillima volgat

Vndique, et hoc artis crescit honore genus.

Sed bona corrumpis tua maxima, laudis amator,

Qualis et egregiis dotibus ipsa nocet.

LXXXV

Lingua verecunde dum se mea continet, alter

Commenta in laudes pangit opima tuas;

Par sibi, si quando, stilus aureus ille superbit,

Aureaque a Musis verba polita novem.

Ast ego, vera putans, aliis sublimia linquo

Fanda, sed indocti more profata probo,

Ceteraque et versu si spiritus ille subacto

Condere volt de te quae propiora deis.

Laus ea cum sonuit, nihil istis verius inquam,

Nec nihil ad summam laudis et ipse fero;

Id tamen est mecum, veri nam fervor amoris

Verba retro ut veniant anteit illa gradu.

Verba sonumque colas aliorum, sensaque cordis

Tu mea, in effectu sensa diserta suo.

LXXXVI

Num quia velivoli versus splendore superbus

In teque et nimias navigat alter opes,

Nostrane clauduntur stupefa to pectore sensa,

Sub natalicio viva sepulta loco?

An, lemurum auxiliis ultra mortalia dotus

Scribere, me maior spiritus ille necat?

Non ita, non nostram stupefecerat ille Camenam,

Nec socium siquid nocte ministrat opem.

Ille nihil de me, nihil ulla affabilis umbra

Ingenia instillans omnia noctis, ovat;

Non fuerint illis iactanda silentia nostra,

Qui fueram haud ullo saucius inde metu.

Sed favor ut numeros fulsit tuus eius, ibidem

Materies ac vis destituere meos.

LXXXVII

Care, mihi valeas, nec te sum dignus habere,

Et pretii tandem gnarus es ipse tui.

Omne caput meriti te liberat, omnia iura

Cassa mea in te sunt, syngrapha siqua dedit.

Quo sis iure meus nisi te donante, meaque

A parte o tantas quid mereatur opes?

Muneris egregii causa in me defuit omnis,

Iamque revertatur muneris ille favor.

Te dederas ignarum a te maiora mereri,

Cuive dabas tete non ego notus eram.

Gratia sic ingens, ipsis erroribus auta,

Recidit in dantis, res ubi nota, manum.

Teque habui, tanquam somno quis lusus inani

Node quidem rex est, luce dieque nihil.

LXXXVIII

In numero cum me nullo censurus habendum

Incipies meritis indubitare meis,

Mecum ego pugnabo tua proelia, falsus et omnis

Cum fueris, vincam te tenuisse fidem.

Conscius et mihimet vitiorum, ea cuncta libellis

Scripta dabo causae subveniamque tuae;

Probra quibus teneor multis recludere possum,

Meque relinquenti gloria maior erit.

Nec nihilum interea fuero lucratus ibidem,

Figitur in te nam pectoris omnis amor;

Sique meis oritur fortasse iniuria rebus,

Nil mihi non prosit, si tibi prosit idem.

Totus amans totusque tuus, nil ferre malorum

Noluerim, ut capias nonnihil ipse boni.

LXXXIX

Ede in flagitio te me liquisse repertum,

Protinus id vincam turpe fuisse nefas.

Ede vacillantes ob gressus, debilis ibo,

Reiciet causam vox mea nulla tuam.

Dedecoris nequeas mihi, care, imponere tantum,

Quo vicis optatae sit tamen ille color,

Quantum ego non duplicem; demum si malle fateris,

Notitiam voltu dissimulare queo.

Non adero quocunque loci spatiabere, nomen

Dulce tuum in lingua non habitare sinam;

Impietas oris quaedam ne peccet in illo

Prodere amicitiae forsitan ausa notas.

Omnia me contra pro te facienda vovebo;

Osus eris quem tu, non meus is sit amor.

XC

Me ferias cum vis, si quando hoc tempore malim,

Omnia cum votis stant inimica meis;

Adde tuos fortunae itus, incumbe cadenti,

Nec venias subito tu novus ipse dolor.

Ah minime, hos fuerit si fas evadere lutus,

Tu mihi crudelis post mala victa veni;

Flamina ne noctis duplicaveris imbre diei,

Sitve per accitas tracta ruina moras!

Linquere me si vis, parcas ipse ultimus ire

Cum desaevierit tenuibus ira inalis;

Aggredere in primis tu me, mihi prima ferenda

Fortunae veniat pessima plaga velim.

Cetera deinde meae sortis, iam tristia visa,

Sint ad discidium non ita visa tuum.

XCI

Est atavis, est qui subtili mente superbit,

Corpore firmo unus, vi magis alter opum;

Sunt quibus arridet vestis nova pravaque forma,

Hunc canis, hunc currus, accipiterve iuvant.

Ingeniis aliis alia est adiuncta libido,

Causa voluptatis maxima cuique suae.

His ego particulis me nullus metior, uno

Praeditus has omnes exsuperante bono

Pluris amor tuus est genere alto stirpis habendus,

Pluris opes quam sunt vel pretiosa chlamys;

Dulcior est avibus vel equis mihi, compos et eius

Possideo quidquid gloria cuique sua est;

Anxius hoc uno, quod habes ea cuncta vicissim

Auferre, ac summae me dare tristitiae.

XCII

I, facias quodvis te furaturus amanti,

Per vitam meus es, sic mihi certa fides;

Vitaque amore tuo nescit diuturnior esse,

Ex illo quoniam pendet ut esse queat.

Propterea mihi nulla gravis sit noxa timenda,

Cui minima extemplo clauserit ipsa diem;

Sortis iter video mihi fortunatius ire

Arbitrio quam si pendeat illa tuo.

Perfidia haud possis tu me vexare rebelli,

Rupit ubi vitae stamina ruptus amor;

O ego bis felix, cui sors est utraque dulcis,

Dulce in amore tuo vivere, dulce mori

Sed quid ita excellit nihil ut metuatur iniqui?

Falsus, ubi nildum suspicor, esse potes.

XCIII

Vivere sic pergam decepti coniugis instar

Te ratus integra pectoris esse fide;

Nam speciem ostendes, penitus mutatus, eandem

Ore meus, vel dum pectus aberrat amans.

Nec, quia nil oculis odiosum vivit in istis,

Scire tuas animi fas erit inde vices.

