Черный КузьмаНачлег у вёсцы Сiнегах (на белорусском языке)

Кузьма Чорны

Начлег у вёсцы Сiнегах

Вялiкi паход скупы на адпачынак. I мы спалi мала - прыхваткамi, па гадзiны дзве ўпору.

У вёсцы Сiнегах засталi мы сляды праходу ранейшых вайсковых часцей: дзецi гулялi з кабелем; каля хлява крайняй хаты, на панадворку, на расцярушанай саломе, параскiданы патроны; мы папрабавалi iх да сваiх вiнтовак - не падышлi, так iх зноў i пакiнулi тут.

Восем хат вёскi Сiнегаў шасталi на ветры раскудлачанымi грэблямi саламяных стрэх.

Спаць лажыцца трэба было адразу.

У хаце я застаў цiхую ўстрывожанасць i непакой напалоханых вайной людзей: чацвёра дзяцей i жанчына - гаспадыня i мацi - прыгожая горадзенская сялянка.

Мы сцелемся ў халодных сенцах на нейкiх нiзкiх скрынях - я i наш узводны, таварыш Скабакоў, вясёлы i рыжы хлапец, родам з нейкiх Аланецкiх азёрных рыбных узбярэжжаў. Мы папраўляем салому, пацёртую ранейшымi вайсковымi начлежнiкамi, кладзем пад галовы ўсю сваю салдацкую маёмасць, i цяжкая дрымота зразу кладзецца на вочы нашы.

Дзверы ў гарачую хату адчынены. Там доўга i цiха спрачаюцца дзецi за нейкую "падушку з чырвонаю прошваю", i нарэшце ўсё робiцца цiха.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Прывыкшы да трывожных ранiц, я ўскiдаю раптам угору галаву i стараюся разагнаць каменную ранiшнюю дрымоту. Малады дзень ледзьве прапускае праз маленькае сенечнае акенца першае святло сваё.

"Яшчэ пяць хвiлiн я паляжу, i тады буду будзiць Скабакова", - я думаю i змагаюся з цяжкай дрымотай. Я падкладваю рукi пад галаву i сцiскаю каля вушэй. Тахкае i балiць у галаве.

У хаце я чую гаворку:

- Уставай, сынок, - гаворыць жанчына.

Усё маўчыць.

- Сынок, устань.

- Ай, мама...

- Устань, сынок, ну хто ж устане, ты ж самы большанькi.

- Я яшчэ хоць трохi пасплю...

- Заснеш удзень, а цяпер - ну каго ж я пабуджу.

Хлапчанё заплакала. Ён доўга зацягнуў санлiвым голасам, цягнуў i, мусiць, спаў. Пасля раптам сцiх. Жанчына маўчала.

Я ўстаў i пабудзiў Скабакова.

Я ўвайшоў у хату.

Жанчына рвала на кавалкi старую, зношаную да адных дзiрак сарочку.

- Добры дзень, - сказаў я.

- Добры дзень, - адказала жанчына.

- Дзякуем за начлег, мы ўжо iдзем.

- Iдзiце.

Што мне сказаць яшчэ? I я гавару:

- Няхай хлапчук паспiць яшчэ трохi, няхай гадуецца.

Я адчуваю сябе так, як бы ў чым вiнаваты тут.

- Ну, а што я зраблю, - гаворыць яна раптам, хутка, моцна, - што я зраблю, што я адна параджу. Гаспадара няма, гаспадар ваюе. А сёння мне трэба хоць трохi пачаць авёс жаць, дастаць дзе каня ды хоць возiк жыта прывезцi абаб'ю як-небудзь, хоць пранiкам, а вечарам у жорнах змялю, калi падсохне за дзень на печы, дык назаўтра хлеб рашчыню...

- А каня няма?

- Каня палякi пазаўчора ў абоз пагналi, разам з хлопцам.

- З якiм хлопцам?

- З сынам.

- Вялiкi?

- Малы... Каб вялiкi - я не тужыла б гэтак... А тут малога нiяк не ўзбудзiць карову выгнаць папасвiць. I няма чаго даць яму паснедаць. Накапала ўчора зранку картопель трохi, малыя яшчэ, дык пад вечар салдат накармiла iдуць босыя, галодныя, абарваныя, абшарпаныя... Можа, думаю, i мой там дзе-небудзь небарак...

Яна падышла да ложка.

- Устань, сынок, я табе новыя анучы ад свае старое сарочкi адарвала, каб табе было чым нагу мяккiм абкруцiць. Абуеш Мiколкавы лапцiкi, яны табе велiкаваценькiя, i вольна назе будзе... Устань, сынок.

Яна нагнулася над ложкам.

- Зараз прарваць павiнна.

- Што?

- Нарыў. На тым тыднi яшчэ нагу прабiў на корч, дык нарывае.

I я нагнуўся над ложкам. Хлапчанё спала. На левай назе, каля пальцаў, збоку, была белаватая пухлiна, запэцканая ў гразь.

Я пайшоў у сенцы. У сваiх мяшках я нiчога не знайшоў, апроч двух тараноў. Я дастаў iх i палажыў у хаце на лаве - уся мая салдацкая ежа.

I тады мы з таварышам Скабаковым назаўсёды пакiнулi гэтую хату.

Праз хвiлiн пятнаццаць мы пакiнулi гэтую вёску Сiнегi.

Чакаючы загад рушыць, я ўбачыў яго: накульгваючы, ступаючы на пяту, ён гнаў карову. Каля хаты стаяла мацi яго - вялiкая горадзенская жанчына.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I от мы iдзем.

Будзем iсцi доўга - вялiкi паход скупы на адпачынак.

1927

Каментары

Друкуецца па кнiзе "Выбраныя творы" /Менск, ДВБ, 1934/. Упершыню апублiкавана ў часопiсе "Беларуская работнiца i сялянка", 1927, № 7. Датуецца лiпенем 1927 года.