"Залаты век Беларусi (на белорусском языке)" - читать интересную книгу автора (Акиньчиц Станислав)

Залаты Век адыйшоў у гiсторыю…

У сярэдзiне XVII стагодзьдзя выбухнулi бомбы, закладзеныя недальнабачнай палiтыкай Жыгiмонта Вазы. Украiну ахапiла казацкае паўстаньне на чале з Багданам Хмяльнiцкiм, Польскае Каралеўства заатакавалi швэды, а Масква кiнула свае войскi на Вялiкае Княства. Рэч Паспалiтая, ня маючы грошаў у дзяржаўным скарбе, магла спадзявацца толькi на мужнасьць i пасьвячонасьць сваiх грамадзянаў, але панаваньне Жыгiмонта Вазы, а пасьля яго сына, Уладзiслава, зрабiлi тое, што гэтага акурат i не хапала. Падзеi вайны 1654–1667 гадоў былi катастрафiчнымi для Вялiкага Княства. Амаль уся краiна была акупаваная маскоўскiм войскам, Вiльня была захоплена i спалена. Брандэнбургскi пасол Лазар Кiтэльман, якi ў той час прыехаў да цара Аляксея ў Вiльню, убачыў жахлiвае вiдовiшча: "Усе гарады i вёскi былi спаленыя; кучамi ляжалi трупы пабiтага мiрнага лiцьвiнскага насельнiцтва, таксама жанчын i дзяцей, непахаваныя i загнiлыя". Маскоўская агрэсiя каштавала Беларусi стратай больш чым паловы жыхароў. Кожны другi беларус загiнуў у гэтай вайне, названай Патопам, на месцы гарадоў засталiся толькi попел i чорнае вугольле. Толькi на пачатку XIX стагодзьдзя колькасьць жыхароў Беларусi дасягнула ўзроўню першай паловы XVII стагодзьдзя. Вайна зьнiшчыла практычна ўсё мяшчанства. Зьнiк цэлы пласт рамесьнiкаў, прадпрыймальнiкаў, гандляроў. Калi ў Магiлёве ў 1645 годзе было каля 2 тысячаў рамесьнiкаў, дык у 1745 годзе iх было толькi 45. Дэмаграфiчная катастрофа i эканамiчны заняпад краiны суправаджалiся культурным крызысам ў грамадзтве. Магнаты i шляхта выракалiся свайго грунту запусьцелага краю, адкiнутага на стагодзьдзi назад. Усё цяжэй было гаварыць пра нейкую самастойнасьць Вялiкага Княства ў складзе Рэчы Паспалiтай. Усё часьцей, гаворачы пра сваё паходжаньне, беларуская арыстакратыя ўжывала словы "Gente Lithuanae, natione Polonae" (лiцьвiн родам, польскай нацыi). Урэшце пастанова сойму 1696 году надала польскай мове статус дзяржаўнай у Вялiкiм Княстве Лiтоўскiм.

Пачынаючы з Паўночнае вайны Расея адкрыта пачала ўмешвацца ва ўнутраныя справы Рэчы Паспалiтай. Гаспадарчы заняпад, грамадзянскi разлад i сваволя шляхты ператварылi некалi магутную дзяржаву ў "карчму заездную" для сваiх суседзяў. У 1796 годзе "тры каранаваныя разбойнiкi": Расея, Аўстрыя i Прусiя падзялiлi памiж сабою Рэч Паспалiтую Двух Народаў. Вялiкае Княства Лiтоўскае перастала iснаваць як дзяржава i было ўключана ў склад Расейскай iмпэрыi. Нацыянальная апатыя, якая ахапiла нашае грамадзтва ў XVIII–XIX стагодзьдзях прывяла да таго, што яно згубiла сваё iмя, а разам зь iм i гiсторыю. З другой паловы XIX стагодзьдзя жыхароў колiшняга Вялiкага Княства Лiтоўскага сталi называць беларусамi, а назву «Лiтва» пачалi адносiць да балцкай Жамойцi. Блытанiна, якая ўзьнiкла ў сувязi з гэтым, да сёньняшняга дня перашкаджае беларусам адказаць на пытаньне "хто мы?" i знайсьцi сваё месца ў гiсторыi.