In vario voltu rugisve aut fronte coacta

Plurimum apud numerum perfida corda leges;

Te bonitas divina creans decrevit in ista

Vt facie nunquam non habitaret amor;

Quidquid consuleres, quidquid sub corde moveres;

In facie voluit nil nisi dulce legi.

O genita in pestem mortalibus aurea forma,

Intima ni virtus aequet in ore decus.

XCIV

Laedere qui potis est nec volt, fecisse recusans

Quae genitum imprimis ad facienda putes;

Corda movens aliis, friget dum marmoris instar

Ipse cupidinibus succubuisse piger;

Dona deum in sese merito trahit ille, suaeque

Indolis ingenitas ille tuetur opes.

Ille sui est voltus dominus, sua possidet ora;

In multis alii servit id omne decus.

Flosculus aestati est aestivo gratus odore,

Floreat ac pereat cum tamen ipse sibi;

Siquid at incessit tetrae robiginis illum,

Gramine ab agresti vincitur eius honos.

Optima corrumpas in pessima; sique putrescunt

Lilia, non loliis est ita foedus odor.

XCV

Est tibi quod nomen maculat floremque iuventae,

Qualis odoriferam pestis operta rosam;

Est tamen, o, in te quam dulce et amabile visu,

Deliciis celans omnibus omne malum!

Istaque lingua tuae quae volgat facta diei,

Libera de lusu nequitur ausa loqui,

Cuncta tamen laudat carpendo, ac fama piatur

Pessima si nomen nuncupat illa tuum.

Et quibus es vitiis tu iam lectissima sedes,

O quam felicem sunt ea nacta domum

Qua macula obtentis veletur quaeque venustis,

Quodque vident oculi vestiat omne decor.

Care, cave in noxam ne tanta licentia vertat;

Culter abutendo dente retusus erit.

XCVI

Ille iuventam in te culpat magis, alter amorem,

Hic tibi non parvum credit utrumque decus.

Sitque decus seu non, adamavit summus et imus;

Mendaque noscuntur si tua, menda placent.

Vt bene laudatur semper vilissima gemma

Reginae in digitis, cum sedet alta throno,

Sic vitiosa in te virtutes esse videntur

Scilicet, inque bonis obtinuisse locum.

Quot lupus ille agnos potuisset fallere, voltus

Callidus agninos imposuisse sibi;

Tuque oculos hominum quos, o, corrumpere possis

Omnibus istarum viribus usus opum.

Quod mihi tu nolis; illo sociamur amore

Vt pariter curae sit tua fama meae.

XCVII

Qualis hiems illud tempus dum separor a te,

Quo sine nil varius quod iuvet annus habet!

Frigus erat quantum, quam raris ulla diebus

Lumina, quae species nuda Decembris agro!

Inter at aestivum fuit illa absentia tempus,

Tempus et autumnum, faenore dives opum,

Spe tumida tandem lascivi veris onustum,

Vt gravida erepti viscera prole viri.

Spe tamen hac fetus tantummodo postuma proles

Ostensa, ac dubiae poma futura notae;

Te quoniam penes est aestas eiusque voluptas

Omnis, avesque ipsae te sine voce silent.

Sive canunt, adeo vox illaetabilis illis

Vt metuens hiemis palleat omne nemus.

XCVIII

Te sini ver solus degi, dum pulcher Aprilis

Vestitus specie multicolore nitet,

Idque iuventae afflat terris Saturnus ut ipse

Riserit insultans, tam gravis ille deus.

Me nec avis cantu movit, nec gratia multi

Floris, odorve suus cuique, suusve color;

Vernum ego nil versu memini, florumque superbit

Copia nativo non mihi carpta toro.

Lilia qui pallor cepisset non ego miror,

Non ego puniceas purpura quanta rosas;

Dulcis odor speciesve illis, dulcedinis umbra

Capta tuae, o praestans omnibus omne decus;

Sed mihi bruma fuit, cum flore et quoque cavillor

Absentis speciem quod ferat ille tuam.

XCIX

Increpito veris violam fur dulcis, odorem

Vnde nisi ex dominae surripis ore meae?

Haec tibi sublucens tam molli purpura voltu

Heu male virgineo sanguine tincta rubet.

Lilia de furto damnat tua palma, tuumque

Crinem in amaracina suspicor esse coma.

Stat rosa quaeque tremens in spinis, conscia culpae,

Huic pudor erubuit, palluit illa metu.

Tertia rubra albet binos furata colores,

Ac furtis animam iunxerat illa tuam.

Quod sceleris propter media florente iuventa

Illa rosa ultrici peste subesa perit.

Plus etiam vidi florum, nec in omnibus unum

Cui tua non species aut tuus esset odor.

C

O ubi, musa, diu latitas oblita canendi

Illius unde oritur vis tua, siqua, lyrae?

An furis in vili quo carmine? vilia rerum

Illustrans artem dedecorasne tuam?

Musa, redi, o nimium cantus oblita, piosque

Per numeros vanae damna repende morae.

Aurem adeas eius qui te desiderat, unde

Ingenium calamo materiamque trahis.

Surge, remissa, mei frontem scruteris amantis

Numquid ibi antiquae sculpserit hora notae.

Siquid tale vides, excanta protinus omne,

Vt spolia in risum temporis ista cadant.

Famam da citius quam tempore forma teratur,

Falciferique a te praevenietur opus.

CI

Quod sileas una iunctas formamque fidemque,

Tu mihi poenarum quid, vaga musa, dabis?

Atque meo imprimis puero res utraque pendet,

Vnde quidem pendes ipsa, trahisque decus.

Musa refer; nullo, dices, sunt vera colore

Indiga, quippe illis est suus ipse color;

Nec calamis opus est ut formae gratia detur;

Pura sine immixtis optima cuncta placent.

Laude meus quod non egeat tu, musa, silebis?

Non excusari sic taciturna potes;

Vt multum superans auratis ille sepulcris,

Fulgeat in sera posteritate, tuum est.

Musa, tuum praesta; qualem nunc cernimus illum

Te doceo ad longam perpetuare diem.

CII

Rarior indiciis, amor in me robore crevit,

Nec, minor ad speciem, me minus ille regit.

Mercis habes instar quando possessor amoris

Aestimat, ac volgo venditat, eius opes.

Cum novus esset amor vernoque in tempore noster,

Excipiebatur cantibus ille meis;

Sic veniente canit Philomela aestate, diesque

Cum maturuerint voce silebit avis.

Non quod adulta aestas sit eis insuavior horis

Cum noctem fletu mulserat illa suo;

Sed numeris sine lege istis nemus omne gravatum

Sentit, et illecebris dulcia trita carent.

Sic ego nonnunquam, velut illa, silentia servo,

Ne nimius tibi sit noster et ipse canor.

CIII

Heu quam musa ferax est paupertatis, ibique

Qua fuit immensum gloria nacta locum;

Pluris, io, visa est communibus edita verbis

Materies, nullis laudibus aucta meis.

O non argueris tu me, quod nulla canendi

Vis mihi sit; speculum consule, voltus inest;

Voltus inest superans hoc nata in pectore sensa,

Ac versus hebetis causa, mihique rubor.

Sitne nefas igitur quod vis augere canendo

Laedere, praesertim quod fuit ante bonum?

Namque alium spectant finem mea carmina nullum

Quam decora et laudes enumerare tuas;

Pluraque, multo plura, meus quam versus habebit

Concipere, in speculi videris ipse vitro.

CIV

Pulcher, ut in prima cum lumina iunximus hora,

Te mihi non unquam rebor, amice, senem.

Ter bruma aestivos nemorum decussit honores,

Veris in autumnum ter rubuere comae,

Aprilem ter odorum exussit Iunius ignis,

Tot varias anni vidimus isse vices,

Cum memini primum te cernere, et ille virentis

Flos tuus aetatis nunc hodieque viret.

Ah, sed inobservata solet sua gratia formam

Linquere, ut occulto labitur umbra gradu;

Isque color fortasse tuus, dum stare videtur,

Motum habuit, visu decipiorque meo.

Qupd metuens, o vos moneo, venientia saecla,

Flos hominum vestram fluxerat ante diem.

CV

Non hominem supra dicar veneratus amicum,

Aut par ille habitus relligione deis,

Assiduis adeam quia cantu ac laudibus unum,

Pectus amans unum, par sibi, semper idem.

Continuo bonus est hodie mihi crasque futurus.

Egregia constans pectoris ille fide;

Ac fidei imprimis celebrandae dedita musa,

Hanc recinens, dispar omne valere iubet,

Assiduum it carmen pietas, bonitasque, fidesquc

Res eadem, varias nomine passa vices;

Et vicibus super his exerceor, amplaque cedit

Materia inventis, una triplexque, meis.

Quaeque suas olim sedes habuere seorsum

Denique in hoc uno tres coiere viro.

CVI

Praeteriti in scriptis quotiens annalibus aevi

Corpora pulchrorum carmine picta lego,

Ac veteres mollit numeros laudata venustas

Virginis occisae, visque decora viri;

Praecipue quando laudantur ut optima formae

Palma, pedes, labrum, lumina, frontis honos;

Tum video expressum priscos voluisse poetas

Quale venustatis tu genus unus habes.

Sic ea laus habuit vere praesagia nostri

Temporis, hoc in te vaticinata decus.

At nisi vidissent divinitus, illa canendi

Ingenium antiquos vix habuisse putem.

Nos, ea cernentes oculis praesentia nostris,

Attoniti aspicimus, sed tenet ora pudor.

CVII

Non mea, non populi timidae praesagia mentis

Rerum venturas vaticinata vices,

Tempus amicitiae poterunt iam ponere nostrae,

Quam modo clausuri carcer et uncus erant.

Luna laborando defecit, et irrita vertunt

Omina terrifici quae cecinere senes.

Anxia iam festis, curae cessere coronis,

Pacis inexhaustos ducit oliva dies.

Nunc viret ambrosiae liquidis sub roribus horae

Noster amor, cedit nunc Libitina mihi;

In tenui hoc versu vivam, dum quamlibet illa

Saevit in elinguis ac sine voce tribus;.

Aeternumque tui monumentum hoc stabit, amice,

Cum tumidis regum molibus aera cadent.

CVIII

Ecquid inest animo scriptis imitabile signis

Quo mea se nondum est testificata fides?

Ecqua notae novitas, aut lectae vocis, amorem

Quo movear, vel quem tu mereare, canet?

Nulla, puer dilecte, at divos more precantum

Sunt eadem nobis quoque canenda die.

Nil sonat antiquum tibi quo coniungar, ut olim

Quando adii primo nomen honore tuum.

Immortalis amor, quod in illo cunque novetur,

Ponderat annorum damna situmque nihil.

Nil senii rugis concedit, at omne vetustum,

Omne sibi antiquum, cedere cogit amor;

Gnarus ibi teneros persaepe virescere sensus

Qua periisse anni, voltus et ipse, ferant.

CIX

Dixeris, o, nunquam me falsum, absentia quanquam

Visa sit ardoris vim minuisse mei;

Non animam citius quam memet linquere possum,

Inque tui septo pectoris illa iacet.

Cara mihi domus ista; ut sim fortasse vagatus,

At redeo, qualis qui pede fecit iter;

Adque diem rediens, ac non mutatus ut ille,

Lympha viae sordes quae luat, ipse fero.

Nunquam, o, credideris, pectus si prava tenerent

Cuncta quot obsidunt sanguinis omne genus,

Flagitio infectum fuit hoc, ut linquere vellet

Te, nihilum propter, te, mea summa boni.

Totus enim mundus prae te, flos optime rerum,

Fit nihili; e cunctis unus es omne mihi.

CX

Hei mihi, sed verum est, huc illuc isse locorum

Me scio, qua variae vestis et oris eram;

Irrisi mea sensa, habui carissima venum

Cuncta, cupidinibus lusus, ut ante, novis.

Pura fides oculis est a me censa malignis;

Hoc tamen affirmo, per quod ubique deûm est,

Dum fluito, pietas antiqua renascitur imo

Corde, tuamque probant cetera falsa fidem.

His posui finem; cape iam sine fine futura:

Non iterum cote hac est acuendus amor.

Eius non iterum renovo tentamina, nostras

Inter amicitias qui Iovis instar habet.

Optime post illum, tu me dignare benigne

Accipere, inque tuum condere pectus amans.

CXI

O potius pro me Fortunae corripe nomen,

Quae dea delictis praesidet una meis;

Illa mihi ad vitam tantum nonnulla pararat

Publica, par morum nascitur unde genus.

Hinc macula aspersum nomen, naturaque rebus

Victa, velut fuco tingitur usa manus.

Omnia quae volvens tu me miserare, voveque

Hoc mihi, ut incipiam pectus habere novum.

Aeger ero patiens, et aceti pocula quot sunt

Ebibero si sit tanta repressa lues.

Nil ego triste habeam, vel poenam poena priorem

Si geminet, domitum perdomitura malum.

Me miserare igitur, sat enim, carissime, firmo

Esse salutiferum si miseratus eris.

CXII

Omne mihi explesti, dum me miseraris amasque,

Sculpserat in frontem quod mala fama notae.

Laudet enim culpetve alius, quid noscere curem,

Prava coloraris tu modo, recta probes.

Es mihi tu mundus, quid rectum quidve probrosum,

Me decet a labris quaerere, care, tuis;

Vivit nemo mihi, nullique ego, ferrea sensa

Qui queat haec in fas flectere, sive nefas.

Do barathro vocum curas aliunde crepantum

Quodlibet, austero sive favente sono;

His habeo occlusos, frigens ut vipera, sensus;

Quem tuear fastum qua ratione, vide:

Consiliis tu sic nostris cognatus, amice,

Efficis ut reliquos mortua corda putem.

CXIII

En oculus, simulac te liqui, sola tuetur

Praeterita, et regimen deserit omne viae.

Parte puto caecum, nam visus sicubi iusti

Fert speciem, visu conficit inde nihil.

Tradit enim menti formae nihil ille receptae,

Sit volucris, sit flos, sitve figura viri;

E rapide oblatis aliquid mens prendere nescit,

Quaeque oculus prendit vix ea firma tenet.

Quodlibet aspiciat, perquam rude, perve decorum,

Distortum membris, egregiumve genus;

Mons, mare, lux, nox sit, cornix aut candida penna,

Ille sibi in speciem mitigat omne tuam.

Te plena, accipiunt aliud nil corda, vetatque

Vna fides aliam pectus habere fidem.

CXIV

An mihi plena ob te regali pectora fastu

Blanditias sitiunt, regibus acre malum?

Anne oculum dicam de visis vera referre,

Per magicen illi quam tuus addat amor;

Vnde reformari monstra indigestaque rerum

Aetheria specie, consimilique tuae?

Sic oculo promptum e pravis formosa creare

Omnia, sub radios eius ut omne cadit.

O reor est illud, visus blandissima fingit,

Blandaque regum instar mens animosa vorat;

Deinde, quod est oculo mentis bene nota voluptas,

Protinus ad mentis miscuit ille sitim.

Falsaque si miscet, minor eius culpa, quod ipse

Est avidus falsi, libat et omne prior.

CXV

O penitus falsos mihi versus, posse negantes

Hoc fieri ut noster carior esset amor!

Nondum habui notum quare plenissima pridem

Postmodo lucidior flamma futura foret.

Et metui tempus, tot casibus inter amantes

Repere, tot regum vertere iussa solet;

Os pulchrum violare, acres obtundere sensus,

Deprimere ad rerum fortia corda vices.

Temporis has metuens iras cur deinde vererer

Scribere non possis carior esse mihi?

Certus in ambiguis rerum, praesentia laude

Dignor ego, incertus cetera quidne vehant.

Sed quod amor puer est errabat versus, adultum

Id memorans crescit quod mihi quoque die.

CXVI

Noluerim verum cordis cum corde fideli

Coniugia externas impediisse moras;

Non mutatur amor si quid mutabile rerum

Invenit, ad fluxam fluxus et ipse fidem.

O amor est constans, amor est immotus ut iras

Despiciens ponti non tremefacta Pharos;

Est homini, quod stella incertis alta carinis,

Vis superans captum, suspicienda tamen.

Nil patitur per tempus amor, iuvenilia labra

Dum metit ac roseas falx ea curva genas.

Mensium et horarum brevitates negligit ille,

Dum pereant fato cuncta, fidelis amor,

Quae fuerint unquam si falsa, in meque probata,

Non ego sum vates, nullus amavit homo.

CXVII

Tu mihi des culpae tratatum parcius omne

Gratia cum meritis esset habenda tuis;

In numeris siluisse tui vel nomen amoris,

Cui nova me iungunt vincula quoque die;

Auribus ignotis indultum, horaeque volanti

Iura tua, et magno iura redempta, dari;

Pandere me dicas vel ad omnes carbasa ventos,

Siqua tuo e visu longius aura ferat;

Nequitiam, peccata, severis scribe tabellis

Omnia et ex iusta conice plura fide;

Omne supercilium coge in me frontis, amice,

At subitum teli dirigat ira nihil.

Actis testor eis illud me noscere velle,

An tuus et constans et pius esset amor.

CXVIII

Vt, gula si nobis est irritanda, palatum

Praestat amaritie sollicitare cibi;

Pellimus ut tectos purgando pectora morbos,

Effugiumque mali est anticipasse malum;

Sic tua dulcedo, nequeo sat cuius habere,

Me tamen ad victus asperiora movet.

Deliciis impletus eundum ad tristia duxi

Tempore, cum nondum talibus esset opus.

Sic in amore sagax illud, ventura pericla

Praecipere, in praesens sensimus ire nefas.

Ipsa salus cupiit commissa medentibus esse,

Aegra bonis, optans esse refecta malo.

Hinc didici, verumque habeo; quem morbus amandi

Te capit, huic omnis sumpta medela nocet.

CXIX

Philtra ego virgineis, o, quae stillantia ocellis

Sirenum saturis improbitate bibi!

Quas spes quosve metus inter miserabilis egi,

Victus, io, victor qua mihi visus eram!

Quam misere erravit fatuum mihi pectus, ibique

Se penitus felix, ut nihil ante, ratum;

Interdum mihi paene suis ex orbibus acta

Lumina, dum pectus distrahit ille furor.

O sed in adversis bona sunt, usuque docemur

Optima ab oppositis esse probata malis.

Nobilior surgit, maior, robustior ille

Rursum e relliquiis aedificatus amor.

Commonitus redeo sic ad meliora, lucratus

Per mala pro sumptu faenora terna meo.

CXX

Vtile nunc habeo quod eras crudelior olim

Tu mihi, per nostrum qui cruciare nefas;

Illius et luctus memorem me flere necesse est,

Ni teneat sensus aes rigidusve chalybs.

Te mea nam si torsit, ut inclementia quondam

Me tua, degisti tu per amara dies;

Necdum ego crudelis ducta ratione pependi

Quid fuerim offensa passus et ipse tua.

Si modo, si nox illa animo sculpsisset in imo

Quam penitus feriat pectora vera dolor;

Quaeque mihi tuleras, eadem fomenta tulissem

Ipse tibi, ut laesum volnere pectus avet!

Iam tua subsidio venit inclementia; delet

Si mea nunc istam, deleat ista meam.

CXXI

Turpis ero potius quam falso turpis habebor,

Si sit idem meritis immeritisque probrum;

Iustaque depereat, non quae sentitur in actu

Gratia, verum alii quatenus acta vident.

Cur oculis quidam limis, ut turpe, salutet

Quod meus in iuveni sanguine ludit amor;

Nequitiaeve meae custodia nequior adsit,

In vitium id vertens quod reor esse bonum?

Non ita, me voluit quod sum natura, meosque

Qui petit errores denotat ipse suos.

Quae facimus recte si prave iudicat alter,

Propterea accipient actane nostra notam?

Non, nisi damnemus genus omne, et quisque putetur

Improbus, ac praestans improbitate regat.

CXXII

Intus corde meo tua restant dona, tabellae

Perpetuis scriptae mentis imaginibus;

Quas humile id supra fastigium, et omnia supra

Saecla, vel aeternas, en, fore vaticinor.

Vel minimum dico, donec mortalibus ullis

Mens animusque uno foedere constiterint,

Nec quod habent ambo de te reddetur inani

Exitio, nunquam laus tua defuerit.

Ista tabellarum brevitas male ceperat illa

Omnia, amorque tuus non eget indiciis;

Ausus eas igitur fueram dimittere, teque

Capturis melius credere pectoribus.

Ad reminiscendum velle adiumenta tenere

Talia me potius proderet immemorem.

CXXIII

Non ita, mutato non me laetabere, tempus;

Quid nova pyramidum tu mihi monstra refers?

At mihi non nova sunt, non admiranda tuenti,

Hac specie antiquum dissimulatur opus.

Nostra dies brevis est, quodcunque vetustius ergo

Promis, id attonitus deveneratur homo;

Mavolt nempe suis illud natum esse cupitis,

Nec meminit fando talia nota diu.

Odi ego te fastosque tuos, praesentia fingant

Actave, mirandum nil mihi tale puto.

Falso scripta soles, falso conspecta referre,

Curta tibi aeterna, vel nimis aucta, fuga.

Hoc voveo steteritque: fidem me fallere nullam,

Tu licet, o tempus, cetera falce ruas.

CXXIV

Si mihi natus amor fulgenti forte fuisset,

Ille videretur turpe nothumque genus,

Temporis obsequio subiectum, temporis irae,

Hic in honore, ut flos, hic, velut alga, nihil.

Non ita; ab his vicibus rerum procul ille creatus

Nil patitur quando pompa renidet opum;

Plebis obaeratae nullos ille excipit ictus,

Quo sceleris nostros tempora prona vocant.

Vtilitas, leve nomen, ab illo nulla timetur,

Qnae brevium horarum solvere pacta solet;

Solus enim in sese stat prudens, conscius ille

Nullius a nimio sole nec imbre metûs.

Testificor miseros quot fallax tempus adegit

Triste nefas ausos pro pietate mori.

CXXV

Referretne mea, qualis mihi gratia gestus,

Corporis egregii significatus honos;

Illave in aeternum fundamina iacta putarem,

Quae, citius quam vis eruat, ipsa cadunt?

Non video forma captum sua vota superque

Destruere, obsequii ni sciat esse modum?

Blanda ferens gustu pro simplice, fallitur ipse,

Vt cupide spectet nactus, inane lucrum!

Non ita, et obsequium tu nostrum corde prehendas,

Paupera, sed pura mente pieque, fero;

Artis in oblato nihil est panisve secundi,

Sed paria acceptis reddita, meque tibi.

Hinc mendax delator abi, tua crimina veris

Pectoribus minimum maxima quaeque nocent.

CXXVI

O formose puer, qui dedita temporis arma,

Falcem horasque, tua sub dicione tenes;

Qui, quot eunt anni florentior ipse, tuorum

Ora pari monstras consenuisse gradu;

Si natura, potens regere aut impellere fata,

Te retrahit, porro ne properere viae,

Hoc agit ut sollers illudat tempus agendo,

Tuque sibi horarum taedia longa neces.

O metuas illam, servate libidinis ergo!

Nec quod habet cari scit retinere diu.

Tandem erit illius ratio reddenda, ratamque

Te quoque dedendo fecerit esse, puer.

CXXVII

Si veteres inter nigri fuit ulla coloris

Gratia, pulchrarum non fuit ille color,

Iam niveae nigrum formae supponitur heres,

Illius infame est vile nothumque decus.

Nunc, ubi naturae sibi ius manus arrogat omnis,

Ac speciem obscaenis allinit arte genis;

Candida nomen habent nullum, nil sedis honestae,

Nec nisi fucatis ullus habetur honos.

Ipsa superciliis oculisque est Cynthia nigris,

Vtraque sed luctum significare reor;

Luget eas, nulla naturae dote venustas,

Quae genuina audent assimulare dolo.

Isque decet sic luctus eam, fateamur ut omnes

Virginea in specie pulchrius esse nihil.

CXXVIII

Vt numeros pulsas dulces, o dulcior ipsa,

Lignaque sub digitis buxea mota sonant,

Ac regis in liquidum concordia fila canorem

Attonitaeque aures obstupuere meae;

Invidia moveor cernens salientia ligna

Ista tibi in teneras oscula ferre manus,

Dum mihi labra, quibus messis fuit ista metenda,

Ausum ad nequitiae tale pudica rubent.

Delicias ob eas mutare libentius optent

Ipsa suum buxu cum saliente locum;

Quam digiti motu lustrant labente, beantque

Mortua ligna, at non vivida labra viri.

Improbitas quoniam sic floret, ad oscula lignis

Cede manum, at labris, o, tua labra meis!

CXXIX

Corporis ac mentis vires in foeda profusas

Prodit in actu illud quod vocitatur amor,

Volvit actusque actum periuria, crimina, caedes,

Trux, ferus, immanis, saevus, egensque fide;

Contemptum satias affert. Insanius idem

Appetitur, donec copia facta rei,

Insano tunc est odio, velut esca vorata

Cum posita in furias illa vorantis erat.

Nam furit in nactis, furit in venantibus ille,

Olim, hodie, posthac, immoderatus amor;

Cuilibet utenti felix, tristissimus uso,

Pollicitus prae se gaudia, postque nihil.

Scitque ea dum quivis, caelum vitare, venitur

Per quod in hunc Erebum, scit bene nullus homo.

CXXX

Non oculis aequat, fateor, mea Cynthia solem,

Curaliis impar eius in ore rubor;

Pectora prae nivibus prope dixi gilva, comaeque

Si sunt fila, eius fert nigra fila caput;

Est rosa diversis lita guttis, alba rubensque,

Quae rosa non nota est eius in ore mihi;

Est quibus unguentis fragrantius effluit aura

Quam mihi dilectae virginis ulla venit;

Eius amo voces audire, idemque sonare

Dulcius agnosco fila canora lyrae;

Divas, confiteor, spectavi nullus euntes,

Cynthia enim plantis ambulat, itque solo;

Atque Iovem testor, virgo non rarior ulla est

Vatis imaginibus ludificata novis.

CXXXI

Talis es, atque in me pariter dominata puellis

Quas facit immites omnis in ore venus;

Nam fatuo huic cordi tamen es pulcherrima rerum,

Vnaque per terram, scis bene, gemma mihi.

Atque fide vera spectans non nemo negavit

Esse tibi in voltu quo caperetur amor;

Quos ego deceptos verear si dicere, semper

Id mihi iuratum est interiore sinu.

Sensaque firmantes animi, simul ora recordor

Ista tua, en, gemitus intima cordis agunt,

Post alios alii testantes candida cuncta

Iudice me nigris esse secunda tuis.

Praecipue vero factis es nigra, malusque

De facie rumor nascitur inde, puto.

CXXXII

Cynthia, totus amo tua lumina, meque vicissim

Conscia quam crucies illa dolere reor;

Sunt ideo pullata, suum testantia luctum,

Pulchroque intuitu commiserata meum.

Et fateor, nunquam lux matutina videtur

Eoi in glaucis tam speciosa genis;

Nec vespertinas inducens Hesperus umbras

Enitet occidui gloria tanta poli,

Quam tua pullatis facies ornatur ocellis;

O animum pariter fac decus ornet idem.

Ex animo miserere, rei si gratia tanta est,

Omnibus ut pietas partibus una regat.

Fuscam ego tum Venerem iurabo, interque venustas

Non recipi, desit cui tuus iste color.

CXXXIII

Vae tibi, vexanti per eandem, femina, plagam

Volneris infandi meque meumque simul!

Mene habeas lacerare parum, meus unus amicus

Eiusdem subeat servitiine iugum?

Me rapuisti a me pridem crudelis ocellis,

Et geminum iam me vel mage saeva rapis;

Orbus eo, te, meque vagor, perpessus in uno

Tergeminum poenae suppliciique genus.

Ferrea, corde tuo me clausum semper habeto,

Si meus accepto me vade liber eat;

Me teneat quivis, illum mihi cede tuendum,

Sic minor in me sit carceris iste rigor.

Nec fueris non dura, isto nam pectore clausi

Cogimur imperiis ipse meusque tuis.

CXXXIV

Confiteor demum tuus est, tuus ille, puella, est,

Magna meam firmant pignora namque fidem;

Sed tradar tamen ipse, mihi si cesseris illum,

Me geminum, ac vitae spemque decusque meae.

At renues, nec se vinclis ita liberat ille,

Tu nimis es furax, ac nimis ille bonus;

Scriptum aliquod tulerat sponsor quasi noster, eumque

Continuo quae me firma catena tenet.

Iusque venustarum quodcunque est, uteris omni,

O nimium sollers vertere quidque lucro.

A vade tu nostro ius exigis; orbor et illo

Hei mihi, sic eius turpiter usus ope.

Nosque tenes ambos, illo namque omne volente

Solvere pro binis, non ego liber eo.

CXXXV

Quod cupiunt aliae, tu felix ipsa potiris,

Quippe duos uno nomine nacta viros!

Me sentis superesse, velutque incommodus adsum

Delicias optans amplificare tuas.

Tune igitur, virgo, tam multis larga placensque,

Tu mihi non unam morigerere vicem?

Quodne alii cupiunt gratum fatearis id esse,

Sitque cupidinibus gratia nulla meis?

Pontus plenus aquis imbres capit, ille repletus

Immensis opibus, plus tamen addit opum;

Et tibi, si placeat tot amoribus addere nostrum,

Copia amatorum maxima maior erit.

Crede tuos unum—dum pars unius habebor—,

Nullius at iustas reice dura preces.

CXXXVI

Si, prope quod veni, mussant, tua pectora caeca

Corripe, meque tuum finge fuisse virum.

Ille quidem, agnoscunt, recipi consuevit eodem;

O facias igitur quod meus orat amor.

Sic tua vota Venus felix impleverit, opto,

Plurimaque immiscens, inter et illa meum.

Grandis ubi numerus, sententia cuique probatur,

Vnus homo in turba vix numerandus erit.

Tuque meum in multis patiare latescere nomen,

Non nihilum dum me vis retinere loci.

Me nihilum credas, nihili si voce notatur

Quod fieri exoptat dulce, puella, tibi.

Denique me sat ames si nomen amaveris ipsum,

Nam penitus quod eo significatur amas.

CXXXVII

Heu, quid in his oculis egisti, o caece Cupido,

Vnde videre, at non noscere visa, queunt?

Quid sit forma decens, et ubi, discernere callent,

Par tamen in pravis cernitur inque bonis.

Si specie blanda capto mihi devenit illum

Cymba sinum, qua iam navigat omnis homo,

Cur oculorum error velut hamo traxit adunco

Non minus et mentem iudiciumque meum?

Mens mea cur, inquam, quod apertum repperit orbi

Hospitium, id septo censeat esse loco?

Curve oculus spectans id dissimulaverit omne,

Detur ut impuris gratia ficta genis?

O procul a veris oculus pectusque vagati

Servitio falsae se dare pestis amant.

CXXXVIII

Veriloquam sese iurat dum Cynthia, falsam

Qui scio iuranti credere nempe volo.

Scilicet ut puerum credat facilemque regenti

Me sibi, et in fictis artibus illa rudem.

Sic puerum fingens ab ea me virgine credi,

Quae vegetos mihi iam sentit iisse dies,

Ipse quoque accipio falsae periuria linguae

Virginis, ac verum sentit uterque premi.

Et negat iniustam sese cur illa? vicissim

Cur ego diffiteor dissimuloque senem?

O in amore bonum est species fidentis, et annos

Dinumerat nemo sponte senilis amans.

Sic ego cum domina fingo, mecum illa, suisque

Amborum vitiis ficta levamen habent.

CXXXIX

O meritum nolis fari, me teste vocato,

Hoc iniustitiae quo mea corda premis.

Non oculo at lingua tua volnera dirige, virgo,

Vsaque vi iusta parce necare dolo.

Sive alibi causaris amo, me, cara, vidente

Non alium versus lumina flecte virum;

Vt ferias tune artis eges, cum viribus istis

Sistere quas contra vis mea pressa nequit?

Est ita te purgare: suis confixus ocellis

Vt misere fuerim Cynthia nostra videt;

Inde meo par hoc hostile avertit ab ore,

Iniciant aliis ut sua tela viris.

Sed nunquam facias, at ocellis paene peremptum

Conficias totum, meque dolore leves.

CXL

Sis sapiens, crudelis ut es, nolisque superbe

Imposita haec linguae rumpere frena meae;

Inveniam ne verba miser, testantia quantus

Me cruciet, dum tu nil miserare, dolor.

Te sapere an doceam, virgo? si forsan amare

Non potes, at prudens fingere, cara, fuit.

Difficiles aegri quando mors imminet ipsa

A medici capiunt omnia laeta labro.

In furias agerer spe dempta, interque furorem

Fors reperirem in te posse maligna loqui.

Invida res vita est, et iniqua loquentibus aures

Invidiosorum mox habuere fidem.

Quod mihi ne fiat, nec tu violeris, ocellos

Contineas istos, sis vaga corde licet.

CXLI

Certe non oculis te, Cynthia, ductus amavi

Dispiciunt formae tot vitiosa tuae;

Sed mihi pectus amat visum offendentia, pectus

Nil oculis curans quid videatur, amat.

Non capit has aures tua vox, nec corporis ullus

Sensus avet tecum quod sibi dulce frui;

Nulla mihi naris siqua est, aut siqua palati

Gratia, nec cupide tangere promptus amor;

Sed fatuum hoc pectus tibi ne deserviat, illud

Mens mea nec sensus quinque vetare valent.

Quippe viri imperium linquit, fastidia demum

Vt tua pertoleret femineumque iugum;

Hoc tamen et noxae in tantum prodesse videtur,

Quod mihi quae suadet, vindicat illa, nefas.

CXLII

Crimen amare meum est; tua virtus crimen amandi

Odit, ais, metuens ut sit honestus amor.

O misera, amborum vitas inquirere si vis,

Facta cito invenies irreprehensa meae.

Sin aliter, vix sint istis carpenda labellis,

Purpureus quorum non sine labe rubor;

Quae pepigere meis haud rarius improba furta,

Iuraque legitimis surripuere toris.

Tu iuvenes ut amas, mihi ius te detur amandi,

Si petis hos oculis, et mihi fas sit idem.

Fac pietas in te radicem agat, auctaque cum sit,

Tunc alios miserans tale merere queas.

Vaticinor; quae danda negas si poscis habenda,

Sit tibi ab exemplo nata repulsa tuo.

CXLIII

Villica siquando servandis sedula rebus

Volt capere elapsam claustra cohortis avem,

E gremio infantem deponit, nilque morata

Id sequitur solum quod revocasse cupit.

Parvulus interea desertus tentat et illam

Pone sequi, implorans voce manuque moras.

Mater, avem sectata fugas ante ora petentem

Assidue, nescit quid fleat ille miser.

Persequeris sic tu, virgo, quod te fugit usque,

Teque, infans veluti, sic ego pone sequor.

Si capies tua vota, mihi te redde, vicemque

Matris agens labris imprime labra meis.

Sic habeas quod aves, ad me si currere retro,

Vagitusque meos sistere blanda velis.

CXLIV

Binus amor variis animum solatur et angit

Imperiis, vitae numen et ira meae;

Hic meliora monet, vir casto candidus ore,

Furva est virgineis vox malesuada genis.

Quoque magis peream, traxit mihi numen amicum

A latere illecebris ira maligna suis;

Scilicet in furiam sanctum mihi vertere numen

Volt, et in obscaenum sollicitare nefas.

In furiamne abeat de numine, multa vereri

Hoc super est, necdum cernere vera queo;

Quod tamen ambo absunt, ac se sunt inter amici,

Caelum in Tartareos suspicor isse locos.

Nec sciero verum, donec mihi sanctius illud

Ex animo flammis invida pestis aget.

CXLV

Labra manu ipsius formata cupidinis odi

Sunt mihi, vel similem, reddere visa sonum.

Id penitus movit me virginis ejus amantem,

Ni simulac sensit, me miserata foret.

Increpuit linguam, cui munus amabile, dixit,

Blanda etiam spretis reddere verba procis;

Alloquiis uti melioribus inde docetur,

Ac nova post odi clausula iussa sequi;

Et sequitur, qualis noctem lux candida nigram,

Quando Erebum caelo pestis abacta volat.

Optima virgo odi sensu purgarat amaro

Non te subiciens, quae mihi verba salus.

CXLVI

O anima infelix, terrenis insita membris,

Serva sub induti corporis imperio,

Cur mihi, dum langues intus tam pauper inopsque,

Extera sic fucis haec tua praeniteant?

Cur adeo impensam brevis incola ponis in ista

Tecta, per internam putria perniciem?

An nimium hoc sumptus ut linquas omne vorandum

Vermibus; hanc finem corpus ut inveniat?

O anima, ut vivas, utare malignius ipso

Corpore, sis servi dives ab esurie.

Horas vende breves annos emptura deorum;

His satura, externas neglige delicias.

Mors hominum victrix ita vincitur; illaque victa

Si sit, habes vitam vivere perpetuam.

CXLVII

Febris amor meus est, adeo desiderat ille

Cuncta quibus possit perpetuare malum;

Semper uterque etenim vel nutrimenta doloris

Appetit, incertae si placuere gulae.

Nam ratio, tantis in amoribus una medela,

Consilia indignans me data nulla sequi,

Cessit, et agnosco letale cupidinis omen

Esse, medelarum reicientis opem.

Sic ratio victa est, nec restat cura salutis

Vlla, sed huc illuc irrequietus agor;

Ac velut insani mea sensa ac verba vagantur

Longius a veris, ut sine mente sonus;

Nam mihi nonnunquam tu visa es dictaque, virgo,

Candida, quae tanquam Nox Erebusque nigras.

CXLVIII

Hei mihi, cum vero quam discordantia visu

Huic capiti inseruit lumina saevus amor!

Sive aliter, quonam sententia mentis aberrat

Falsa notans ea quae verius illa vident?

Si facies oculos mihi vere candida cepit,

Esse aliter volgus quo mihi iure putat?

Si specie fallebar, amor demonstrat aperte

Non sibi sed volgo noscere vera dari.

Quo potuit pacto? quid veri dispicit ille

Qui miser in lacrimis pervigilavit amans?

Haud igitur mirum, species me siqua fefellit;

Nubila dum purget sol videt ipse nihil.

Lumina, amor, lacrima mihi caecas, improbe, multa,

Ne videant clare quam tua falsa fides.

CXLIX

Tene negas a me, virgo crudelis, amari,

Antefero nostris qui tua cuncta bonis?

Nilne tui memini? cuius, nimis improba, causa

Immemorem ipsius me iuvat esse mei.

Quisne tibi invisus mihi compellatur amice?

Quos, ubi tu frontem ducis, adulor ego?

Quin, mihi si voltu sis aspera, memet ab ipso

Supplicium praesens exigit ipse dolor.

Quid meritorum in me videor maioris habere,

Vnde tuum nolim despiciamve iugum?

Optima nostra tui vitium venerantur et omne,

Quippe coacta oculis, imperiosa, tuis.

Sed perge irasci, quid agas scio; vera videntes

Tu colis; hos oculos, scis bene, caecat amor.

CL

O quibus unde datis a viribus, artis opisque

Indiga nativae, tu mea corda regis,

Meque fidem his oculis ipsius demere cogis

Iurando nitidam luce carere diem?

Vnde in flagitiis haec te commendat agendi

Gratia, dum tentas infima quaeque mali?

Nam genio sive arte valent, tua pessima, virgo,

Iudice me cunctis sunt potiora bonis.

Admonuit quisnam fore te mihi pluris habendam,

Quo plura acciperem cur odiosa fores?

O si ludificent alii quod amabile duco,

Non ideo tibi sum ludificandus ego.

Si non digna meum movisti cordis amorem,

Propterea fuerim dignior ipse tuo.

CLI

Si puer insipiens amor est nescitque pudorem,

Hunc ab eo genitum quis mihi nescit homo?

Blanditiis igitur nihil in me sequius urge,

Cara, meae et fraudis ne videare caput.

Proditus a te nam prodo simul ipse, puella,

Omnia naturae nobiliora meae.

Principio hoc pectus mens improba concitat, esse

Significans in qua dulce triumphet amor;

Ille tuum ad nomen surgit, nec plura moratus

Vt spolium felix te sibi deinde notat;

Quo tumidus fastu, contentus ad infima servit

Ille tibi obsequiis stetve cadatve tuis.

Nec pudet illorum carissima donec habetur

Haec mihi, cui iusto munere fungor amans.

CLII

Si, quod habes notum, te sum periurus amando,

Bis tuus in me fit, Cynthia, falsus amor;

Primum ob iura tori violata iugalia, deinde

Per nova pacta odiis iam temerata novis.

Cur tamen haec in te periuria bina notavi

Ad mea viginti? falsior ipse fui.

Ludibrii causa tibi vota mea omnia dixi,

Pectore sic erga te mihi lapsa fides!

Quae mihi non conficta tuo de corde benigno,

Deque fide ingenua, vel pietate tua?

Te magis et clarans habui mea lumina clausa,

Vel potius visus infitiata suos;

Namque tua in specie iuravi multa, nefandum

Ludibrio veri sic adiisse deos!

CLIII

Deposita taeda sopitum invenit Amorem

Silvia, Dianae fida ministra deae;

Nec mora, confestim gelidae convallis in imo

Fonte cupidineam deprimit illa facem.

Cuius ab igne aliquid trahit immortale caloris

Fontis aqua in sese, perpetuumque tenet;

Crevit Aquis nomen Calidis, divinaque lymphae

Ad nova morborum fertur inesse salus.

Igne meae ex oculis dominae fax ipsa novatur,

Quam puer experiens ad mea corda movet;

Aeger opem fontis cupio, morosus et hospes

Huc feror, at nihilum suppeditatur opis.

Vnde Cupido ignem petiit, fons ille salutis

Vnus erit, dominae lumina nempe meae.

CLIV

Parvus Amor fertur somno cubuisse, sibique

Ad latus igniferam deposuisse facem;

Multaque nympha, quibus decretum vivere caste,

Praeteriisse; harum pulchrior una fuit,

Illaque virgineis capit ignem interrita palmis

Qui calefecisset pectora mille virûm;

Sic ardoris inexpleti dominumque ducemque

Per somnum exarmat virginis una manus!

Fonte face exstincta caluit fons tempus in omne,

Lymphaque morbosis inde salubris iit.

A domina laesus veni medicandus ad oram

Ipse, quod expertus certa referre queo:

Non ope lympharum possis exstinguere amorem,

Eius enim gelidas calfacit ardor aquas.

Note

The Sonnets of William Shakespeare with a Latin Translation by Alfred Thomas Barton. Edited, with a prefatory note, by John Harrower. Published at Fourteen Henrietta Street, Convent Garden, London by Martin Hopkinson and company Limited MDCCCCXXIII. This LTM web-edition © 2004 Claude Pavur, S.J. of Saint Louis University. This material is made freely available for non-commercial educational use.